Ο δείκτης µάζας σώµατος (body mass index, BMI), που εκφράζει το πηλίκο βάρος/ύψος2 (σε kg/m2), έχει καλή συσχέτιση µε το ποσοστό λίπους του σώµατος.
Το 1998, το Αμερικάνικο Εθνικό Ινστιτούτο για τον Διαβήτη και τις νόσους του Πεπτικού και Νεφρών και άλλα Εθνικά Iδρύματα Υγείας, εξέδωσαν τις πρώτες οδηγίες για την αναγνώριση, αξιολόγηση και θεραπεία του αυξημένου βάρους και της παχυσαρκίας. Συνήθως χρησιµοποιούνται τα ίδια φυσιολογικά όρια για άνδρες και γυναίκες και για ενηλίκους διαφορετικής ηλικίας, αφού διαπιστώθηκε ότι οι συσχετίσεις ΒΜΙ και θνησιµότητας – νοσηρότητας είναι παρεµφερείς.
Εφαρμογή: Υπολόγισε εαν το βάρος σου είναι μέσα στα φυσιολογικά όρια; [APP]
Eίναι πάντα αντικειμενική η ταξινόμηση με βάση το ΔΜΣ;
Το σύστημα ταξινόμησης μπορεί να υποτιμά ή υπερεκτιμά τους κινδύνους για προβλήματα υγείας σε ενήλικα άτομα, όπως, άτομα με αυξημένη μυϊκή μάζα ( αθλητές οι οποίοι μπορεί να έχουν πολύ μειωμένο λίπος στο σώμα και αυξημένη μυϊκή μάζα – αυτό έχει ως συνέπεια αυξημένου ΔΜΣ, χωρίς όμως να υπάρχει κίνδυνος νοσηρότητας).
Άτομα με πολύ λεπτόσωμη κατασκευή του σώματος και άτομα που βρίσκονται στην αρχή της ενηλικίωσης που δεν έχουν ολοκληρώσει την ανάπτυξη τους- μπορεί να είναι άτομα με ΔΜΣ κάτω από το 18.5 χωρίς να υπάρχει κίνδυνος για την υγεία τους.
Τα ηλικιωμένα άτομα (μεγαλύτερα από 65 ετών), επίσης, έχουν διαφορές στο ΔΜΣ από τα ενήλικα άτομα χωρίς να υπάρχει ένδειξη νοσηρότητας.
Ποια η σημασία του ΔΜΣ;
Η σημασία αυτού του εύκολο στον υπολογισμό δείκτη είναι η εκθετική του σχέση με τον γενικό δείκτη θνησιμότητας από όλες τις αιτίες. Όσο μεγαλώνει ΔΜΣ αυξάνει και ο κίνδυνος για καρδιαγγειακές επιπλοκές (συμπεριλαμβανόμενης και της Υπέρτασης) του Διαβήτη και της Νεφρικής Νόσου.
Ο μικρότερος κίνδυνος για την υγεία παρουσιάζεται όταν ο ΔΜΣ είναι στο φάσμα από 20-25, ενώ ο μεγαλύτερος κίνδυνος παρουσιάζεται όταν είναι πάνω από 40. Με την ταξινόμηση του ΔΜΣ, σχεδόν το 55% των Αμερικανών (περίπου 97 εκατομμύρια ενήλικες) χαρακτηρίζονται ως υπέρβαροι και 25% χαρακτηρίζονται παχύσαρκοι.
Οι ερευνητές πιστεύουν πως αν διατηρηθεί αυτή η τάση μετά από λίγες γενιές ολόκληρος ο πληθυσμός θα είναι υπέρβαρος. Η παχυσαρκία αποτελεί την πιο συχνή χρόνια πάθηση. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός της παιδικής παχυσαρκίας, η οποία έχει αυξηθεί κατά 45% τα τελευταία 30 χρόνια (20% την τελευταία δεκαετία) και το υπερβολικό πάχος στην μικρή ηλικία μπορεί να αντιπροσωπεύει ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο για τη υγεία, από ότι η παχυσαρκία που αναπτύσσεται στην ενήλικη ζωή.
