Είναι συχνό φαινόμενο τώρα το καλοκαίρι να αποζητάται μια πηγή ενυδάτωσης και γρήγορης ενέργειας. Το νερό είναι βασικό στοιχείο για την ενυδάτωση του οργανισμού και αξίζει να έχει πρωταρχικό ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία του. Παρόλα αυτά τα αθλητικά και ενεργειακά ποτά προωθούνται ευρέως, ως προϊόντα αύξησης της ενέργειας, ενίσχυσης της εγρήγορση και βελτίωσης της σωματικής απόδοσης, προσελκύοντας όσους ασκούνται ή χρειάζονται περισσότερη ενέργεια. Είναι από τα πιο δημοφιλή συμπληρώματα διατροφής που καταναλώνονται από εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Οι άνδρες ηλικίας μεταξύ 18 και 34 ετών καταναλώνουν τα περισσότερα ενεργειακά ποτά και σχεδόν το ένα τρίτο των εφήβων μεταξύ 12 και 17 ετών πίνουν τακτικά.
Τι είναι τα ενεργειακά ποτά και ποιά η διαφορά τους από τα αθλητικά ποτά; Για ποιούς λόγους επιλέγεται το καθένα;
Μια κοινή σύγχυση είναι αυτή των αθλητικών και των ενεργειακών ποτών. Τα ενεργειακά ποτά έχουν σχεδιαστεί για να δρουν ως διεγερτικά και να προσφέρουν μια γρήγορη έκρηξη ενέργειας. Τα αθλητικά ποτά, από την άλλη, αυξάνουν την αντοχή, αντικαθιστούν την απώλεια ηλεκτρολυτών και αποτρέπουν την αφυδάτωση κατά την άσκηση για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Πιο αναλυτικά, ένα αθλητικό ποτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άτομα που ασκούνται σε υψηλή ένταση για μεγάλη διάρκεια, πχ περισσότερο από μία ώρα, ειδικά σε περίπτωση υπερβολικής εφίδρωσης. Τα ποτά αυτά, περιέχουν υδατάνθρακες με τη μορφή ζάχαρης (π.χ. γλυκόζη, σιρόπι καλαμποκιού υψηλής φρουκτόζης, σακχαρόζη) ή γλυκαντικά χαμηλών θερμίδων. Η κύρια χρήση τους είναι η γρήγορη αναπλήρωση γλυκόζης, υγρών και ηλεκτρολυτών (όπως νάτριο, κάλιο, μαγνήσιο, ασβέστιο) που χάνονται κατά τη διάρκεια έντονης άσκησης. Η ζάχαρη και οι ηλεκτρολύτες που εμπεριέχονται παρέχουν γρήγορη ενυδάτωση και απορρόφηση, καθώς ενισχύουν την αντοχή του ασκούμενου. Τα αθλητικά ποτά επίσης συνήθως περιέχουν βιταμίνες του συμπλέγματος Β που σχετίζονται με αυξημένα επίπεδα ενέργειας. Έρευνες έχουν δείξει το όφελος των αθλητικών ποτών σε ενήλικες αθλητές αλλά η έρευνα σε παιδιά είναι ακόμα πολύ περιορισμένη, ώστε να εξαχθούν σωστά συμπεράσματα και να δοθούν κατευθυντήριες οδηγίες.
Αντιθέτως, τα ενεργειακά ποτά είναι ένα εντελώς διαφορετικό προϊόν. Διατίθενται στο εμπόριο για να αυξήσουν την εγρήγορση και τα επίπεδα ενέργειας. Περιέχουν σημαντικές ποσότητες καφεΐνης, περίπου 160-200mg, ποσότητα περίπου ίση με δύο φλιτζάνια καφέ. Αναφορικά με τη ζάχαρη, από σακχαρόζη ή/και γλυκόζη, περιέχουν ίση ή και περισσότερη ποσότητα από την αντίστοιχη ποσότητα αναψυκτικού. Μπορούν να προστεθούν επίσης περαιτέρω ουσίες όπως ανθρακούχο νερό και τεχνητά γλυκαντικά καθώς και διεγερτικά και βότανα που σχετίζονται με την εγρήγορση και τη βελτιωμένη απόδοση, αλλά δεν διαθέτουν επιστημονικά στοιχεία με ελεγχόμενες δοκιμές, όπως για παράδειγμα εκχύλισμα σπόρου γκουαράνα, ταυρίνη, εκχύλισμα ρίζας ginseng, L-καρνιτίνη, L-tartrate, βιταμίνες Β και άλλα βότανα που σχετίζονται με την ψυχική εγρήγορση και την απόδοση.
