Οι διατροφικές συμπεριφορές και προτιμήσεις χτίζονται από μικρή ηλικία και σχετίζονται με την υγεία στην εφηβική και ενήλικη ζωή. Επομένως κρίνεται σημαντικό η διατροφική εκπαίδευση να ξεκινά όσο πιο νωρίς γίνεται. Με τα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας να είναι ιδιαίτερα υψηλά, πολλές χώρες διοργανώνουν καμπάνιες με έμφαση στη σωστή διατροφή των παιδιών. Σωστές διατροφικές πρακτικές ξεκινούν μέσα από το σπίτι και την οικογένεια. Η οικογένεια αποτελεί πρότυπο για τα μικρά παιδιά, τα οποία στα πρώτα χρόνια της ζωής τους τρώνε σχεδόν αποκλειστικά στο σπίτι και επηρεάζονται από τον τρόπο διατροφής των γονέων τους.
Υπάρχουν διάφορες παρεμβάσεις που έχουν κατά καιρούς μελετηθεί. Για παράδειγμα, η συστηματική έκθεση ενός τροφίμου στο παιδί και η εύκολη πρόσβαση στο τρόφιμο αυτό ενδέχεται να αυξήσουν την κατανάλωσή του. Ακόμη, η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών των γονέων επηρεάζουν τις επιλογές του παιδιού. Η συχνότητα που οι οικογένεια γευματίζει μαζί επίσης βοηθά το παιδί να μαθαίνει και να επιλέγει τρόφιμα καλύτερης ποιότητας. Από την άλλη, η έλλειψη χρόνου στη σύγχρονη οικογένεια λειτουργεί ως ανασταλτικός παράγοντας. Επομένως για να είναι αποτελεσματική η παρέμβαση στην οικογένεια, θα πρέπει να είναι εύκολη και πρακτική όχι μόνο στο παιδί αλλά σε ολόκληρη την οικογένεια, αλλά κυριότερα «να οδηγεί σε αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς».
Η συστηματική αυτή ανασκόπηση συγκέντρωσε όλες τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει στο σπίτι με στόχο τη βελτίωση τη διατροφής και διατροφικής συμπεριφοράς των παιδιών. Ποιες πρακτικές είναι οι πιο αποτελεσματικές;
Πώς σχεδιάστηκε η μελέτη;
Μέσα από μία αναλυτική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας με λέξεις-κλειδιά όπως «παιδί», «οικογένεια», «διατροφή», «γεύμα» και «παρέμβαση», οι ερευνητές συγκέντρωσαν όλες τις μελέτες που έκαναν παρέμβαση στο σπίτι και είχαν ως στόχο τη βελτίωση δεικτών υγείας (βάρος, λίπος σώματος) ή πρακτικών κατανάλωσης φαγητού στο σπίτι (π.χ. αύξηση των γευμάτων που όλη η οικογένεια τρώει παρέα). Στις μελέτες που περιελήφθησαν, τα παιδιά ήταν από 6 μηνών έως 16 ετών. Συνολικά 39 μελέτες (55 δημοσιεύσεις) πληρούσαν τα κριτήρια αυτά.
Τι έδειξαν τα αποτελέσματα;
Οι συγγραφείς της συστηματικής αυτής ανασκόπησης παρουσιάζουν με λεπτομέρεια όλες τις μελέτες παρέμβασης που περιέλαβαν. Δε μπόρεσαν να κάνουν αρχικές συγκρίσεις, καθώς οι παρεμβάσεις ήταν διαφορετικές, σε διάφορες ηλικίες παιδιών και με διαφορετικά τελικά αποτελέσματα. Ωστόσο οι συγγραφείς χώρισαν τις μελέτες σε αυτές όπου η παρέμβαση διεξήχθη από κάποιο άτομο και σε αυτές όπου η παρέμβαση ήταν παροχή πληροφοριών σε μορφή εντύπων ή με τη χρήση τεχνολογίας. Οι παρεμβάσεις περιελάμβαναν:
- Αύξηση πρόσληψης φρούτων και λαχανικών
- Πρόληψη αύξησης βάρους
- Μείωση βάρους
- Συχνότητα οικογενειακών γευμάτων
- Κατανάλωση ενεργειακά πυκνών τροφίμων
- Πρακτικές σίτισης
Στις περισσότερες μελέτες, ο στόχος ήταν η αλλαγή διατροφικής συμπεριφοράς των γονέων, που αποτελούν πρότυπο για τα παιδια. Σε μελέτες με εφήβους, ωστόσο, οι έφηβοι ήταν στο επίκεντρο της αλλαγής.
Οι συγγραφείς, συνθέτοντας τα στοιχεία, παρατήρησαν ότι πολλές μελέτες είναι βραχυπρόθεσμες και δεν υπάρχουν δεδομένα για αλλαγή διατροφικής συμπεριφοράς μακροπρόθεσμα. Αυτές που έχουν μακροπρόθεσμα στοιχεία, δείχνουν ότι η διατροφική συμπεριφορά δεν αλλάζει σημαντικά. Έξι μόνο μελέτες σχεδίασαν τις παρεμβάσεις τους με κάποιο μοντέλο αλλαγής συμπεριφοράς (Health Behaviour Change model) ώστε να στηρίζουν την παρέμβαση σε κάποια θεωρία – στοιχείο σημαντικό σε μια παρέμβαση τέτοιου είδους.
Ωστόσο, παρά τις μεγάλες διαφορές στα μοντέλα παρεμβάσεων, φάνηκε ότι όταν αυτή ήταν προσωπο με πρόσωπο ή μέσω τηλεφώνου ήταν πιο αποτελεσματική σε σχέση με απλή παροχή εντύπων ή μέσω τεχνολογίας. Φαίνεται δηλαδή ότι η επαφή με τον εθελοντή (ή πελάτη για έναν επαγγελματία διατροφολόγο) ήταν πιο πιθανό να οδηγήσει στην υιοθέτηση σωστών διατροφικών πρακτικών. Οι παρεμβάσεις με έντυπα ή τεχνολογικά μέσα είχαν υψηλά ποσοτά αποχώρησης από τη μελέτη λόγω πολυπλοκότητας της διαδικασίας. Βέβαια παρεμβάσεις με τεχνολογικά μέσα είναι σχετικά νέα μέθοδος και τα υπάρχοντα δεδομένα είναι πολύ λίγα για να βγάλουν αξιόπιστα συμπεράσματα.
Τι να κρατήσουμε από αυτή τη μελέτη;
Η αλλαγή διατροφικής συμπεριφοράς εντός του σπιτιού είναι μία πολύπλοκη διαδικασία που αφορά γονείς και παιδιά. Για να είναι επιτυχημένη μία παρέμβαση, θα πρέπει να βασίζεται σε θεωρία αλλαγής συμπεριφοράς και να είναι προσεκτικά σχεδιασμένη ώστε να είναι εύκολα υλοποιήσιμη και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή. Το ίδιο ισχύει και όταν, αντί για μελέτη και εθελοντές, μιλάμε για παιδί που έρχεται με τους γονείς του σε ένα διαιτολογικό γραφείο.