Είναι πλέον επιτακτική ανάγκη η ιατρική κοινότητα να ενηµερώσει το κοινό για τους πραγµατικούς κινδύνους του υπερβάλλοντος βάρους που δεν πρέπει να θεωρείται απλά πρόβληµα αισθητικής. Η αναµενόµενη µείωση της νοσηρότητας και της θνησιµότητας που οφείλονται στην παχυσαρκία θα πρέπει κατά κύριο λόγο να στηριχθεί περισσότερο στην πρόληψη και κατά δεύτερο λόγο στη θεραπεία.
Τι είναι η περίμετρος μέσης; (Waist Circumference)
Η Περίμετρος Μέσης (ΠΜ), (ή WC-Waist Circumference) σε συνδυασμό με το ΔΜΣ, μας προσφέρει ένα χρήσιμο στοιχείο που συνδέεται άμεσα με τον κίνδυνο υγείας που διατρέχει το άτομο εξαιτίας της παχυσαρκίας.
Η Περίμετρος Μέσης (ΠΜ) είναι ένας δείκτης του λίπους συγκεντρωμένος στην κοιλιακή χώρα. Αυξημένο λίπος στο σώμα, από τη μέση και άνω ( σχήμα «μήλου») σχετίζεται με μεγαλύτερο ρίσκο για την υγεία του ατόμου παρά το λίπος τοποθετημένο στη περιφέρεια και στο κάτω μέρος του σώματος (σχήμα «αχλαδιού»). Όταν η ΠΜ ξεπερνά το 102 εκ. στους άνδρες και το 88 εκ. στις γυναίκες τότε υπάρχει πολύ αυξημένος κίνδυνος για επιπλοκές στην υγεία του ατόμου όπως διαβήτη, καρδιολογικά προβλήματα και αυξημένη αρτηριακή πίεση.
Γενικά, ο κίνδυνος για προβλήματα υγείας είναι αυξημένος εφόσον η ΠΜ ξεπερνά τις αναφερόμενες τιμές (βλ.πίνακας 2). Επίσης, αν ο ΔΜΣ ενός ατόμου είναι σε φυσιολογικά επίπεδα και υπάρχει αυξημένη περίμετρος μέσης, αυτό υποδηλώνει κάποιο βαθμό κινδύνου για την υγεία του ατόμου.
Τι είναι η αναλογία Περιμέτρου Μέσης προς Περίμετρο Ισχύων;
Ο λόγος Περίμετρος Μέσης προς Περίμετρο Ισχίων (ΑΠΜΙ) (ή WHR,Waist to Ηip Ratio) δείχνει τη σχετική κατανομή λίπους στους ενήλικες και των κίνδυνο νόσων.
Η αναλογία υπολογίζεται ως περίμετρος μέσης (εκ.)/ περίμετρο ισχίων (εκ.). Η περίμετρος της μέσης αποτελεί τη μικρότερη περίμετρο της κοιλιακής χώρας ( η φυσική μέση) και η περίμετρος των ισχίων αποτελεί τη μεγαλύτερη περίμετρο στην περιοχή των γλουτών.
Ο υπολογισμός του δείκτη ΑΠΜΙ ή WHR παρουσιάζει αντικειμενικές δυσκολίες:
- διαφορετικές απόψεις όσον αφορά στον καθορισμό των σημείων μέτρησης
- δύσκολη ανεύρεση των σημείων μέτρησης στα πολύ παχύσαρκα άτομα
Γι' αυτόν τον λόγο δεν χρησιμοποιείται σαν δείκτης όλο και περισσότερο στις τελευταίες μελέτες!
Συσχέτιση παχυσαρκίας με νοσηρότητα
Η παχυσαρκία είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους. «Το πάχος µικραίνει τη ζωή», εκλαϊκευµένη ρύση –πιστή µετάφραση– της Ιπποκρατικής «οι παχέες σφόδρα ταχυθάνατοι γίγνονται», επιβεβαιώθηκε την τελευταία 35ετία από πλείστες όσες επιδηµιολογικές και άλλες επιστηµονικές εργασίες. Υποστηρίζεται ότι η παχυσαρκία δεν είναι µια κατάσταση που οδηγεί σε νοσηρότητα, αλλά είναι νόσος, ίσως η κυριότερη που σχετίζεται µε διατροφή και τρόπο ζωής «δυτικού τύπου».