Ποιά είναι τα συνήθη συστατικά και η περιεκτικότητά τους στα ενεργειακά ποτά; Πώς λειτουργούν στο σώμα;
Καφεΐνη
Η καφεΐνη είναι το πρωταρχικό συστατικό των ενεργειακών ποτών που πριστίθεται για την ενίσχυση της σωματικής απόδοσης αυξάνοντας την αντοχή και τη δύναμη, βελτιώνοντας το χρόνο αντίδρασης και καθυστερώντας την κόπωση. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει επίσημο συνιστώμενο όριο για την ποσότητα που μπορεί να καταναλωθεί από ένα άτομο. Η υπερβολική πρόσληψή της, έχει συνδεθεί με ανεπιθύμητα συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένων της υψηλής αρτηριακής πίεσης, του πρόωρου τοκετού και πιθανώς του αιφνίδιου θανάτου, όταν καταναλωθεί σε υπερβολικές δόσεις. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA), μέχρι το 2017 είχαν υπάρξει 34 θάνατοι που φέρεται να οφείλονταν σε ενεργειακά ποτά δικαιολογώντας έτσι περαιτέρω έρευνα σχετικά με την ασφάλειά τους. Λόγω κινδύνου κατάχρησης από την καφεΐνη στους νέους, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά όριο ανώτερης πρόσληψης 100mg καφεΐνης ημερησίως για ηλικίες 12-18 ετών, ενώ οι υγιείς ενήλικες δεν πρέπει να υπερβαίνουν το ένα κουτάκι την ημέρα (μέχρι 400mg καφεΐνης).
Η περιεκτικότητα σε ζάχαρη στα ενεργειακά ποτά κυμαίνεται από 21–34γρ ανά περίπου 220γρ ποτού. Έρευνες έχουν σημειώσει πως όσοι καταναλώνουν δύο με τρία ενεργειακά ποτά προσλαμβάνουν περίπου πέντε φορές τη μέγιστη συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ζάχαρης, με αποτέλεσμα οι έφηβοι καταναλωτές να διατρέχουν κίνδυνο παχυσαρκίας και οδοντικών προβλημάτων.
Guarana
Το guarana, γνωστό και ως κακάο Βραζιλίας, είναι φυτό που περιέχει μια ένωση καφεΐνης που ονομάζεται γκουαρανίνη. Οι σπόροι guarana περιέχουν περίπου τέσσερις φορές την ποσότητα καφεΐνης που βρίσκεται στους κόκκους καφέ. Παρόλα αυτά σε κάποια ενεργειακά ποτά πιθανώς η ποσότητα αυτή να μη συμπεριλαμβάνεται στο συνολικό ποσοστό καφεΐνης. Επιπλέον, αναφέρεται στις απαγορευμένες ουσίες της NCAA 2016-17, λίστα που παρέχεται ανοιχτά στο διαδίκτυο.
Ταυρίνη
Η ταυρίνη, ένα κοινό αμινοξύ, βρίσκεται στο κρέας, τα θαλασσινά και το γάλα και επηρεάζει τα επίπεδα νερού και μετάλλων στο αίμα. Υποστηρίζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου και συμβάλει στη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης. Παρόλα αυτά, η ποσότητα ταυρίνης που περιέχεται στα ενεργειακά ποτά είναι υψηλότερη από την αντίστοιχη σε μια κανονική διατροφή. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτό είναι ανθυγιεινό, αλλά δεν υπάρχει επίσης και ένδειξη ότι η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων είναι ευεργετική για το ανθρώπινο σώμα.
Ginseng
Υπάρχουν ισχυρισμοί ότι το ginseng ενισχύει την αθλητική απόδοση και το ανοσοποιητικό σύστημα ενώ βελτιώνει τη διάθεση. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν επιστημονικές ενδείξεις που να αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό. Στα ενεργειακά ποτά, ωστόσο, δεν υπάρχει αρκετό ginseng ώστε να προσφέρει κάποιο όφελος στον οργανισμό. Η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου προειδοποίει πως το ginseng χρειάζεται να καταναλώνεται με προσοχή, καθώς μπορεί, σε υψηλές δόσεις να προκαλέσει ανεπιθύμητες παρενέργειες, όπως αϋπνία, κεφαλαλγία και υπέρταση, ενώ μπορεί να είναι επικίνδυνο όταν λαμβάνεται με συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή.
