Τροφικές δηλητηριάσεις, τι προσέχουμε όταν αγοράζουμε και μαγειρεύουμε;

Tροφική δηλητηρίαση είναι τα  λοιμώδη νοσήματα που μεταδίδονται διαμέσου της τροφής και αποτελούν μια από τις πιο κοινές παθολογικές καταστάσεις σε όλο τον κόσμο. Προκαλούνται από ποικίλα βακτηρίδια, ιούς και παράσιτα που είτε υπάρχουν ήδη στα τρόφιμα κατά την παραγωγή τους, είτε τα μολύνουν κατά την παρασκευή ή τη συντήρησή τους.

Μεταξύ των συνηθισμένων παθογόνων περιλαμβάνονται τo κολοβακτηρίδιο, η σαλμονέλα, ο σταφυλόκοκκος η λιστέρια, η σιγγέλλα διάφορα είδη κλωστριδίων και βίμπριο. Από παράσιτα, συνήθεις ύποπτοι είναι η γκάρντια και το κρυπτοσορίδιο.

Οι μικροοργανισμοί μπορούν να μολύνουν μια μεγάλη ποικιλία τροφίμων: κρέας και πουλερικά, γάλα και γαλακτομικά, αυγά, σοκολάτες, ψάρια, νερό, χυμούς και άλλα. Τα θαλασσινά μπορούν να προσβληθούν από κάποια λιστέρια, βίμπριο ή σαλμονέλα. Ειδικά τα μύδια και άλλα οστρακοειδή μπορούν να μολυνθούν και από τον ιό της ηπατίτιδας Α.

Συμπτώματα και αντιμετώπιση

Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν ναυτία, έμετος, διάρροια και κοιλιακά άλγη ενώ επιπλέον μπορεί να εμφανιστούν αιμορραγικές προσμίξεις στις διαρροϊκές κενώσεις, πονοκέφαλος, πυρετός, αίσθημα αδυναμίας και αρθραλγίες.

Τα παραπάνω συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν εντός 30 λεπτών από τη κατανάλωση της επιμολυσμένης τροφής αλλά συνήθως απαιτούνται μερικές ημέρες ή και εβδομάδες. Τα ενοχλήματα διαρκούν μία ή δύο ημέρες αλλά μπορούν να φτάσουν και τις 10.

Ποια είναι η πρόληψη;

Η πλειονότητα των τροφικών δηλητηριάσεων μπορεί να προληφθεί λαμβάνοντας κάποια απλά μέτρα:

Κατά την αγορά

Όταν ψωνίζετε στο σούπερ μάρκετ, βάλτε στο καλάθι σας πρώτα τα προϊόντα που δεν αλλοιώνονται (καλλυντικά, κονσέρβες, ζυμαρικά κλπ.) και στο τέλος τα ευπαθή όπως γάλα, κρέατα, κατεψυγμένα κλπ. Ελέγχετε πάντοτε τις ημερομηνίες παραγωγής και λήξεως και αν έχετε οποιαδήποτε αμφιβολία για το προϊόν λόγω εμφάνισης ή οσμής αποφύγετέ το.

Ειδικά για τα κατεψυγμένα τρόφιμα προσέξτε αν έχουν σχηματιστεί κρύσταλλοι πάγου καθώς ίσως έχουν προηγουμένως αποψυχθεί ενώ αν είναι αφυδατωμένα δεν είναι φρέσκα. Αποφεύγετε τα νωπά τυριά από μη παστεριωμένο γάλα - κινδυνεύετε μεταξύ των άλλων και από μελιταίο πυρετό. Τέλος, βεβαιωθείτε ότι τα κονσερβοποιημένα τρόφιμα δεν φέρουν παραμορφώσεις στο κυτίο.

Στην κουζίνα

Πρώτο και βασικότερο μέλημα στην κουζίνα είναι η καθαριότητα. Πρέπει να πλένουμε συχνά τα χέρια μας, ιδίως αφού χειριστούμε νωπά κρέατα. Το ίδιο ισχύει και για τα σκεύη, τα πιάτα και το ξύλο κοπής που χρησιμοποιούμε, καθώς διαμέσου αυτών μπορούν να μολυνθούν άλλα τρόφιμα που θα καταναλωθούν νωπά (πχ φρούτα και λαχανικά) ή και το ίδιο το κρέας αφού ψηθεί. Ο δε πάγκος μπορεί να απολυμαίνεται με αραιό διάλυμα χλωρίου.

