Η παχυσαρκία έχει πολυπαραγοντική αιτιολογία, με τα γονίδια και το περιβάλλον να αλληλεπιδρούν στην εμφάνισή της. Παρόλο που το γενετικό υπόβαθρο είναι ένας ισχυρός προδιαθεσικός παράγοντας, φαίνεται ότι τα γονίδια ευθύνονται μόλις για το 2% της διακύμανσης του βάρους μας. Η συμβολή τους, επομένως, στην «εξάπλωση» της παχυσαρκίας στις μέρες μας, είναι μάλλον αμελητέα. Φαίνεται ότι παράμετροι όπως είναι η διατροφή και η σωματική δραστηριότητα – δηλαδή το γεγονός ότι σήμερα τρώμε περισσότερο και αθλούμαστε λιγότερο- ευθύνονται κατά κύριο λόγο για τη ρύθμιση του σωματικού μας βάρους.
Κατεβάστε Δωρεάν την παρουσίαση: Μιλήστε στο κοινό σας για τη μερίδα [PPT]
Γιατί το ενεργειακό ισοζύγιο είναι κάτι περισσότερο από «απλά μαθηματικά»
Πολυάριθμα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι, η σημερινή επιδημιολογική διάδοση της παχυσαρκίας, οφείλεται σε ένα ενεργειακό πλεόνασμα, σε ένα θετικό, δηλαδή, ενεργειακό ισοζύγιο, της τάξης των 100 με 150 θερμίδων ημερησίως. Στην πραγματικότητα, τα ποσοστά παχυσαρκίας θα έπρεπε να ήταν πολλαπλάσια, εάν ο οργανισμός μας ακολουθούσε τους απλούς κανόνες των μαθηματικών. Κάτι τέτοιο φυσικά δεν ισχύει, καθότι το ενεργειακό ισοζύγιο ρυθμίζεται από πολύπλοκους βιολογικούς μηχανισμούς και όχι από μια απλή πρόσθεση και αφαίρεση θερμίδων. Άλλωστε, λαμβάνοντας υπόψη ότι το σωματικό μας βάρος παραμένει σταθερό για μεγάλες χρονικές περιόδους (παρά τις καθημερινές αλλαγές στο ενεργειακό ισοζύγιο) και ότι ο οργανισμός μας, εκ φύσεως μάλιστα, επιδιώκει αυτήν την σταθερότητα, φαίνεται ότι το βάρος μας δεν είναι απλά το αποτέλεσμα μιας μαθηματικής πράξης!
Το σώμα μας διατηρεί την ενεργειακή ισορροπία -άρα και το βάρος μας σε ένα σταθερό εύρος μέσω ενός συστήματος που δέχεται ενημερωτικά σήματα για την κατάσταση των αποθεμάτων ενέργειας και στέλνει σήματα που επηρεάζουν την ενεργειακή πρόσληψη και δαπάνη. Αν το ενεργειακό ισοζύγιο δεν ρυθμιζόταν από ένα τέτοιο σύστημα και ελεγχόταν μόνο από συμπεριφοριστικούς μηχανισμούς (εθελούσια πρόσληψης τροφής και ενεργειακή δαπάνη), τότε στους περισσότερους ανθρώπους το σωματικό τους βάρος θα παρουσίαζε μεγάλες διακυμάνσεις.
Τι είναι το ενεργειακό ισοζύγιο;
Το ενεργειακό ισοζύγιο περιλαμβάνει την ενέργεια που προσλαμβάνουμε διαμέσου της τροφής και την ενέργεια που καταναλώνουμε, που με τη σειρά της εμπεριέχει τρεις συνιστώσες:
- Το βασικό μεταβολικό ρυθμό, που είναι η απαιτούμενη ενέργεια για να συντηρηθούμε στη ζωή,
- Tη θερμογένεση λόγω τροφής, την ενέργεια δηλαδή που χρειαζόμαστε για την πέψη και απορρόφηση των τροφών και τέλος,
- Tην ενέργεια που δαπανούμε για τη φυσική μας δραστηριότητα. Όταν το ενεργειακό ισοζύγιο είναι θετικό, δηλαδή η ενέργεια που προσλαμβάνουμε είναι μεγαλύτερη από αυτήν που καταναλώνουμε, τότε παίρνουμε βάρος. Αν είναι αρνητικό, δηλαδή καίμε περισσότερες θερμίδες από αυτές που τρώμε, τότε χάνουμε βάρος, ενώ εάν είναι μηδενικό διατηρούμε τα κιλά μας.
