Πεπτικό έλκος: Πώς θα το αντιμετωπίσετε;

Το πεπτικό έλκος είναι μία λύση της συνέχειας του βλεννογόνου, η οποία μπορεί πιο απλά να χαρακτηρισθεί ως διάβρωση ή «πληγή», και η οποία συμβαίνει είτε στο στομάχι (γαστρικό έλκος), είτε στο δωδεκαδάκτυλο (δωδεκαδακτυλικό έλκος). Προκαλείται από τα όξινα υγρά του στομάχου και μπορεί να επεκταθεί στο υποβλεννογόνιο ή και μυϊκό στρώμα.

Πού οφείλεται το πεπτικό έλκος;

Φυσιολογικά στο στομάχι μας υπάρχει ισορροπία μεταξύ των εκκρινόμενων γαστρικών υγρών και των αμυντικών μηχανισμών του βλεννογόνου που καλύπτει τον πεπτικό σωλήνα. Τα εκκρινόμενα γαστρικά υγρά είναι όξινα, καθώς περιέχουν υδροχλωρικό οξύ, γαστρίνη και τα ένζυμα που είναι απαραίτητα για τη διάσπαση των τροφών, λιπάση και πεψίνη. Ο βλεννογόνος που καλύπτει το στομάχι και το δωδεκαδάκτυλο ουσιαστικά αποτελείται από ένα στρώμα βλέννης, το οποίο τον προστατεύει από την επαφή του με τα όξινα γαστρικά υγρά. Όταν η ισορροπία μεταξύ των εκκρινόμενων γαστρικών υγρών και των αμυντικών μηχανισμών διαταραχθεί, τότε προκαλείται το έλκος. Έχουν ενοχοποιηθεί διάφοροι παράγοντες οι οποίοι παίζουν κάποιο ρόλο στην παθογένεια του πεπτικού έλκους, χωρίς ωστόσο να έχει αποσαφηνιστεί πλήρως ο μηχανισμός δράσης τους.

Ορισμένοι τύποι ελκών οφείλονται στην αυξημένη έκκριση των γαστρικών οξέων, ενώ κάποιοι άλλοι στη μειωμένη έκκριση (υποχλωρυδρία), η οποία ευθύνεται για την πρόκληση ατροφικής γαστρίτιδας και κατ’ επέκταση τη μείωση των αμυντικών και επανορθωτικών μηχανισμών του βλεννογόνου του στομάχου. Στους παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη πεπτικού έλκους ανήκουν: το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter pylori ή H. pylori), η χρήση μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (NSAIDs), το αλκοόλ, το κάπνισμα και το σύνδρομο Zollinger-Ellison, ή αλλιώς γαστρίνωμα (νευροενδοκρινής όγκος που παράγει γαστρίνη).

Ποιο έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν πεπτικό έλκος;

Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού αποτελεί τη συχνότερη αιτία εμφάνισης πεπτικού έλκους. Περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού φέρει το ελικοβακτηρίδιο στο στομάχι του, ωστόσο η επίπτωση είναι υψηλότερη στις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής, της Κεντρικής Αμερικής, της Κεντρικής Ασίας και της Ανατολικής Ευρώπης. Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού συνήθως εισέρχεται στον οργανισμό και αποικεί το στομάχι ήδη από την παιδική ηλικία, υπό την έλλειψη συνθηκών υγιεινής. Περίπου 10-20% όσων φέρουν το ελικοβακτηρίδιο θα αναπτύξουν κάποια στιγμή πεπτικό έλκος. O κίνδυνος αυτός είναι περίπου 6 φορές μεγαλύτερος από αυτόν του γενικού πληθυσμού.