Κρέατα και αυγά θα πρέπει να ψήνονται καλά, ιδίως ο κιμάς. Φρούτα και λαχανικά πρέπει να πλένονται προσεκτικά κάτω από τρεχούμενο νερό αλλά δεν απαιτείται η χρήση σαπουνιού ή απορρυπαντικού.

Ως γενικό κανόνα, να θυμάστε ότι τα παγωμένα τρόφιμα πρέπει να διατηρούνται παγωμένα και τα ζεστά πάντοτε ζεστά. Με άλλα λόγια, τα είδη του ψυγείου πρέπει γρήγορα να μπαίνουν κατάλληλα συσκευασμένα στο ψυγείο που έχει ρυθμιστεί στους 5 βαθμούς Κελσίου ή στην κατάψυξη στους -18. Τα ψημένα τρόφιμα πρέπει να καταναλώνονται εντός δύο ωρών ή να μπαίνουν στο ψυγείο, ιδίως κατά το θερμό ελληνικό καλοκαίρι.

Δυστυχώς, η πρόληψη των τροφικών δηλητηριάσεων δεν εξαρτώνται μόνο από τις δικές μας ενέργειες αλλά από μια μεγάλη αλυσίδα που ξεκινάει από την παραγωγή και φτάνει στην κατανάλωση με πολλούς ενδιάμεσους σταθμούς. Ωστόσο, τηρώντας κάποιες βασικές αρχές και λαμβάνοντας ορισμένα απλά μετρά μπορούμε σίγουρα να περιορίσουμε σημαντικά τη συχνότητά τους.

Περιπτώσεις τροφικών δηλητηριάσεων

Ζεστά τρόφιμα 

Με τη ζέστη ο κίνδυνος των τροφικών δηλητηριάσεων είναι μεγάλος. Για το τι μπορούμε να κάνουμε για να αποφύγουμε τις τροφικές δηλητηριάσεις δείτε πιο κάτω:

• Τα φαγητά να είναι στην κατάλληλη θερμοκρασία
• Ζεστά φαγητά πάνω από 1400F (600C)
• Κρύα φαγητά κάτω από 400F (50C)

Αν το φαγητό δεν φαγωθεί σε 2 ώρες τότε το φαγητό πρέπει να φυλάγεται σε ξέβαθα δοχεία στο ψυγείο.  Μετά μπορείτε να ζεστάνετε στην θερμοκρασία των 1650F (740C)

Κρύα τρόφιμα

• Αν τα κρύα φαγητά δεν  φαγωθούν αμέσως μόλις βγουν από το ψυγείο τότε θα πρέπει να κρατηθούν στο ψυγείο.
• Πετάτε οτιδήποτε φαγητό που έμεινε εκτός ψυγείου για περισσότερο από 2 ώρες ή αν η θερμοκρασία είναι περισσότερο από 320C τότε το φαγητό θα πρέπει να πεταχτεί σε 1 ώρα.
• Στα μπουφέ τα δοχεία πρέπει να είναι τοποθετημένα πάνω από πάγο
• Πλένετε τα χέρια σας συχνά (20 δευτερόλεπτα μπροστά πίσω).
• Διατηρείτε δύο διαφορετικές σανίδες για το κόψιμο του κρέατος, πουλερικών, ψαριών, και διαφορετική για τα φρούτα / λαχανικά / ψωμί.
• Μαγειρεύετε τα φαγητά στην κατάλληλη θερμοκρασία . Τα βακτηρίδια καταστρέφονται όταν μαγειρεύονται στην κατάλληλη θερμοκρασία.  Πλένετε το θερμόμετρο κάθε φορά που το χρησιμοποιείτε.
• Φυλάγετε τα τρόφιμα στο ψυγείο στους 40 oF (5oC)  Άμεση φύλαξη του φαγητού στο ψυγείο στην κατάλληλη θερμοκρασία επιβραδύνει την ανάπτυξη των βακτηριδίων και μπορεί να αποτρέψει τροφικές δηλητηριάσεις. Ένα θερμόμετρο ψυγείου πρέπει πάντα να υπάρχει στο ψυγείο.