Η συσχέτιση µεταξύ θνησιµότητας και του ΒΜΙ παρουσιάζει καµπύλη παραβολική και αυξάνεται σηµαντικά µε ΒΜΙ >30 kg/m2. Φαίνεται ότι άτοµα µε ΒΜΙ <19 kg/m2 έχουν αυξηµένο κίνδυνο θνησιµότητας, όµως αυτό δεν ισχύει αν από τους υπολογισµούς αφαιρεθούν τα άτοµα που καπνίζουν ή έχουν άλλη υποβόσκουσα νόσο.
Φαίνεται ο κίνδυνος θνησιµότητας σε άτοµα µε βάρος μεγαλύτερο ή ίσο 140% από το ιδανικό (100%) συγκριτικά µε εκείνα που είχαν βάρος 90-109% του ιδανικού. Η θνησιµότητα κυρίως οφείλεται σε σακχαρώδη διαβήτη τύπου (ΣΔ 2), καρδιαγγειακή νόσο και καρκίνο.
Απώλεια βάρους μεγαλύτερη ή ίση 9 κιλών έχει ως αποτέλεσµα µείωση της θνησιµότητας κατά 25%. Αν ο παχύσαρκος έχει ήδη νόσηµα που αποδίδεται στην παχυσαρκία, η απώλεια βάρους ελαττώνει τη θνησιµότητα κατά 20% συνολικά. Ειδικότερα, το φαινόµενο αυτό είναι εντονότερο για τον καρκίνο (ελάττωση κατά 40-50%) και τον ΣΔ 2 (ελάττωση κατά 30-40%).
Η παχυσαρκία προκαλεί και αυξηµένη νοσηρότητα και τα νοσήµατα. Οι περισσότεροι ασθενείς µε ΣΔ 2 είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Το ΒΜΙ είναι ισχυρός και ανεξάρτητος παράγων κινδύνου για ΣΔ 2, ώστε µε ΒΜΙ >35 kg/m2 ο κίνδυνος για εµφάνιση ΣΔ 2 είναι 93 φορές µεγαλύτερος από τον κίνδυνο που έχει άτοµο µε ΒΜΙ 22 kg/m2 και φαίνεται ότι είναι ανεξάρτητος του οικογενειακού ιστορικού ΣΔ 2.
Υπάρχει θεραπεία κατά της παχυσαρκίας;
Η παχυσαρκία είναι χρόνια κατάσταση που απαιτεί µακροχρόνια αντιµετώπιση. Η απώλεια βάρους βελτιώνει τη φυσική κατάσταση και την κοινωνική ζωή των παχύσαρκων ατόµων. Η πλειονότητα των παχύσαρκων πρέπει να αντιµετωπίζεται µε ελαττωµένη πρόσληψη τροφής και αυξηµένη σωµατική δραστηριότητα, ώστε να δηµιουργηθεί αρνητικό ισοζύγιο ενέργειας. Έχει παρατηρηθεί βελτίωση της νοσηρότητας ακόµα και µε ελάττωση του βάρους κατά 9%.
Διαιτητική παρέμβαση
Η διαιτητική παρέµβαση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τη θεραπεία της παχυσαρκίας. Απαιτείται αλλαγή στην επιλογή των τροφών µε έµφαση στην ελάττωση του προσλαµβανόµενου λίπους. Φαίνεται από διάφορες µελέτες ότι είναι προτιµότερο να χορηγηθεί ήπια υποθερµιδική δίαιτα (έλλειµµα 600 kcal την ηµέρα) µε περιεκτικότητα σε λίπος <30% προσαρµοσµένη στις ηµερήσιες ανάγκες του ατόµου. ?ίαιτα µε πολύ χαµηλές θερµίδες (<1000 kcal/ηµ.) χορηγείται µόνο βραχυχρόνια µε παράλληλη χορήγηση ιχνοστοιχείων µε στενή παρακολούθηση του παχύσαρκου.
Συμπεριφορική θεραπεία
Η θεραπεία συµπεριφοράς είναι µέθοδος που συµβάλλει στην τροποποίηση των συνηθειών του φαγητού, του καθιστικού τρόπου ζωής ή άλλων συµπεριφορών που συµµετέχουν ή διατηρούν την παχυσαρκία. Αυξάνει την εγρήγορση του ατόµου για δίαιτα και σωµατική δραστηριότητα. Ενισχύει την υποστήριξη του παχύσαρκου από το οικογενειακό – φιλικό περιβάλλον. Εφαρµόζονται εξατοµικευµένα προγράµµατα ατοµικά ή σε οµάδα. Είναι απαραίτητη για την απώλεια του βάρους, αλλά κυρίως για τη διατήρησή του σε χαµηλά επίπεδα.