Bιταμίνες του συμπλέγματος Β
Τέλος, αναφορικά με τις βιταμίνες του συμπλέγματος Β, μελέτες δείχνουν πως μπορούν να βελτιώσουν τη διάθεση και ακόμη και να καταπολεμήσουν καρδιακές παθήσεις και καρκίνο, ωστόσο η ποσότητα που εμπεριέχεται σε κάθε ενεργειακό ποτό δεν είναι αρκετή για να έχει κάποιο σημαντικό αποτέλεσμα.
Είναι ασφαλής η κατανάλωση των ενεργειακών ποτών; Μπορούν όλοι να τα καταναλώσουν;
Παρόλο που πολλά συστατικά των ενεργειακών ποτών είναι ασφαλή (π.χ. βιταμίνες και μέταλλα που λαμβάνονται και από τη διατροφή) δε βρίσκονται σε ποσότητα κατάλληλη ώστε να προσφέρουν κάποια οφέλη, ενώ τα όποια «αμφιλεγόμενα» συστατικά βρίσκονται σε υπερδοσολογία. Τα ενεργειακά ποτά μπορούν να δημιουργήσουν κίνδυνο για την υγεία σε ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων παιδιών, εφήβων, εγκύων γυναικών ή γυναικών που θηλάζουν και ατόμων με ιατρικές παθήσεις όπως ο διαβήτης και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, που θα μπορούσαν να επηρεαστούν αρνητικά από τα διεγερτικά συστατικά.
Η κατανάλωση τους συχνά προσφέρει γρήγορη ενέργεια και έκρηξη με αποτέλεσμα να προσελκύει άτομα που αισθάνονται κουρασμένα, είτε σε περίπτωση που ασχολούνται με κάποιο άθλημα, είτε όχι. Τα ενεργειακά ποτά μπορεί να ενισχύσουν την εγρήγορση και να βελτιώσουν το χρόνο αντίδρασης, αλλά μπορούν επίσης να μειώσουν τη σταθερότητα των χεριών. Ορισμένες ελεγχόμενες δοκιμές έχουν δείξει προσωρινή βελτιωμένη εγρήγορση και αντιστροφή της κόπωσης μετά τη λήψη ενεργειακών ποτών, καθώς και αυξημένη φυσική απόδοση. Αντίθετα όμως, η πλειονότητα των μελετών αποδεικνύει τη συσχέτισή τους με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, όπως επιθετική συμπεριφορά, άγχος, ταχυπαλμία, κατάχρηση αλκοόλ ή καπνού, αύξηση κίνδυνου παχυσαρκίας ή/και διαβήτη τύπου ΙΙ, κακή ποιότητα ύπνου, ερεθισμό στομάχου, νεφρικά ή ακόμα και οδοντικά προβλήματα.
Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων
Επιπλέον, η ποσότητα καφεΐνης στα ποτά αυτά δεν έχει ρυθμιστεί ακόμα από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων. Τα ενεργειακά ποτά δεν εμπίπτουν στην ίδια ρυθμιστική κατηγορία με τα αναψυκτικά και πρόσφατα η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων προτάθηκε να ορίσει τα προϊόντα αυτά ως ποτά που απαιτούν γνωστοποιήσεις επισήμανσης καφεΐνης. Η υπερβολική ποσότητα καφεΐνης σε καθημερινή βάση και ιδίως από ευαίσθητα άτομα, μπορεί να οδηγήσει σε αϋπνία, νευρικότητα, ακανόνιστο καρδιακό παλμό και αυξημένη αρτηριακή πίεση. Επιπλέον, η πιθανή αλληλεπίδραση της καφεΐνης με άλλα συστατικά των ενεργειακών ποτών, όπως η ταυρίνη, είναι πιθανό να επηρεάσει τη λειτουργία της καρδιάς και του καρδιαγγειακού συστήματος, ειδικά κατά τη διάρκεια της άσκησης. Η υπερβολική κατανάλωση ενεργειακών ποτών σχετίζεται επίσης με διαταραχές ύπνου, οδηγώντας σε περιόδους κόπωσης και εξάντλησης. Οι μεγάλες ποσότητες καφεΐνης, λοιπόν, μπορούν να επηρεάσουν τον εγκέφαλο αφού έρευνες έχουν αποδείξει πως η κατανάλωση ενεργειακών ποτών έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο συμπτωμάτων ψυχικής υγείας.