Ασφάλεια των Τροφίμων & Προστασία από Τροφικές Δηλητηριάσεις

1. Πλένετε τα Χέρια Συχνά

Καθώς πολλοί είναι πρόθυμοι να βοηθούν στο μαγείρεμα ή στο στρώσιμο του τραπεζιού, μικρές απροσεξίες μπορεί να αυξήσουν τους κινδύνους για τροφικές δηλητηριάσεις. Έτσι πλένετε τα χέρια σας προσεκτικά σε ζεστό νερό, με σαπούνι πριν, κατά την διάρκεια και μετά την προετοιμασία του φαγητού.  Είκοσι δευτερόλεπτα είναι ο συνιστάμενος χρόνος που πρέπει να πλένονται τα χέρια.

2. Κρατείστε τα ωμά κρέατα και τα έτοιμα για κατανάλωση φαγητά ξεχωριστά

Αγοράστε δύο διαφορετικά χρώματα σανίδων κουζίνας – ένα για τα ωμά κρέατα και ένα για τα έτοιμα για κατανάλωση τρόφιμα.  Χρησιμοποιείστε διαφορετικά μαχαίρια για το κόψιμο των διαφορετικών τροφίμων για την αποφυγή μολύνσεων.Επίσης, χυμοί από το ωμό κρέας καθώς και μικρόβια από άλλα αντικείμενα αν αγγίξουν μαγειρεμένα φαγητά ή έτοιμα για κατανάλωση φαγητά μπορεί να είναι υπεύθυνα για μόλυνση.

3. Μαγειρέψετε στην κατάλληλη θερμοκρασία

Χρησιμοποιείστε θερμόμετρο για να ελέγξετε αν τα κρέατα που μαγειρεύετε είναι ψημένα.  Ορισμένα βακτηρίδια μπορεί να καταστραφούν αν το φαγητό μαγειρευτεί στην κατάλληλη θερμοκρασία. Ένα θερμόμετρο θα βοηθήσει εκτός από το να προσδιορίσει αν το φαγητό είναι μαγειρεμένο θα συμβάλει έμμεσα και στην τελειότητα και γεύση του φαγητού. Οι θερμοκρασίες μεταξύ 40οF-140 οF (4 οC-60 οC) είναι πιο επικίνδυνες για την ανάπτυξη βακτηριδίων στα τρόφιμα.

4. Φυλάξετε στο ψυγείο σε θερμοκρασία κάτω των 40οF

Αμέσως μετά το σερβίρισμα φυλάξετε στο ψυγείο τα ευάλωτα φαγητά στην κατάλληλη θερμοκρασία.  Επίσης, φυλάξετε σε ξέβαθα δοχεία και απλωμένα για να καθυστερήσετε την ανάπτυξη των βακτηριδίων και να ανατρέψετε τροφικές δηλητηριάσεις. Τα φαγητά που περισσεύουν πρέπει να φυλάγονται στο ψυγείο μέσα σε διάστημα 2 ωρών μετά που σερβίρονται. Επίσης, σιγουρευτείτε ότι το ψυγείο σας είναι σε θερμοκρασία 40οF (4 οC) ή λιγότερο.

5. Απολαύστε τα φαγητά που περίσσευσαν

Για να μην έχουμε απρόβλεπτες συνέπειες να πως πρέπει να τα χειριστούμε τα φαγητά που περισσεύουν:

6. Ξεχωρίστε τα σε ξέβαθα δοχεία

Τοποθετείστε στο ψυγείο ή στην κατάψυξη, τα φαγητά που μένουν, μέσα στις δυο ώρες μετά που μαγειρεύτηκαν. Αφαιρέστε την γαλοπούλα από το κόκαλο και φυλάξετε την σε ξεχωριστό δοχείο από την γέμιση και την σάλτσα από ζωμό κρέατος (gravy). Επίσης, κόψετε το στήθος σε λεπτές φέτες, ενώ τα πόδια και οι φτερούγες μπορεί να μείνουν σωστές. Χρησιμοποιείστε την γέμιση της γαλοπούλας μέσα σε 3-4 μέρες και την σάλτσα κρέατος μέσα σε ½ μέρες.

7. Ξαναζεστάνετε τα φαγητά σε θερμοκρασία 165oF (74 οC)

Αν έχετε οποιαδήποτε, έστω και μικρή υποψία για τα φαγητά, πετάξτε τα αμέσως.

