Δεδομένου των μεγάλων ποσοστών κατάθλιψης και διαταραχών της διάθεσης αλλά και της ατελούς αντιμετώπισης τους, ολοένα και περισσότερες μελέτες στρέφονται σε ένα μεγαλύτερο εύρος διεπιστημονικών πεδίων. Έτσι, η συγκεκριμένη ανασκόπηση μελετάει την επίδραση της διατροφής στη διάθεση καθώς και την επίδραση της μικροχλωρίδας του εντέρου στη νευροβιολογία και στη συμπεριφορά (γνωστή και ως άξονας μικροχλωρίδας - εντέρου -εγκεφάλου microbiome–gut–brain axis (MGBA)).
Ποιοι είναι οι εμπλεκόμενοι μηχανισμοί;
Από πλευράς φυσιολογίας, διάφοροι μηχανισμοί προτείνονται για τη συσχέτιση μεταξύ διατροφής και κατάθλιψης, παρ’ ότι η αιτιολογία της κατάθλιψης δεν είναι πλήρως κατανοητή. Εν ολίγοις και επιγραμματικά, παράγοντες που ευθύνονται περιλαμβάνουν τη μείωση στους νευροδιαβιβαστές (και συγκεκριμένα στη σεροτονίνη), τη δυσλειτουργία στον άξονα Υποθάλαμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων (hypothalamus-Pituitary-Adrenal axis-HPA), άλλες ανοσοφλεγμονώδεις και οξειδωτικές οδούς, τη φλεγμονή στους νευρώνες και στα μικρογλοιακά κύτταρα, το μειωμένο μέγεθος του υποθαλάμου, τον αλλοιωμένο νευρικό τόνο, τις αλλοιωμένες συγκεντρώσεις νευροτροφικών παραγόντων, αλλαγές στο μεταβολισμός της τρυπτοφάνης και άλλους.
Η σύνδεση του άξονα μικροχλωρίδας - εντέρου -εγκεφάλου (MGBA) ξεκίνησε από την παρατήρηση της συννόσησης φλεγμονωδών νοσημάτων του εντέρου και της κατάθλιψης
Τα βακτήρια του εντέρου παράγουν μεταβολικά προϊόντα, κάποια εκ των οποίων είναι αντίστοιχες ουσίες με τους νευροδιαβιβαστές όπως το γ-αμινοβουτυρικό οξύ,η ακετυλοχολίνη, η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη. Τα λιπαρά οξέα βραχέας αλύσου- που επίσης παράγονται από βακτήρια- και ειδικά το βουτυρικό, συμβάλλουν σε μείωση της φλεγμονής του εντέρου και αυξάνουν την επιθηλιακή ακεραιότητα του εντέρου προκαλώντας έκκριση σεροτονίνης από τα κύτταρα του εντέρου. Παράλληλα, η μικροχλωρίδα του εντέρου είναι πηγή βιταμινών όπως η βιταμίνη K, η βιοτίνη, η νιασίνη, το φυλλικό οξύ και η πυριδοξίνη.
Πώς η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές επηρεάζουν την εντερική μικροχλωρίδα;
Στην περίπτωση της κατάθλιψης, εμφανίζεται ένα γενικότερο σχήμα αύξησης σε δυνητικά επιβλαβή και φλεγμονώδη βακτήρια όπως τα Πρωτεοβακτήρια, που υπό κανονικές συνθήκες βρίσκονται σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις, με ταυτόχρονη μείωση στα κοινά βακτήρια που είναι συνήθως σε αφθονία.
Στην περίπτωση της αγχώδους διαταραχής εμφανίζονται λιγότερες αλλαγές αλλά μία αντίστοιχη μείωση των κοινών καλών βακτηρίων.
Ποια θρεπτικά στοιχεία εμπλέκονται;
Ένας αριθμός θρεπτικών στοιχείων έχουν βρεθεί σε έλλειψη σε ανθρώπους με κατάθλιψη όπως ο ψευδάργυρος, το μαγνήσιο, το σελήνιο, ο σίδηρος, το φυλλικό οξύ καθώς και οι βιταμίνες D, Β12, Β6 και Ε. Τα συγκεκριμένα μικροθρεπτικά ενδεχομένως να επιδρούν στον κίνδυνο για κατάθλιψη μέσω της επίδρασής τους στην παραγωγή νευροδιαβιβαστών, σε αλλαγές στο σύστημα HPA και στη φλεγμονή και στο οξειδωτικό στρες.
Ποιο πρότυπο διατροφής θα βοηθούσε τα παραπάνω;
Ωφέλιμο θα ήταν ένα πρότυπο διατροφής που είναι πλούσιο σε φρούτα και λαχανικά, με αυξημένη πρόσληψη αντιοξειδωτικών και καλών λιπαρών όπως πολυακόρεστων και ειδικά των απαραίτητων λιπαρών οξέων DHA και EPA και ταυτόχρονα χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών. Παράδειγμα τέτοιου διατροφικού σχήματος είναι η μεσογειακή διατροφή.
Πώς η διατροφή αλληλεπιδρά με τον άξονα Μικροχλωρίδα - Έντερο - Εγκέφαλος;
- Η μεσογειακή διατροφή μειώνει τον αριθμό των παθογόνων βακτηρίων όπως την Escherichia coli και αυξάνει τα σημαντικά βακτήρια όπως τα είδη Bifidobacteria, Clostridium cluster XVI και Faecalibacterium prausnitzii. Ταυτόχρονα, αυξάνει τα μεταβολικά προϊόντα των βακτηρίων όπως τα λιπαρά οξέα βραχείας αλύσου SCFA και τις φαινόλες.
