Το ξηρό, ερυθρό δέρμα, με έντονη φαγούρα ή αίσθημα καψίματος και έντονη απολέπιση, το οποίο εμφανίζεται με εξάρσεις και υφέσεις, μπορεί να υποδηλώνει την παρουσία εκζέματος.
Έκζεμα ή ατοπική Δερματίτιδα;
Το έκζεμα είναι μία φλεγμονώδης νόσος του δέρματος, γι’ αυτό πολλές φορές αναφερόμαστε σε αυτή ως δερματίτιδα. Η πιο συχνή μορφή εκζέματος είναι το ατοπικό έκζεμα, ή ατοπική δερματίτιδα. Η λέξη ατοπία χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κληρονομική προδιάθεση για διάφορες μορφές αλλεργίας κατά την επαφή με κοινά αλλεργιογόνα, αθώα για άλλα άτομα. Επομένως το ατοπικό έκζεμα είναι μία, χρόνια συνήθως, φλεγμονή του δέρματος που οφείλεται στην υπεραντιδραστικότητα του δέρματος κατά την επαφή του με αλλεργιογόνες ουσίες.
Πόσο συχνά εμφανίζεται;
Ο επιπολασμός του εκζέματος είναι μεγάλος, κατατάσσοντας το ανάμεσα στις συχνότερες δερματοπάθειες. Υπολογίζεται ότι το 15-20% των παιδιών και το 1-3% των ενηλίκων πάσχουν από έκζεμα, ενώ η επίπτωσή του, δηλαδή ο αριθμός των νέων περιστατικών, έχει σχεδόν τριπλασιαστεί τις τελευταίες δεκαετίες κυρίως στον αστικό πληθυσμό. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι χώρες χαμηλού εισοδήματος (Λατινική Αμερική, Νοτιοανατολική Ασία), όπου η συχνότητα εμφάνισης του εκζέματος παλαιότερα ήταν σχετικά μικρή, παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια ραγδαία αύξηση των περιπτώσεων εκζέματος, ιδίως στα παιδιά.
Ποιοι είναι οι τύποι του εκζέματος;
Το έκζεμα εκδηλώνεται με διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τον τρόπο και το σημείο του σώματος όπου εμφανίζεται. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε:
1. Την ατοπική δερματίτιδα
Η πιο συχνή μορφή εκζέματος που εμφανίζεται συχνότερα κατά την παιδική ηλικία, ενώ κατά την ενηλικίωση συνήθως γίνεται ηπιότερη ή και εξαφανίζεται.
2. Την δερματίτιδα εξ΄επαφής
Στη μορφή αυτή του εκζέματος το δέρμα εκδηλώνει σημεία φλεγμονής (ερυθρότητα, κνησμό, αίσθημα καψίματος) όταν έρχεται σε επαφή με ουσίες που προκαλούν αλλεργική αντίδραση. Τέτοιες ουσίες μπορεί να είναι το λάτεξ, τα κοσμήματα, τα απορρυπαντικά, τα σαπούνια και τα καλλυντικά, ακόμα και ο καπνός του τσιγάρου.
3. Το δυσιδρωσικό έκζεμα
Χαρακτηρίζεται από φυσαλιδώδεις βλάβες των άκρων χειρών και ποδιών. Εμφανίζεται με εξάρσεις και υφέσεις, ενώ στην πλειοψηφία των περιπτώσεων υπάρχει ατοπικό υπόστρωμα.
4. Το νομισματοειδές έκζεμα
Χαρακτηρίζεται από στρογγυλές, νομισματοειδείς, ερυθρές πλάκες κυρίως στα άνω άκρα και στο θώρακα, που συνοδεύονται από έντονο κνησμό. Συνήθως εμφανίζεται σε άτομα με ατοπική δερματίτιδα ή ξηροδερμία.
