Ο εθισμός χαρακτηρίζεται από ακατανίκητη τάση για χρήση μιας ουσίας, από την ανεξέλεγκτη κατανάλωσή της και από την ύπαρξη στερητικών συμπτωμάτων (π.χ. άγχος και εκνευρισμός), στις περιπτώσεις που παρεμποδίζεται η πρόσβαση στην ουσία αυτή.
Η έντονη επιθυμία για κάποια τροφή είναι εθιστική;
Οι άνθρωποι που υποφέρουν από διαταραχές πρόσληψης τροφής, όπως η εκδήλωση αδηφαγικών επεισοδίων, η ψυχογενής ανορεξία και η βουλιμία, τείνουν να εμφανίζουν τα συμπτώματα αυτά, γεγονός που φανερώνει μια ομοιότητα στον τρόπο με τον οποίο το σώμα αντιδρά στην εξάρτηση από φαρμακευτικές ουσίες από τη μια πλευρά και στην ανεξέλεγκτη τάση για κατανάλωση τροφής από την άλλη.
Ορισμένα τρόφιμα φορτωμένα με ζάχαρη, αλάτι και λίπος, όπως τα γλυκά και οι επεξεργασμένες τροφές, είναι έτσι διαμορφωμένα ώστε να αρέσουν στους καταναλωτές, όμως μπορεί σε ορισμένους ανθρώπους να αποτελέσουν το σύνθημα που πυροδοτεί την υπερφαγία. Συγκεκριμένα, αυτό μπορεί να συμβεί σε ανθρώπους με προδιάθεση σε εθισμούς, καθώς έτσι διεγείρονται τα κέντρα της ανταμοιβής στον εγκέφαλο.
Η σοκολάτα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εθιστικού τροφίμου
Ένας όρος έχει μάλιστα καθιερωθεί, για να αποδώσει την εμμονή που έχουν σ’ αυτήν πολλοί άνθρωποι: chocoholic = ο εθισμένος στη σοκολάτα
Ο εγκέφαλος είναι υπεύθυνος για την αίσθηση ευχαρίστησης που προέρχεται από κάθε πηγή, είτε αυτή είναι η κατανάλωση κάποιας τροφής, είτε η χρήση ναρκωτικών ουσιών. Μελέτες σε ποντίκια έδειξαν ότι η επαναλαμβανόμενη και υπερβολική πρόσληψη ζάχαρης μπορεί να ευαισθητοποιήσει τους υποδοχείς ντοπαμίνης στον εγκέφαλο (μια ουσία που παράγεται όταν νιώθουμε ευχαρίστηση), με τον ίδιο τρόπο που τους ενεργοποιεί η κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών. Μελέτες σε ανθρώπους που έγιναν με τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου, έδειξαν ομοιότητες ανάμεσα στις φυσιολογικές αντιδράσεις απόκρισης εν αναμονή ενός εύγεστου φαγητού και στην κατάχρηση ναρκωτικών: και στις δύο περιπτώσεις παρατηρείται για παράδειγμα απελευθέρωση ντοπαμίνης, και μάλιστα στις ίδιες περιοχές του εγκεφάλου.
Επίσης, οι τεχνικές αυτές, έχουν δείξει διαφορετική ανταπόκριση του εγκεφάλου σε παχύσαρκους και αδύνατους ανθρώπους, σε σχέση με την πείνα, την όρεξη και τον κορεσμό.
Πως χαρακτηρίζεται ο εθισμός στις τροφές;
Ο εθισμός στις τροφές χαρακτηρίζεται από ακατάσχετη επιθυμία για κάποια συγκεκριμένη τροφή, με την κατανάλωση της οποίας ο εθισμένος φτάνει σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο ευχαρίστησης, ενέργειας και διέγερσης.
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πανεπιστήμιο του Yale, σε παχύσαρκα άτομα δόθηκε ένα ερωτηματολόγιο, με βάση το οποίο τα άτομα κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με τα 7 συμπτώματα που συστήνει η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία για να διαγνώσει τον εθισμό σε ουσίες: παραίτηση, ανοχή, συνεχόμενη χρήση παρά τα προβλήματα κ.ά. Στις ερωτήσεις, η λέξη φάρμακο αντικαταστάθηκε από τη λέξη τροφή. Με βάση τις απαντήσεις τα άτομα κατηγοριοποιήθηκαν σε «εθισμένους σε τροφές» και σε «μη-εθισμένους σε τροφές».