Ενεργειακά ποτά και έφηβοι
Ένας αυξανόμενος αριθμός επιστημονικών στοιχείων δείχνει ότι τα ενεργειακά ποτά μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, ιδιαίτερα σε παιδιά, εφήβους και νεαρούς ενήλικες. Αν και δηλώσεις στους ιστότοπους ενεργειακών ποτών προειδοποιούν ότι τα ποτά αυτά ενδέχεται να είναι ακατάλληλα για παιδιά, εφήβους και νέους, η συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους καταναλωτές τους. Τα παιδιά μικρής ηλικίας και οι έφηβοι ενδέχεται να εμφανίσουν αυξημένες επιδράσεις από τις υψηλές ποσότητες καφεΐνης και των πρόσθετων σακχάρων. Η καφεΐνη μπορεί επίσης να βλάψει τα καρδιαγγειακά και νευρικά συστήματα των παιδιών που βρίσκονται σε ανάπτυξη. Για αυτούς τους λόγους, η Επιτροπή Διατροφής της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας και το Συμβούλιο Αθλητικής Ιατρικής και Γυμναστικής ενθαρρύνουν τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης να συζητήσουν τους πιθανούς κινδύνους για την υγεία των διεγερτικών συστατικών σε ενεργειακά ποτά ώστε να περιοριστεί ή και να αποφευχθεί η κατανάλωσή τους. Η αυξημένη κατανάλωση ενεργειακών ποτών μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, ειδικά μεταξύ των νέων, προειδοποιεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Ενεργειακά Ποτά και Αλκοόλ
Μεγάλος κίνδυνος μπορεί να δημιουργηθεί αν τα ενεργειακά ποτά συνδυάζονται με αλκοόλ, μια τάση που παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό σε ανήλικους καταναλωτές. Μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση αυτού του τύπου κοκτέιλ οδηγεί σε μεγαλύτερη πρόσληψη αλκοόλ. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι τα ενεργειακά ποτά αυξάνουν την εγρήγορση που αποκρύπτει τα σημάδια μέθης, οδηγώντας σε υπερκατανάλωση. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων αναφέρει ότι άτομα ηλικίας 15-23 ετών που αναμειγνύουν αλκοόλ με ενεργειακά ποτά έχουν περισσότερες πιθανότητες να καταναλώσουν μεγαλύτερες ποσότητες αλκοόλ, κάτι που συνδέεται με συμπεριφορές που οδηγούν σε τραυματισμούς σχετιζόμενους με το αλκοόλ.
Η δύναμη του Μάρκετινγκ
Το πιο ανησυχητικό, αυτή τη στιγμή, είναι η έλλειψη νομικής ρύθμισης σχετικά με την ασφάλεια των ποτών αυτών, καθώς και οι επιθετικές τακτικές μάρκετινγκ που απευθύνονται κυρίως σε εφήβους. Οι εκτιμήσεις των τελευταίων ετών δείχνουν πάνω από 240% αύξηση στις πωλήσεις ενεργειακών ποτών παγκοσμίως. Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ ανέφερε πως το 2007 1.145 έφηβοι ηλικίας 12-17 ετών προσήλθαν σε αίθουσες έκτακτης ανάγκης σε επείγουσα κατάσταση, μετά την κατανάλωση κάποιου ενεργειακού ποτού. Το 2011 ο αριθμός αυτός ανήλθε στους 1.499.
Συμπερασματικά
Δεδομένης της έλλειψης γνώσεων, σχετικά με τον τρόπο αλληλεπίδρασης των ενεργειακών ποτών με το αλκοόλ, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα ποτά αυτά αλληλεπιδρούν με όποια φαρμακευτική αγωγή, προτείνεται εκπαίδευση σχετικά με πιθανές συνέπειες της τακτικής κατανάλωσής τους. Το νερό θα πρέπει να είναι το κύριο ποτό ενυδάτωσης, που λαμβάνεται καθημερινά σε επαρκείς ποσότητες. Τα ενεργειακά ποτά είναι μια πηγή καφεΐνης που τείνουν να επιλέγονται ως εναλλακτική λύση. Ωστόσο, περιέχουν υψηλές ποσότητες καφεΐνης, ζάχαρης, και ουσιών που μπορεί όχι μόνο να μην είναι απαραίτητες για τον οργανισμό, αλλά να αποβούν και επιβλαβείς.