5. Σμηγματορροϊκή δερματίτιδα
Χαρακτηρίζεται από λεπιδώδεις πλάκες κυρίως στο τριχωτό της κεφαλής, στο πρόσωπο (φρύδια, βλεφαρίδες), στο στέρνο και στο μέτωπο, στις περιοχές δηλαδή όπου η δραστηριότητα των σμηγματογόνων αδένων είναι μεγάλη. Οι πλάκες αυτές προκαλούν έντονο κνησμό, ο οποίος επιδεινώνεται με την εφίδρωση.
Πώς κάνει την εμφάνισή του το έκζεμα;
Ο τυπικός ασθενής με έκζεμα θα παρουσιαστεί με ερυθρό, κνησμώδες δέρμα σε συγκεκριμένα αρχικά σημεία όπως είναι οι αγκώνες και τα γόνατα, ενώ έχει ήδη ατομικό ιστορικό ατοπίας ή οικογενειακή προδιάθεση στην εμφάνιση ατοπίας. Στην οξεία φάση οι δερματικές εκδηλώσεις περιλαμβάνουν την ερυθρότητα και τον κνησμό, με βλατίδες ή και φυσαλίδες, και εκδορές. Το ξύσιμο προκαλεί κινητοποίηση ανοσολογικών μηχανισμών, επιδεινώνοντας τον κνησμό και βάζοντας τον ασθενή σε έναν φαύλο κύκλο. Στη χρόνια φάση παρατηρούνται λειχηνοποίηση του δέρματος και ινώδεις βλατίδες.
Περίπου το 50% των ασθενών με έκζεμα θα παρουσιάσει συμπτώματα κατά το 1ο έτος της ζωής τους και το 95% θα υποτροπιάσει μέσα στα πρώτα 5 χρόνια
Αναλόγως με την ηλικία εμφάνισης το έκζεμα διακρίνεται σε:
- Βρεφικό έκζεμα ή ατοπική δερματίτιδα των βρεφών: Οι δερματικές εκδηλώσεις μπορεί να εντοπιστούν σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος.
- Ατοπική δερματίτιδα παιδικής ηλικίας: Οι δερματικές εκδηλώσεις εμφανίζονται κυρίως στον αυχένα, στα χέρια και στα πόδια (κυρίως στους αγκώνες και τα γόνατα).
- Ατοπική δερματίτιδα ενηλίκων: Οι δερματικές εκδηλώσεις περιορίζονται στα άκρα χέρια και πόδια, αλλά και στους αγκώνες και στα γόνατα.
Αίτια εμφάνισης του εκζέματος
Το έκζεμα πιθανότατα οφείλεται σε ένα συνδυασμό παραγόντων, οι οποίοι έχουν ως αποτέλεσμα τη δυσλειτουργία και την υπεραντιδραστικότητα του δέρματος σε εξωγενείς παράγοντες.
Ποιος είναι ο ρόλος του φυσικού φραγμού του δέρματος;
Ένας άθικτος επιδερμικός φραγμός είναι η βασική προϋπόθεση ώστε το δέρμα να λειτουργεί ως φυσικό εμπόδιο σε εξωγενείς ουσίες οι οποίες μπορεί να δράσουν ως ερεθιστικοί παράγοντες ή αλλεργιογόνα. Η δυσλειτουργία του επιδερμικού φραγμού και η επακόλουθη τοπική αλλεργική αντίδραση μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μιας πιο γενικευμένης ευαισθητοποίησης του οργανισμού στα εξωγενή αλλεργιογόνα, συνδέοντας με τον τρόπο αυτό το έκζεμα με άλλες αλλεργικές παθήσεις όπως το άσθμα, οι τροφικές αλλεργίες και η αλλεργική ρινίτιδα.