8. Υπέροχα γεύματα χρησιμοποιώντας θερμόμετρο

Χρησιμοποιείστε το θερμόμετρο σας σωστά:

• Κόκκινα κρέατα, ρόστο, παγιδάκια και κομμάτια κοτόπουλου: τοποθετείστε το θερμόμετρο στο μέσο του πιο παχουλού σημείου – μακριά από κόκαλο, λίπος, και τραγανό.
• Κοτόπουλο (ολόκληρο): τοποθετείστε το θερμόμετρο στο μέσα μέρος της γάμπας – κοντά στο στήθος, αλλά χωρίς να αγγίζει το κόκαλο.
• Πιάτα με αυγό και φαγητά στην κατσαρόλα: τοποθετείστε το θερμόμετρο στο κέντρο ή στο πιο βαθουλό σημείο του πιάτου.

9. Σημεία για να προσέξετε για την γαλοπούλα σας

1. Διαλέξετε την κατάλληλη γαλοπούλα/ ή άλλο πουλερικό
2. Ξεπαγώστε την γαλοπούλα στο κάτω ράφι του ψυγείου σας. 
3. Τοποθετείστε την γαλοπούλα σας σε βαθουλό δίσκο για να μην στάζουν τα υγρά από την γαλοπούλα στα άλλα φαγητά. 
4. Για κάθε 2 κιλά γαλοπούλας επιτρέψετε μια μέρα ξεπαγώματος.
5. Αν δεν έχετε χρόνο, βυθίστε την γαλοπούλα σας σε παγωμένο νερό και σκεπάστε την. 
6. Αλλάξετε το νερό κάθε 30 λεπτά για να το διατηρείτε παγωμένο. 
7. Παίρνει το λιγότερο 30 λεπτά για κάθε ½ κιλό γαλοπούλας για να ξεπαγώσει ολόκληρη η γαλοπούλα.
8. Πλένετε τα χέρια σας, τους χώρους όπου δουλεύεται, τα σκεύη που άγγιξαν την ωμή γαλοπούλα και τα υγρά με ζεστό νερό και σαπούνι πριν να κάνετε οτιδήποτε άλλο.

10. Τι συμβαίνει με τα αυγά;

Μην δοκιμάζετε τις ωμές ζύμες που περιέχουν αυγά (δηλαδή, καμία ζύμη δεν πρέπει να δοκιμάζετε ωμή). Τα ωμά αυγά μπορεί να περιέχουν επικίνδυνα βακτηρίδια. Πάντα πλένετε τα χέρια σας και το χώρο εργασίας με ζεστό νερό και σαπούνι πριν και μετά που χρησιμοποιείται ωμά αυγά.

11. Τι να αγοράσετε για ασφάλεια στην κουζίνα;

• Σαπουνοθήκη (με υγρό σαπούνι) για την κουζίνα.  Μπορείτε να γεμίσετε με το αγαπημένο σας αρωματικό σαπούνι
• Χρωματιστές σανίδες κουζίνας (όχι ξύλινη)
• Αυτόματα θερμόμετρα κουζίνας
• Θερμόμετρο ψυγείου

Ενδεικτικές Οδηγίες από την ΕΟΚ για τις σανίδες τροφίμων

• Σανίδα Άσπρη και στο πλάι της σανίδας χρωματικός κώδικας:
• Πράσινο: ωμά λαχανικά / φρούτα για άμεση κατανάλωση
• Καφέ: ωμά λαχανικά που θα ψηθούν (π.χ. μπιζέλι, πατάτα, γλυκοκόλοκο)
• Κόκκινο: ωμό κρέας
• Κίτρινο: Μαγειρεμένο κρέας
• Άσπρο: Γαλακτοκομικά προϊόντα  (για ψωμιά και τυροκομικά είδη)
• Μπλε: ωμά ψάρια

Οι χρυσοί κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγιείας για την ασφαλή προετοιμασία γευμάτων