Άσκηση
Η άσκηση από µόνη της έχει µικρή επίδραση στην απώλεια βάρους (2-3 κιλά κατά µέσον όρο). Αντίθετα, παράλληλα µε τη δίαιτα, βοηθά στην απώλεια λίπους από τις κοιλιακές αποθήκες και προφυλάσσει από την απώλεια του µυϊκού ιστού. Συστηµατική άσκηση έχει ως αποτέλεσµα ελάττωση της ΑΠ και βελτίωση λιπιδίων & λιποπρωτεϊνών. Επίσης, βοηθά στη διατήρηση χαµηλού βάρους, αν µάλιστα συνδυαστεί µακροχρόνια και µε αλλαγή των συνηθειών διατροφής.
Φάρµακα
Η παχυσαρκία είναι µοναδική νόσος για την οποία δεν έχουν καθιερωθεί στρατηγικές φαρµακευτικής θεραπείας. Πολλά φάρµακα έχουν χρησιµοποιηθεί για την αντιµετώπισή της αλλά δεν πρέπει να γίνεται κατάχρηση, δεδοµένου ότι όλα έχουν κάποιες παρενέργειες, ούτε να υπάρχει η ψευδαίσθηση σηµαντικής απώλειας βάρους µε µόνη τη λήψη οποιουδήποτε φαρµάκου.
Σε ποιες κατηγορίες κατατάσσονται;
Ανάλογα µε το µηχανισµό δράσης τους κατατάσσονται σε 3 µεγάλες κατηγορίες:
- Μείωση της προσλαµβανόµενης ενέργειας
- Μείωση της απορρόφησης της τροφής
- Αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας
Μείωση της προσλαµβανόµενης ενέργειας
Μείωση της προσλαµβανόµενης ενέργειας, είτε µε καταστολή της όρεξης ή µε αύξηση του αισθήµατος κορεσµού. Τα φάρµακα δρουν µέσω κατεχολαµινών (µπενζφεταµίνη, φεντερµίνη, µαζιντρόλη, φενυλπροπανολαµίνη) ή σεροτονίνης (φενφλουραµίνη, ντεξ- φενφλουραµίνη), αλλά δεν χρησιµοποιούνται σήµερα λόγω παρενεργειών.
Στην κατηγορία αυτή υπάρχει ένα νέο φάρµακο, η σιµπουτραµίνη, που είναι ένας αναστολέας της επαναπρόσληψης σεροτονίνης και νορ- αδρεναλίνης από τους προσυναπτικούς νευρώνες. Έτσι, η σιµπουτραµίνη προκαλεί αίσθηµα κορεσµού αφενός και αύξηση της θερµογένεσης, µε δράση στην περιφέρεια αφετέρου.
Μείωση της απορρόφησης της τροφής
Μείωση της απορρόφησης της τροφής από τον γαστρεντερικό σωλήνα. Η ορλιστάτη, αναστολέας της παγκρεατικής και εντερικής λιπάσης, µειώνει την απορρόφηση του λίπους της τροφής σε ποσοστά ως 30%.
Αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας
Αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας µέσω αλλαγής του τόνου του συµπαθητικού και της θερµογένεσης. Οι αγωνιστές των β3-αδρενεργικών υποδοχέων ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία, αλλά έχουν χρησιµοποιηθεί µόνο σε πειραµατόζωα µε εντυπωσιακά αποτελέσµατα.
Παχυσαρκία και φαρμακευτική αγωγή
Από τα φάρµακα που έχουν αναφερθεί, σήµερα σε παχύσαρκους χορηγούνται η σιµπουτραµίνη και η ορλιστάτη µε καλά αποτελέσµατα συγκριτικά µε εικονικό φάρµακο.
Σιµπουτραµίνη (reductil)
Η σιµπουτραµίνη (reductil) χορηγήθηκε ως 2 χρόνια σε οµάδα παχύσαρκων και παρατηρήθηκε απώλεια ~9 κιλών µε διατήρηση του βάρους στο χαµηλότερο επίπεδο στη διάρκεια της µελέτης. Όπως ήταν αναµενόµενο, µε την απώλεια βάρους παρατηρήθηκε βελτίωση των µεταβολικών παραµέτρων.