Τι ρόλο παίζουν οι γενετικοί παράγοντες;
Ο ρόλος των γενετικών παραγόντων και της κληρονομικότητας στην εμφάνιση του εκζέματος έχει επιβεβαιωθεί από μελέτες παρατήρησης σε οικογένειες και διδύμους, οι οποίες ανέδειξαν θετικό οικογενειακό ιστορικό της νόσου σε ασθενείς με έκζεμα, καθώς και μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης του εκζέματος μεταξύ μονοζυγωτικών διδύμων, σε σχέση με τους διζυγωτικούς. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε σε ένα γονίδιο με το όνομα FLG, το οποίο είναι υπεύθυνο για την παραγωγή της πρωτεΐνης φιλαγκρίνης, βασικό στοιχείο του φυσικού επιδερμικού φραγμού. Ιδιαίτερης αξίας είναι το γεγονός ότι το 10% του δυτικού πληθυσμού και το 50% των ατόμων με έκζεμα φέρουν μεταλλάξεις στο γονίδιο αυτό.
Έκζεμα και Διατροφή
Υπάρχουν τρόφιμα που μπορούν να «πυροδοτήσουν» το έκζεμα;
Αν και η παθογένεια του εκζέματος φαίνεται να είναι πολυπαραγοντική, η εκδήλωσή του έχει συσχετισθεί θετικά με την παρουσία τροφικών αλλεργιών.
H επίπτωση των τροφικών αλλεργιών σε παιδιά με έκζεμα κυμαίνεται μεταξύ 33 και 63%
Αν και ο έλεγχος για τροφικές αλλεργίες δεν ενδείκνυται σε όλες τις περιπτώσεις, ορισμένοι ασθενείς μπορεί να επωφεληθούν από αυτόν. Εφαρμογή έχει κατά κύριο λόγο σε παιδιά < 5 ετών με μετρίου έως σοβαρού βαθμού έκζεμα. Στην περίπτωση που η ύπαρξη της τροφικής αλλεργίας επιβεβαιωθεί και βρεθεί το υπεύθυνο τρόφιμο, τότε ο αποκλεισμός του από τη διατροφή ενδέχεται να βελτιώσει τα συμπτώματα του εκζέματος. Ωστόσο ο αποκλεισμός θα πρέπει να αφορά μόνο στο συγκεκριμένο τρόφιμο και να γίνεται πάντα υπό την επίβλεψη του γιατρού και του διαιτολόγου, ώστε να αποφευχθούν οι αρνητικές συνέπειες στην ανάπτυξη του παιδιού, αλλά και οι διατροφικές ελλείψεις στους ενήλικες.
Τα πιο κοινά τροφικά αλλεργιογόνα είναι οι ξηροί καρποί, το γάλα αγελάδος, τα αυγά, η σόγια και τα προϊόντα της, το σιτάρι και τα θαλασσινά.
Ποιο είναι το καταλληλότερο διατροφικό πλάνο;
Αρχικός στόχος του ασθενούς με έκζεμα θα πρέπει να είναι η επίτευξη ενός υγιούς σωματικού βάρους. Έχει βρεθεί ότι η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εκζέματος κατά 44% και 56% στα παιδιά και στους ενήλικες αντίστοιχα. Επιπλέον, η υιοθέτηση ενός μεσογειακού διατροφικού πλάνου, πλούσιο σε φρούτα και λαχανικά, «καλά» λιπαρά, γαλακτοκομικά χαμηλά σε λιπαρά, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης εκζέματος αλλά και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων, σε αντίθεση με μία δυτικού τύπου διατροφή, με αυξημένη συχνότητα κατανάλωσης κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων.