1. Επιλογή τροφίμων ασφαλώς επεξεργασμένων
2. Σχολαστικό μαγείρεμα των τροφών
3. Άμεση κατανάλωση μεγειρεμένων φαγητών
4. Προσεκτική συντήρηση μαγειρεμένων φαγητών
5. Προσεκτική επαναθέρμανση μαγειρεμένων γευμάτων
6. Αποφυγή επαφής μεταξύ ωμών τροφίμων και μαγειρεμένων γευμάτων
7. Επανειλημμένο πλύσιμο χεριών
8. Διατήρηση επιφανειών της κουζίνας σχολαστικά καθαρών
9. Προστασία τροφών από έντομα, τρωκτικά και άλλα ζώα
10. Χρήση ασφαλούς νερού

Ποιες είναι οι πιθανές δηλητηριάσεις;

Λιστέρια 

• Χρόνος Επώασης: 2 ημέρες έως 3 εβδομάδες 
• Συμπτώματα: Μηνιγγίτιδα, σηψαιμία, αποβολές   
• Πηγές Μόλυνσης: Κακοσυντηρημένα λαχανικά, γάλα,  τυρί, κρέας και θαλασσινά

Σαλμονέλα 

• Χρόνος Επώασης: 12 έως 24 ώρες    
• Συμπτώματα: Εμετοί, διάρροια, κοιλιακά άλγη    
• Πηγές Μόλυνσης: Προϊόντα ζαχαροπλαστικής με βάση το αβγό, ζαμπόν, πουλερικά, μολυσμένα αβγά, ντρέσιγκ για σαλάτες

Τοξίνη Κλωστηριδίου της Αλλαντίασης    

• Χρόνος Επώασης: 13 έως 36 ώρες    
• Συμπτώματα: Ναυτία, εμετός, διάρροια, κόπωση, πονοκέφαλος, ξηροστομία, θόλωση της όρασης, μυϊκή παράλυση, αναπνευστική ανεπάρκεια    
• Πηγές Μόλυνσης: Κακοσυντηρημένες κονσέρβες, κρεατικά, ψάρια, λουκάνικα κ.λπ.

E.Coli (Eσχερίχια κόλι,εντερικά κολοβακτηρίδια)  

• Χρόνος Επώασης: 24-72 ώρες     
• Πηγές Μόλυνσης: Υδαρή διάρροια,  κοιλιακές κράμπες, χαμηλό πυρετό, ναυτία  δυσφορία, εμφάνιση αίματος και βλέννας στα κόπρανα μολύσμένων ατόμων    
• Πηγές μόλυνσης:Βοδινό, κιμάς , μη παστεριωμένο γάλα. Το αλεσμένο βοδινό κρέας πρέπει να μαγειρευτεί μέχρι ένα θερμόμετρο που τοποθετείται σε διάφορα μέρη της πίτας, συμπεριλαμβανομένου του παχύτερου μέρους, να δείξει τουλάχιστον 70°C .
• Πρόληψη: Τα εντεροβακτήρια (συμ. E . coli ) είναι ευαίσθητα στην θέρμανση και θα θανατωθούν με την ολική θέρμανση (πάνω από 70 °C).
• Τα ακατέργαστα ή υπομαγειρεμένα τρόφιμα και η επαναμόλυνση, όταν έρχεται το μαγειρευμένο υλικό σε επαφή με τα ακατέργαστα προϊόντα ή τα μολυσμένα υλικά (σανίδες τεμαχισμού), είναι οι κύριες αιτίες μόλυνσης.Το κατάλληλο μαγείρεμα και ο υγιεινός χειρισμός τροφίμων μπορούν έτσι να προλάβουν τις μολύνσεις από εντεροβακτήρια σε μεγάλο βαθμό.

Καμπυλοβακτηρίδιο  

• Χρόνος Επώασης: 1 έως 7 ημέρες    
• Συμπτώματα: Ναυτία, κοιλιακό άλγος, διάρροια, κεφαλαλγία  
• Πηγές Μόλυνσης: Φρέσκο γάλα χωρίς παστερίωση, αβγά, πουλερικά, κακοψημένο μοσχαρίσιο κρέας, μολυσμένο νερό