Φάρμακα

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (NSAIDs) αναστέλλουν την έκκριση των προσταγλανδινών, μεσολαβητές απαραίτητοι για την παραγωγή και έκκριση βλέννης από τα κύτταρα του στομάχου. Η επίδραση των φαρμάκων αυτών στο βλεννογόνο του στομάχου εξαρτάται και από άλλους παράγοντες. Έτσι, η μεγάλη ηλικία (>65 ετών), το ιστορικό πεπτικών ελκών, οι καρδιοπάθειες, η ταυτόχρονη λήψη αντιαιμοπεταλιακών, αντιπηκτικών και κορτικοστεροειδών φαρμάκων, καθώς και ο εποικισμός του στομάχου από το ελικοβακτηρίδιο, αυξάνουν την πιθανότητα πεπτικού έλκους στη μακροχρόνια λήψη NSAIDs. Ενώ ο κίνδυνος πεπτικού έλκους στη χρόνια λήψη των φαρμάκων αυτών είναι μόλις 0.4%, ανεβαίνει στο 9% όταν συνυπάρχουν και οι προαναφερθέντες παράγοντες.

Διατροφική

Η κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα και το στρες, αν και δεν προκαλούν άμεσα πεπτικό έλκος, μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα ή να οδηγήσουν στην επανεμφάνιση έλκους που οφείλεται σε κάποιον άλλο παράγοντα. Η αιθανόλη που βρίσκεται στα αλκοολούχα ποτά αποτελεί ερεθιστική ουσία για το βλεννογόνο και μπορεί να προκαλέσει γαστρίτιδα. Επίσης έχει βρεθεί ότι το κάπνισμά αυξάνει την πιθανότητα υποτροπής πεπτικού έλκους λόγω ελικοβακτηριδίου, ενώ η διήθηση του άντρου του στομάχου από το ελικοβακτηρίδιο είναι μεγαλύτερη στους καπνιστές.

Με τι συμπτώματα κάνει την εμφάνισή του το πεπτικό έλκος;

Το συνηθέστερο και συχνότερο σύμπτωμα του πεπτικού έλκους είναι τα επεισόδια επιγαστραλγίας, δηλαδή πόνου στην περιοχή γύρω από το στομάχι, ο οποίος μπορεί να συνοδεύεται από αίσθημα καύσους, δυσπεψία, αίσθημα πληρότητας, πρόωρο κορεσμό, «φούσκωμα», ναυτία και έμετο. Όταν πρόκειται για έλκος δωδεκαδακτύλου, συνήθως ο πόνος υφίεται με τη λήψη τροφής, ενώ αντίθετα, όταν πρόκειται για έλκος στομάχου, η λήψη τροφής μπορεί να επιδεινώσει τον πόνο.

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Η λήψη ενός καλού ιστορικού από το γιατρό θα θέσει την υποψία του πεπτικού έλκους, ωστόσο η ειδική εξέταση για τη διάγνωσή του είναι η γαστροσκόπηση. Με τη διενέργειά της μπορούν να ληφθούν και βιοψίες ώστε να αποκλεισθεί η ύπαρξη κακοήθειας. Η ανίχνευση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού μπορεί να γίνει είτε με την ιστολογική εξέταση του παρασκευάσματος που θα ληφθεί κατά τη γαστροσκόπηση, είτε με μη επεμβατικούς τρόπους, ανεξάρτητα από τη διενέργεια γαστροσκόπησης. Ένας τέτοιος μη επεμβατικός τρόπος είναι η δοκιμασία αναπνοής, η οποία ανιχνεύει έμμεσα το ελικοβακτηρίδιο, μέσω της ανίχνευσης των προϊόντων του μεταβολισμού του ελικοβακτηριδίου στην αναπνοή του εξεταζόμενου.