Ποιες είναι οι διαφορές των κατηγοριών;
Οι «εθισμένοι σε τροφές» δεν διέφεραν από τους «μη εθισμένους» σε ηλικία ή Δείκτη Μάζας Σώματος. Παρ’ όλα αυτά, εμφάνιζαν μεγαλύτερη συχνότητα κατάθλιψης και του συνδρόμου binge-eating και περισσότερα συμπτώματα υπερκινητικότητας και συνδρόμου έλλειψης προσοχής. Επίσης, χαρακτηρίζονταν από μεγαλύτερη παρορμητικότητα, αντλούσαν μεγαλύτερη απόλαυση από τις εύγεστες τροφές και ήταν πιο πιθανό να χαλαρώνουν με το φαγητό.
Σύμφωνα με την υπεύθυνο της μελέτης, τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν πως ο εθισμός σε τροφές είναι μια αναγνωρίσιμη κατάσταση με κλινικά συμπτώματα και χαρακτηρίζεται από ένα ψυχο-συμπεριφοριστικό προφίλ παρόμοιο εκείνο που απαντάται στην κατάχρηση φαρμάκων και ουσιών.
Τι δείχνουν οι μελέτες;
Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Εργαστήριο Brookhaven των ΗΠΑ, επικεντρώθηκε στην αποτύπωση μέσω τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων (PET) της χημικής δραστηριότητας του εγκεφάλου 10 παχύσαρκων εθελοντών καθώς και 12 εθελοντών με φυσιολογικό βάρος (ομάδα ελέγχου). Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ειδικούς ραδιενεργούς δείκτες, προκειμένου να «χαρτογραφήσουν» τα επίπεδα του υποδοχέα D2 (Dopamine 2) στον εγκέφαλο των εθελοντών. Οι ερευνητές ανακάλυψαν μέσω των PET, ότι τα παχύσαρκα άτομα παρουσίαζαν χαμηλότερα επίπεδα D2, σε σύγκριση με τα άτομα φυσιολογικού βάρους- τα επίπεδα ήταν μάλιστα παρόμοια με εκείνα που εμφανίζονται στους χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Στους χρήστες ναρκωτικών, οι υποδοχείς του εγκεφάλου που λαμβάνουν τα σήματα της ντοπαμίνης εμφανίζουν ολοένα και μικρότερη απόκριση στο σήμα, με αποτέλεσμα ο χρήστης να χρειάζεται να λαμβάνει συνεχώς μεγαλύτερη δόση για να επιτύχει το αντίστοιχο αποτέλεσμα ευφορίας. Το ίδιο φαίνεται να συμβαίνει και στους παχύσαρκους, κάνοντάς τους να καταναλώνουν ολοένα και μεγαλύτερες ποσότητες ανθυγιεινών τροφών.
Ερευνητές από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον στο Σεν Λούις, αξιολόγησαν σε δύο μεγάλες έρευνες, αντιπροσωπευτικά εθνικά δείγματα Αμερικανών ενηλίκων, σε σχέση με το ιστορικό αλκοολισμού στην οικογένειά τους και τον Δείκτη Μάζας Σώματός τους. Κάθε μελέτη περιελάμβανε 40.000 ενηλίκους. Η έρευνα έγινε το 2001- 2002 και αποκάλυψε ότι οι ενήλικοι με ιστορικό αλκοολισμού στην οικογένειά τους βρέθηκαν να έχουν κατά 30%-40% περισσότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι, σε σχέση με όσους δεν είχαν οικογενειακά περιστατικά. Οι γυναίκες βρίσκονταν μάλιστα σε ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο (είχαν 50% περισσότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκες, έναντι 26% των ανδρών).
Συμπερασματικά..
Σίγουρα απαιτούνται περισσότερες έρευνες πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, ώστε να βρεθούν τρόποι να αντιμετωπισθούν τα συμπτώματα εθισμού και να μειωθεί η αυξημένη όρεξη για τις συγκεκριμένες τροφές. Ο «εθισμένος» θα πρέπει αφενός να θέσει ένα μέτρο στη συχνότητα και στην ποσότητα κατανάλωσης αυτών των τροφών και από την άλλη θα πρέπει να εστιάσει σε άλλες δραστηριότητες και απολαύσεις της ζωής, προκειμένου να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της ολοένα και αυξανόμενης επιθυμίας του για κατανάλωση τροφής.