Ο ρόλος της μητρικής διατροφής στην εγκυμοσύνη
Η εμφάνιση των τροφικών αλλεργιών και του εκζέματος πολύ νωρίς κατά τη βρεφική ηλικία υπονοεί ότι η διατροφή της μητέρας κατά την εγκυμοσύνη παίζει σημαντικό ρόλο. Τρία θρεπτικά συστατικά και η επαρκής πρόσληψή τους κατά την εγκυμοσύνη από τη μητέρα έχουν μελετηθεί συστηματικά: το φολικό οξύ, η βιταμίνη D, και τα ω3 λιπαρά οξέα. Η υψηλή πρόσληψη ω3 λιπαρών οξέων μέσω της κατανάλωσης ψαριών, κυρίως κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων εβδομάδων της κύησης, έχει βρεθεί ότι μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης εκζέματος κατά την παιδική ηλικία. Αντίθετα η υψηλή πρόσληψη ω6 λιπαρών οξέων, μέσω της μεγάλης κατανάλωσης φυτικών ελαίων, φαίνεται να έχει τα αντίθετα αποτελέσματα. Οι αντίστοιχες μελέτες για την πρόσληψη βιταμίνης D και φολικού οξέος από τη μητέρα δεν έχουν οδηγήσει σε συγκεκριμένα συμπεράσματα σχετικά με τον κίνδυνο εμφάνισης εκζέματος.
Ποια είναι η θέση των διατροφικών συμπληρωμάτων;
Τα προβιοτικά είναι μία κατηγορία συμπληρωμάτων που έχουν χρησιμοποιηθεί αρκετά στην αντιμετώπιση του εκζέματος και γενικά των καταστάσεων ατοπίας, λόγω των πιθανών αντιφλεγμονωδών και αντιαλλεργικών δράσεών τους. Αντίθετα η χρήση των πρεβιοτικών στο έκζεμα δεν έχει μελετηθεί αρκετά ώστε να υπάρχει επίσημη σύσταση χορήγησής τους. Η χορήγηση συμβιωτικών (προβιοτικά μαζί με πρεβιοτικά) φαίνεται να είναι περισσότερο σε παιδιά μεγαλύτερα του 1 έτους ωφέλιμη όταν διαρκεί τουλάχιστον 8 εβδομάδες. Μία καλή επιλογή είναι το γιαούρτι, το κεφίρ, το ξύγαλο και το ξυνολάχανο, τα οποία αποτελούν φυσικές πηγές προβιοτικών.
Η βιταμίνη D αποτελεί άλλη μία περίπτωση συμπληρώματος που έχει μελετηθεί αρκετά. Ίσως η χορήγησή της να έχει κάποια ωφέλιμη δράση στα άτομα με έλλειψη βιταμίνης D, ωστόσο απαιτούνται περισσότερες μελέτες για τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων.
Τα ω3 λιπαρά οξέα, τα οποία βρίσκονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις στα λιπαρά ψάρια, έχουν επίσης αντιφλεγμονώδη δράση. Γι’ αυτό το λόγο δίαιτες πλούσιες σε ψάρια φαίνεται ότι έχουν την ικανότητα να μετριάζουν την εξέλιξη των IgE-μεσολαβούμενων αλλεργικών αντιδράσεων. Ωστόσο δεν υπάρχουν ακόμη σαφείς ενδείξεις χορήγησης των ω3 λιπαρών οξέων ως συμπλήρωμα στο έκζεμα.
Έκζεμα και Aλόη
Η αλόη, ή αλλιώς aloe vera, χρησιμοποιείται συχνά με τη μορφή γέλης για την αντιμετώπιση των δερματικών παθήσεων λόγω της ανακουφιστικής της δράσης. Σύμφωνα με μία πρόσφατη συστηματική ανασκόπηση, η αλόη διαθέτει κάποιες ιδιότητες μέσω των οποίων μπορεί να ανακουφίσει από τα συμπτώματα του εκζέματος. Έχει αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή, καθώς και ανοσοενισχυτική δράση, λόγω των πολυσακχαριτών που περιέχει, ενώ είναι αποτελεσματική στην ενυδάτωση του ξηρού δέρματος. Ωστόσο χρειάζονται περισσότερες μελέτες ώστε να αναγνωριστούν και να απομονωθούν τα ακριβή συστατικά του φυτού που ευθύνονται για τις καταπραϋντικές δράσεις του, να καθοριστεί η απαιτούμενη δόση χορήγησης, καθώς και να διαπιστωθεί τυχόν τοξική δράση.