Cl. Perfingens  

• Χρόνος Επώασης: 8-22 ώρες  
• Συμπτώματα: Eντονες κο ιλιακές συσπάσεις και δϊάρροια.   
• Πηγές Μόλυνσης: Κρέατα, προϊόντα κρέατος, και ζωμός .
• Η μαζική σίτιση (όπως οι σχολικές καφετέριες, νοσοκομεία, οίκοι ευγηρίας, φυλακές, κ.λπ....) όπου οι μεγάλες ποσότητες τροφίμων προετοιμάζονται αρκετές ώρες πρίν, είναι η πιό κοινή περίπτωση στην οποία η ' perfringens ' δηλητηρίαση εμφανίζεται.
• Πρόληψη: Η συνολική πρόληψη δεν είναι δυνατή, εντούτοις τα κατάλληλα θερμαμένα και μαγειρευμένα τρόφιμα είναι ασφαλή. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι διασταυρούμενη μόλυνση, όπου το μαγειρευμένο υλικό έρχεται σε επαφή με τα ακατέργαστα προϊόντα ή τα μολυσμένα υλικά (σανίδες κοπής).

Κρυπτοσπορίδιο

• Χρόνος Επώασης: 2 έως 10 ημέρες     
• Συμπτώματα: Διαρροϊκές κενώσεις σαν νερό, κοιλιακός πόνος, ναυτία, ανορεξία    
• Πηγές Μόλυνσης: Μολυσμένο νερό ή γάλα, από άτομο σε άτομο, μολυσμένες τροφές

Κολοβακτηρίδιο  

• Χρόνος Επώασης: 2 έως 4 ημέρες    
• Συμπτώματα: Διαρροϊκές κενώσες με προσμίξεις αίματος  
• Πηγές Μόλυνσης: Μοσχαρίσιο κρέας, μη παστεριωμένο φρέσκο γάλα

Ιογενείς  Λοιμώξεις (ιός Νorwalk) 

• Χρόνος Επώασης: 12 έως 48 ώρες    
• Συμπτώματα: Ναυτία, εμετοί, διάρροια και κοιλιακό άλγος    
• Πηγές Μόλυνσης: Ωμά μύδια και λοιπά οστρακοειδή, μολυσμένο νερό, σαλάτες, από άτομο σε άτομο

Υερσίνια    

• Χρόνος Επώασης: 1 έως 3 ημέρες    
• Συμπτώματα: Κοιλιακοί πόνοι που μπορεί να μοιάζουν και με σκωληκοειδίτιδα    
• Πηγές Μόλυνσης: Γάλα μη παστεριωμένο, σοκολατούχο γάλα, νερό, ωμό κρέας

Eντεροτοξίνη του σταφυλόκοκκου (St aureus, Χρυσίζων Σταφυλόκοκκος)      

• Συμπτώματα: Nαυτία, εμετός, κοιλιακές κράμπες κατάπτωση, πονοκέφαλος, μυϊκοί σπασμοί και παροδικές αλλαγές στην πίεση αίματος και τον σφυγμό    
• Πηγές Μόλυνσης: Tα κρέατα και προϊόντα κρέατος, πουλερικά και αυγά, σαλάτες με αυγά, τόνο, κοτόπουλο και πατάτες, μακαρόνια, προϊόντα αρτοποιίας όπως γλυκίσματα με γέμιση κρέμας, πίτες με κρέμα και εκλέρ σοκολάτας, γέμιση σάντουιτς, γάλα και γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Οι σταφυλόκοκκοι υπάρχουν στον αέρα, τη σκόνη, τα λύματα, το νερό, το γάλα και τα τρόφιμα ή στο μηχανολογικό εξοπλισμό των τροφίμων, τις περιβαλλοντικές επιφάνειες, τους ανθρώπους και τα ζώα.Η ανθρώπινη δηλητηρίαση προκαλείται με τη λήψη των εντεροτοξινών που παράγονται στα τρόφιμα από μερικά γένη σταφυλόκοκκου, συνήθως επειδή τα τρόφιμα δεν έχουν διατηρηθεί αρκετά ζεστά (60°C, ή περισσότερο) ή αρκετά κρύα (7.2°C, ή λιγότερο).Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι η παράλληλη μόλυνση, όπου το μαγειρευμένο υλικό έρχεται σε επαφή με τα ακατέργαστα προϊόντα ή τα μολυσμένα υλικά (σανίδες τεμαχισμού). Ο ανάρμοστος χειρισμός και η αποθήκευση τροφίμων προκαλούν την ανάπτυξη του βακτηρίου και την παραγωγή τοξινών. Το επαναμαγείρεμα μπορεί να μην καταστρέψει την τοξίνη.