Ποια είναι η θεραπεία;

Στην περίπτωση που ανευρεθεί ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, απαιτείται θεραπευτική αγωγή εκρίζωσής του. Η θεραπεία πρώτης γραμμής περιλαμβάνει συνδυασμό αντιβιοτικών (αμοξυκιλλίνη, καλιθρομυκίνη, μετρονιδαζόλη) με αναστολείς της αντλίας πρωτονίων, οι οποίοι μειώνουν την οξύτητα στο στομάχι. Η διάρκεια ενός κύκλου θεραπείας είναι 10-14 ημέρες. Στην περίπτωση αντοχής του ελικοβακτηριδίου γίνονται και επιπλέον κύκλοι θεραπείας. Η θεραπεία είναι αποτελεσματική στο 85-90% των ασθενών.

Οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων έχουν κυρίαρχη θέση στη θεραπεία του πεπτικού έλκους. Η διάρκεια της χορήγησής τους εξαρτάται από τον τύπο του έλκους, την εντόπισή του και από τις επιπλοκές που τυχόν συνυπάρχουν. Ο στόχος της χορήγησης των συγκεκριμένων φαρμάκων είναι η καταστολή της έκκρισης του όξινου γαστρικού περιεχομένου, ώστε να δοθεί χρόνος για την επούλωση του βλεννογόνου έως ότου αντιμετωπισθεί η αρχική αιτία.

Η χειρουργική θεραπεία του πεπτικού έλκους είναι σπάνια στις μέρες μας και εφαρμόζεται επί αποτυχίας της συντηρητικής φαρμακευτικής αγωγής, επί αδυναμίας αποκλεισμού κακοήθειας και επί ύπαρξης επιπλοκών, όπως είναι η αιμορραγία, η διάτρηση ή η απόφραξη του πεπτικού σωλήνα.

Πεπτικό έλκος και Διατροφή

Έχει κάποιο ρόλο η διατροφή στην αντιμετώπιση του πεπτικού έλκους και τι θα πρέπει να προσέξει κάποιος ελκοπαθής στη διατροφή του;

Αρχικά, με τη διάγνωση του πεπτικού έλκους, θα πρέπει ο ελκοπαθής να παραπέμπεται στο Διαιτολόγο ώστε αυτός να αξιολογήσει τη διατροφική του κατάσταση και βάση αυτής να του συστήσει την κατάλληλη διατροφική θεραπεία. Η διατροφική αξιολόγηση του ελκοπαθούς μπορεί να ανιχνεύσει τυχόν διατροφικές ελλείψεις, οι οποίες μπορεί να οφείλονται στα συμπτώματα του πεπτικού έλκους ή στις επιπλοκές αυτού (π.χ. στένωση του πυλωρού), και οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν το σωματικό βάρος.

Σκοπός της διατροφικής θεραπείας στο πεπτικό έλκος είναι η καταστολή της υπερέκκρισης των γαστρικών υγρών, ώστε να περιορισθεί ο πόνος και να αποκατασταθεί η λύση της συνέχειας του βλεννογόνου. Επειδή, όπως ήδη αναφέρθηκε, αυτή η λύση της συνέχειας είναι ουσιαστικά μία πληγή στο βλεννογόνο, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βάση στην επαρκή πρόσληψη πρωτεϊνών η οποία θα επιταχύνει την επούλωση. Πέρα των πρωτεϊνών, προσοχή πρέπει να δοθεί και στην κάλυψη των αναγκών για συγκεκριμένα μικροθρεπτικά συστατικά, όπως είναι ο ψευδάργυρος και το σελήνιο. Ο ψευδάργυρος είναι απαραίτητος για την καλή λειτουργία του ανοσοποιητικού μηχανισμού και έχει θέση στην επούλωση των τραυματισμών, ενώ το σελήνιο έχει βρεθεί ότι περιορίζει τις επιπλοκές της μόλυνσης και ενισχύει την επουλωτική διαδικασία.