Οι παρενέργειες του φαρµάκου, κεφαλαλγία, αϋπνία, ξηρότητα στόµατος και δυσκοιλιότητα, αναφέρονται ήπιες στις µελέτες που έγιναν µέχρι σήµερα. Αξίζει να σηµειωθεί η µικρή αύξηση της αρτηριακής πιέσεως (ως 2.7 και 3.4 mmHg η συστολική και διαστολική αντίστοιχα), εποµένως πρέπει να µη χορηγείται σε ασθενείς µε αρρύθµιστη υπέρταση ή στεφανιαία νόσο.
Ορλιστάτη (xenical)
Η ορλιστάτη (xenical) προκαλεί απώλεια βάρους ίδια ή µεγαλύτερη από αυτή που προκαλεί δίαιτα περιορισµένη σε λίπος. Χορήγηση του φαρµάκου ως 2 χρόνια είχε ως αποτέλεσµα ελάττωση ως 10% του αρχικού βάρους.Οι παρενέργειες αφορούν κυρίως στο πεπτικό και είναι µετεωρισµός, πιεστική ανάγκη αφόδευσης, µαλακά ή λιπαρά/ελαιώδη κόπρανα και αυξηµένος αριθµός αφοδεύσεων.
Αν η θεραπεία είναι µακροχρόνια είναι σκόπιµη η χορήγηση λιπο-διαλυτών βιταµινών.
Η χειρουργική αντιµετώπιση εφαρµόζεται σε παθολογική παχυσαρκία (ΒΜΙ >40.0 kg/m2) µε συνοδό νοσηρότητα, όπου απαιτείται γρήγορη απώλεια βάρους. Τα τελευταία χρόνια οι χειρουργικές τεχνικές έχουν βελτιωθεί σηµαντικά και συνίστανται σε περιορισµό της χωρητικότητας του στοµάχου µε άλλοτε άλλου βαθµού διαµερισµατοποίηση, γαστρική παράκαµψη µε γαστρο-νηστιδική αναστόµωση και χολο-παγκρεατική παράκαµψη.
Κριτήρια για εκτίμηση επιτυχίας της θεραπείας
Οι ανωτέρω θεραπευτικές παρεµβάσεις εφαρµόζονται σε παχύσαρκα άτοµα µε καλά ή µέτρια αποτελέσµατα, τα οποία δυστυχώς δεν είναι µακροχρόνια. Τα τελευταία χρόνια έχουν θεσπιστεί νέα κριτήρια για την εκτίµηση της επιτυχίας της θεραπείας στην παχυσαρκία:
- Διατήρηση σταθερού βάρους διαχρονικά, ακόµα και αν δεν έχει επιτευχθεί φυσιολογικό βάρος.
- Μικρή συχνότητα υποτροπής.
- Μείωση της νοσηρότητας, που οφείλεται στην παχυσαρκία (π.χ. υπέρταση ή ΣΔ 2).
- Μικρός αριθµός ατόµων που εγκαταλείπουν την προσπάθεια.
- Το παχύσαρκο άτοµο θα πρέπει να έχει ενδιαφέρον να χάσει βάρος, να γνωρίζει ότι η συντήρηση του βάρους απαιτεί συνεχώς προσεκτικό ισοζύγιο ενέργειας και αλλαγή του τρόπου ζωής ώστε το αποτέλεσµα να έχει διάρκεια.
Έτσι πριν και κατά τη διάρκεια κάθε προσπάθειας χρειάζεται και ψυχολογική υποστήριξη, µε τη γνώση ότι οι ψυχολογικοί παράγοντες µάλλον προδιαθέτουν ώστε σε άλλοτε άλλο χρονικό διάστηµα το βάρος να επιστρέφει στα προ της παρέµβασης επίπεδα µε όλες τις επιπτώσεις που η αύξηση αυτή συνεπάγεται.
Συμπερασματικά
Ο θεράπων πρέπει να εκτιµήσει τον κίνδυνο που διατρέχει ο παχύσαρκος και να «καταστρώσει» ένα πλάνο θεραπείας µαζί του, το οποίο να είναι εφικτό. Απώλεια 5–10% του βάρους είναι ρεαλιστικός στόχος, ενώ το να αποκτήσει ο υπερβολικά παχύσαρκος ιδεώδες βάρος δεν είναι εφικτό (στην πλειονότητα των περιπτώσεων) µε αποτέλεσµα να εγκαταλείψει κάθε προσπάθεια.