- Η χορτοφαγία ή τα διατροφικά σχήματα που βασίζονται εξ ολοκλήρου σε φυτικά προϊόντα έχουν δείξει επίσης βελτίωση της μικροβιακής σύνθεσης και μείωση της φλεγμονής του εντέρου.
- Ένα διατροφικό σχήμα με πολύ φαγητό απ’ έξω μειώνει τα επίπεδα Λακτοβάκιλλων.
- Σε διατροφή με αυξημένο λίπος και λίγους υδατάνθρακες, ανεξάρτητα του είδους του λίπους, μειώνεται ο συνολικός αριθμός βακτηρίων.
- Η πρόσληψη ω3 λιπαρών οξέων (και ο λόγος τους προς τα ω6) επηρεάζει θετικά την εντερική μικροχλωρίδα.
- Η πρόσληψη ή έλλειψη μικροθρεπτικών στοιχείων όπως η πρόσληψη σίδηρου, η έλλειψη μαγνησίου και βιταμίνης D πιθανώς επηρεάζει δυσμενώς της εντερική μικροχλωρίδα.
- Τα πρεβιοτικά αυξάνουν τη συγκέντρωση καλών βακτηρίων του εντέρου μεταξύ αυτών τα είδη Bifidobacteria, Lactobacillus όπως και βακτήρια που παράγουν βουτυρικό οξύ (ένα από τα λιπαρά οξεάς βραχέας αλύσου). Από τα πιο μελετημένα είδη πρεβιοτικών είναι οι φρουκτάνες, οι γαλακτάνες, οι μαννανοολιγοσακχαρίτες και οι ξυλοολιγοσακχαρίτες, ενώ επιδράσεις πρεβιοτικών παρουσιάζουν και το συζευγμένο λινολεικό οξύ (CLA) και τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
- Τέλος, η σύσταση της διατροφής σε μακροθρεπτικά στοιχεία (ποσοστό, ποσότητα και είδος) επηρεάζει την σύσταση της μικροχλωρίδας.
- Ως προς τους υδατάνθρακες ανάλογα τον τύπο και την ποσότητα των φυτικών ίνων και των πρεβιοτικών, η διαδικασία της ζύμωσης και της παραγωγής SCFA επηρεάζεται.
- Η πρωτεΐνη, όταν φτάνει στο έντερο και ζυμώνεται επίσης παράγει SCFA, διακλαδισμένης αλύσου λιπαρά, σουλφίδια, φαινολικές και ινδολικές ενώσεις. Τα σουλφίδια σχετίζονται με διάφορες νόσους του εντέρου.
- Η αυξημένη πρόσληψη διαιτητικού λίπους τροποποιεί τη σύσταση της μικροχλωρίδας, πιθανότατα μέσω της παραγωγής χολής και χολικών οξέων. Η δίαιτα υψηλή σε διατροφικό λίπος αρκεί αρνητική επίδραση στη μικροχλωρίδα και αυτή με τη σειρά της μεταβάλλει το μεταβολισμό, την φλεγμονή καθώς και τη διαπερατότητα του εντέρου.
- Τα πρόσθετα των τροφίμων: Από το αλάτι μέχρι τη μαλτοδεξτρίνη, τα πρόσθετα συστατικά των τροφίμων φαίνεται να μειώνουν τη συγκεντρωση των καλών βακτηρίων είτε να αυξάνουν τη φλεγμονή του εντέρου (μειώνοντας την παραγωγή βλέννας και αυξάνοντας το τοπικό στρες)
Τι άλλο πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας;
- Τα τρόφιμα με μαγιά ή τα ζυμωμένα τρόφιμα συνήθως περιέχουν Λακτοβάκιλλους και έτσι πέρα από την προβιοτική τους δράση, βοηθάνε στην πρόσληψη μεταβολικών προϊόντων των βακτηρίων.
- Αναμενόμενα, υπάρχουν ενδοατομικές διαφορές σε αλλαγές της διατροφής - όπως προκύπτουν από διαφορές στη φυσιολογία, διαφορές στην αρχική σύνθεση της μικροχλωρίδας, από τα επίπεδα του στρες και από αντιβιοτική θεραπεία.
- Η ηλικία αλλάζει το βαθμό επίδρασης των διατροφικών αλλαγών στα βακτήρια του εντέρου: η μικρότερη ηλικία έχει καλύτερη ανταπόκριση.
- Το στρες σε μικρή ηλικία προκαλεί αλλαγές στη μικροχλωρίδα που εντοπίζονται μέχρι την ενηλικίωση. Θα μπορούσε η διαιτητική παρέμβαση κατά τη διάρκεια ή μετά αυτό το στρεσογόνο γεγονός να αλλάξει τα πράγματα και τις πιθανότητες για κατάθλιψη ή αγχώδη διαταραχή στη μετέπειτα ζωή;
Συμπέρασμα για τον επαγγελματία υγείας
Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στη διαχείρισης της διάθεσης, μέσω της ρύθμισης της εντερικής μικροχλωρίδας. Παρότι υπάρχουν πολλά θολά σημεία ακόμα στην έρευνα γύρω από αυτό το πεδίο, η προσπάθεια επίτευξης υγιούς μικροχλωρίδας φαίνεται να είναι ακόμα πιο σημαντική απ’ όσο πιστεύαμε.