Υπάρχουν ορισμένες καθημερινές συνήθειες, όπως είναι το κάπνισμα (κυρίως η νικοτίνη) και το αλκοόλ, αλλά και τρόφιμα τα οποία επιδεινώνουν τα συμπτώματα του πεπτικού έλκους, καθώς αυξάνουν την έκκριση των γαστρικών υγρών ή και μειώνουν την έκκριση της προστατευτικής βλέννας. Έτσι, συστήνεται οι ελκοπαθείς να απέχουν από το κάπνισμα και την κατανάλωση αλκοόλης, καθώς και από την κατανάλωση καφέ και αναψυκτικών. Ο καφές, ακόμη και ο ντεκαφεϊνέ, αυξάνει την παραγωγή των γαστρικών οξέων, ενώ τα αναψυκτικά, λόγω του αερίου διοξειδίου του άνθρακα, προκαλούν διάταση του στομάχου και δυσπεψία.

Υπάρχουν ορισμένα τρόφιμα, όπως είναι τα πικάντικα, τα όξινα και τα πολύ λιπαρά, τα οποία επιδρούν άμεσα στο βλεννογόνο του στομάχου και τον ερεθίζουν, οπότε επιδεινώνουν τα συμπτώματα και προκαλούν επιγαστραλγία. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τρόφιμα που πρέπει να αποφεύγονται ή να καταναλώνονται με προσοχή από τους ελκοπαθείς.

Πεπτικό έλκος και φυτικές ίνες

Η επαρκής πρόσληψη φυτικών ινών είναι εξαιρετικής σημασίας στη διαχείριση του πεπτικού έλκους. Οι φυτικές ίνες δρουν σαν ρυθμιστές της οξύτητας, μειώνοντας τη συγκέντρωση των χολικών οξέων στο στομάχι, αλλά και το χρόνο διέλευσης της τροφής από τον πεπτικό σωλήνα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει για τους ελκοπαθείς την πρόσληψη 20 έως 30 γραμμαρίων φυτικών ινών ημερησίως.

Πεπτικό έλκος και προβιοτικά

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον σχετικά με τα προβιοτικά και την αποτελεσματικότητά τους κυρίως σε παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος. Φαίνεται ότι τα προβιοτικά έχουν κάποια αξία στη θεραπευτική διαχείριση του πεπτικού έλκους, κυρίως όταν συνυπάρχει λοίμωξη από το ελικοβακτηρίδιο. Αν και οι προβιοτικοί μικροοργανισμοί δεν επιδρούν άμεσα στο ελικοβακτηρίδιο, έχουν την ικανότητα να μειώνουν το βακτηριακό φορτίο της γαστρεντερικής οδού και επομένως να μετριάζουν τα συμπτώματα. Επιπλέον μετριάζουν τις παρενέργειες της ισχυρής αντιβιοτικής θεραπείας που χορηγείται για την εξάλειψη του ελικοβακτηριδίου. Έτσι συστήνεται η χορήγηση 10⁹-10¹¹ βακτηρίων του γαλακτικού οξέος ημερησίως.

Η άποψη της ειδικού

Μία ισορροπημένη διατροφή είναι απαραίτητο κομμάτι της θεραπευτικής διαχείρισης του πεπτικού έλκους, μιας και συγκεκριμένα τρόφιμα και θρεπτικά συστατικά τροφίμων μπορούν να επιδεινώσουν ή να μετριάσουν τα συμπτώματα. Η προσέγγιση του κάθε ελκοπαθούς είναι εξατομικευμένη καθώς δεν υπάρχουν γενικοί κανόνες. Τα συμπτώματα του πεπτικού έλκους παρουσιάζουν ποικιλομορφία. Τρόφιμα που μπορεί να επιδεινώνουν τα συμπτώματα σε έναν ελκοπαθή μπορεί να μην έχουν επίδραση σε κάποιον άλλο. Είναι πολύ σημαντικό ο ελκοπαθής να αξιολογείται από τον ειδικό Διαιτολόγο – Διατροφολόγο, ο οποίος θα ανιχνεύσει τυχόν διατροφικές ελλείψεις και θα σχεδιάσει το κατάλληλο διατροφικό σχήμα.