Η ενεργειακή ισορροπία είναι «ευκολότερη» σε υψηλά επίπεδα ενέργειας
Θεωρητικά, ένα άτομο μπορεί να επιτύχει την ενεργειακή ισορροπία με πολλαπλούς τρόπους. Για παράδειγμα, ένα άτομο που έχει έντονη σωματική δραστηριότητα μπορεί να διατηρήσει την ενεργειακή του ισορροπία και ένα υγιές σωματικό βάρος «τρώγοντας» 3000 θερμίδες/μέρα και «καίγοντας» 3000 θερμίδες/ημέρα. Το ίδιο άτομο, εάν υιοθετήσει έναν καθιστικό τρόπο ζωής, θα διατηρούσε την ενεργειακή του ισορροπία και το βάρος του «τρώγοντας» 2000 θερμίδες/μέρα και «καίγοντας» 2000 θερμίδες/ημέρα. Τέλος, εάν αυτό το άτομο με χαμηλή φυσική δραστηριότητα, αποτύγχανε να μειώσει επαρκώς την ενεργειακή πρόσληψη (προκειμένου αυτή να εξισώνει τη μειωμένη ενεργειακή δαπάνη), με την πάροδο του χρόνου, θα αύξανε το βάρος του, για να επιτύχει την ισορροπία στις 3000 θερμίδες/ημέρα ... πιθανότατα καταλήγοντας σε παχυσαρκία.
Πρέπει να κάνουμε αλλαγές και στα δύο σκέλη του ενεργειακού ισοζυγίου;
Η υπάρχουσα βιβλιογραφία επιβεβαιώνει ότι, ο οργανισμός μας τείνει να επιτυγχάνει ενεργειακή ισορροπία σε σχετικά υψηλά (σε σύγκριση με το βασικό μεταβολικό ρυθμό) επίπεδα ενέργειας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένα άτομο που δεν ασκείται και είναι παχύσαρκο, θα πρέπει να τρώει περισσότερο για να φτάσει σε ισορροπία. Επιπλέον, ένα άτομο σωματικά δραστήριο μπορεί να τρώει πολύ παραπάνω φαγητό. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένα άτομο που δεν ασκείται και είναι παχύσαρκο, θα πρέπει να τρώει περισσότερο για να φτάσει σε ισορροπία, με αποτέλεσμα να κινδυνεύει να αυξάνει συνέχεια το βάρος του. Αντίστοιχα, ένα άτομο σωματικά δραστήριο μπορεί να τρώει πολύ παραπάνω φαγητό, χωρίς ωστόσο να κινδυνεύει να πάρει κιλά.
Αντίθετα σε χαμηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, η διατήρηση και η απώλεια του βάρους απαιτεί έναν σημαντικό περιορισμό του φαγητού -στον οποίο οι περισσότεροι δύσκολα συμμορφώνονται, που με τη σειρά του οδηγεί σε μείωση του βασικού μεταβολικού ρυθμού, σε αύξηση της όρεξης και συνεπακόλουθα σε επανάκτηση βάρους. Εύλογα λοιπόν, οι περισσότερες προσπάθειες μακροχρόνιας διατήρησης του απολεσθέντος βάρους, ιδιαίτερα όταν αυτό είναι μεγαλύτερο του 10% του αρχικού, είναι λιγότερο επιτυχείς, καθότι επιβάλλουν συμπεριφοριστικές αλλαγές που δεν είναι εύκολα εφαρμόσιμες.
Για το λόγο αυτό αρκετοί ερευνητές τονίζουν ότι, για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, θα πρέπει να εστιαστούμε περισσότερο στην πρόληψη της αύξησης βάρους (ή ακόμα και στη μείωση του ρυθμού της) έχοντας υψηλά επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, παρά σε επίπονες προσπάθειες απώλειας του βάρους.
Μάλιστα, φαίνεται ότι η μείωση του θετικού ενεργειακού ισοζυγίου κατά 150 θερμίδες την ημέρα (π.χ. περπατώντας 2000 βήματα και τρώγοντας 100 λιγότερες θερμίδες την ημέρα), θα ήταν αρκετή για να προλάβει οποιαδήποτε αύξηση βάρους, τόσο σε ενήλικες όσο και σε παιδιά. Αν λάβουμε δε υπόψη ότι, τα παχύσαρκα παιδιά γίνονται και παχύσαρκοι ενήλικες, η πρόληψη της υπέρμετρης αύξησης του βάρους τους, θα αποτελούσε μια αποτελεσματική τακτική για τη μείωση των ποσοστών παχυσαρκίας στο μέλλον!
«Γνωρίζατε ότι, όσο μικρότερη είναι η απώλεια του βάρους, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχουμε να διατηρήσουμε τα κιλά που χάσαμε;»
Για να είναι επιτυχής οποιαδήποτε παρέμβαση πρόληψης της παχυσαρκίας, χρειάζονται μόνο μικρές αλλαγές, όπως, για αρχή, να μάθουμε να τρώμε και να κινούμαστε όπως οι παππούδες μας! Μειώνουμε, προοδευτικά, το μέγεθος της μερίδας ή το ενεργειακό περιεχόμενο αυτής π.χ. βάζοντας λιγότερο λάδι και συνοδεύοντας το γεύμα μας με σαλάτα. Περπατάμε καθημερινά. Θέτουμε μικρούς και εφικτούς στόχους προκειμένου να είναι διατηρήσιμη οποιαδήποτε απώλεια βάρους. Ο καθηγητής James Hill από το Πανεπιστήμιο του Colorado σε σχετικό βίντεο αναλύει τη θεωρία των μικρών αλλαγών, κάτι όπου ίσως πρέπει να επιστήσουμε περισσότερο την προσοχή μας!
