Ανεπιθύμητη αντίδραση σε τροφή χαρακτηρίζεται η εμφάνιση παθολογικής κλινικής συμπτωματολογίας που σχετίζεται με τη λήψη τροφής. Αντίστοιχα, ως τροφική αλλεργία ορίζεται η αντίδραση σε πρωτεΐνες των τροφών μέσω παραγωγής IgE, αλλά και μέσω κυτταρικών αντιδράσεων (επιβραδυνομένου τύπου υπερευαισθησία). Η ευαισθητοποίηση σε τροφές που υποσημαίνεται με την παρουσία ειδικής IgE, δεν σημαίνει απαραίτητα και κλινική συμπτωματολογία.
Επιδημιολογία
Η συχνότητα της τροφικής αλλεργίας στα παιδιά υπολογίζεται σε 3%-6%, ενώ στους ενήλικες 2%-3%. Από τα παιδιά που παρουσιάζουν αλλεργία στις πρωτεΐνες του γάλακτος ή του αυγού, στα σιτηρά και στη σόγια, το 85% ξεπερνούν το πρόβλημα μέχρι την ηλικία των 5 ετών. Αντίθετα, η αλλεργία στο ψάρι και τους ξηρούς καρπούς δεν φαίνεται να υποχωρεί.
Σοβαρή αντίδραση σε κάποια τροφή μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία. Τα άτομα, όμως, που κινδυνεύουν περισσότερο από αναφυλακτικές θανατηφόρες αντιδράσεις είναι οι έφηβοι και οι νεαροί ενήλικες με άσθμα που έχουν αλλεργία σε θαλασσινά και ξηρούς καρπούς (φυστίκι, καρύδι, κ.λπ.). Ανεπιθύμητες αντιδράσεις σε χρωστικές και συντηρητικά των τροφών δεν είναι κοινές (1%).
Η συχνότητα και το είδος της τροφικής αλλεργίας έχουν επίσης έντονη συσχέτιση με τη γεωγραφική θέση μιας χώρας, το κοινωνικό status και τις παραδοσιακές μαγειρικές συνήθειες. Έτσι, σε χώρες της μέσης Ανατολής είναι πολύ συνηθισμένη η αλλεργία στο σουσάμι και στην Κίνα η αλλεργία στο ρύζι. Βέβαια, με τη διεθνοποίηση της κουζίνας και η τροφική αλλεργία «ταξιδεύει».
Η παρουσία κοινών γλυκοπρωτεϊνών μεταξύ διαφόρων αλλεργιογόνων ζωϊκής ή φυτικής προέλευσης και αεροαλλεργιογόνων μπορεί να προκαλέσει διασταυρούμενες αντιδράσεις.
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με την παθοφυσιολογία, τα χαρακτηριστικά του ξενιστή, την ποσότητα της τροφής, αλλά και από παράγοντες όπως η άσκηση, η ψυχολογία και άλλα. Ανάλογα με τον τύπο της αντίδρασης (IgE τύπου ή επιβραδυνόμενης υπερευαισθησίας), ο χρόνος εκδήλωσης των συμπτωμάτων κυμαίνεται από λίγα λεπτά έως αρκετές ώρες μετά την λήψη της τροφής.
Κνίδωση και αγγειοοίδημα μπορεί να αποτελέσουν αντίδραση σε προσλαμβανόμενη τροφή, μέσω IgE μεσολαβούμενης αντίδρασης, με ή χωρίς τη συνοδεία άλλων συμπτωμάτων. Ερύθημα μετά από δερματική επαφή μπορεί να μη συνδέεται με συμπτώματα κατά τη λήψη τροφής. Η χρόνια κνίδωση δεν σχετίζεται με τροφική αλλεργία, ενώ μη IgE μηχανισμοί μπορεί να σχετίζονται με αντιδράσεις σε τροφές, όπως τα ψάρια, που χαρακτηρίζονται από υπερβολική έκκριση ισταμίνης.
Αντιδράσεις από το γαστρεντερικό σύστημα αναφυλακτικού τύπου, όπως έντονα κοιλιακά άλγη, έμετοι και διάρροιες, δεν είναι συνήθεις ως μεμονωμένη κλινική προβολή.
Η αλλεργική πρωκτοκολίτιδα με χαρακτηριστικές βλεννοαιματηρές κενώσεις παρουσιάζεται σε θηλάζοντα βρέφη και χαρακτηρίζεται από ειδική IgE στο αγελαδινό γάλα. Παρέρχεται σε ένα-δύο έτη.
Η αλλεργική εντεροκολίτιδα μπορεί να προβάλλει με εικόνα χρόνιας διάρροιας και εμέτων σε βρέφη με υπολειπόμενη ανάπτυξη, και μπορεί να οδηγήσει σε εικόνα οξέωσης, μεθαιμοσφαιριναιμίας και καταπληξίας. Οι πρωτεΐνες του γάλακτος και της σόγιας είναι οι συχνότερα υπεύθυνες. Η ολική ΙgE του ορού είναι χαμηλή .
Η εντεροπάθεια από πρωτεΐνες τροφών χαρακτηρίζεται από υπολειπόμενη ανάπτυξη, διάρροιες, υπονατριαιμία από δυσαπορρόφηση. Αυτός ο τύπος που οφείλεται σε τροφές υποχωρεί τα δύο πρώτα χρόνια. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η εντεροπάθεια από γλουτένη, που είναι γενετικά προκαθορισμένη.
Η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα/γαστρεντεροπάθεια οφείλεται σε αλλεργική φλεγμονή του βλεννογόνου του πεπτικού. Η κλινική εικόνα με οπισθοστερνικό άλγος, δυσφαγία, δυσαπορρόφηση, απόφραξη δεν είναι αποκλειστική και εμφανίζεται και σε άλλες παθήσεις του πεπτικού. Κάποιοι ασθενείς ανταποκρίνονται στις τροφές, ενώ η IgE τύπου αντίδραση δεν αποδεικνύεται πάντα για τα εμπλεκόμενα τρόφιμα.
Η ατοπική δερματίτιδα αποτελεί κοινό σύμπτωμα τροφικής αλλεργίας. Ένα στα τρία παιδιά με ατοπική δερματίτιδα εμφανίζει τροφική αλλεργία. Συνήθως εντοπίζεται υψηλή IgE σε κάποια τροφή, αν και υπάρχει περίπτωση κλινικής συμπτωματολογίας χωρίς το πιο πάνω εύρημα.
Το σύνδρομο «γύρης- τροφής», που χαρακτηρίζεται από κνησμό στο φάρυγγα με ή χωρίς αγγειοοίδημα , μπορεί να οδηγήσει σε συστηματικές αλλεργικές εκδηλώσεις. Οφείλεται σε ευαισθητοποίηση σε πρωτεΐνη που είναι κοινή σε αλλεργιογόνα γύρεων και κάποιων λαχανικών και φρούτων (π.χ. μήλο, σημύδα).
Αναφυλαξία είναι η συστηματικού τύπου αντίδραση σε τροφή που μπορεί να αποβεί θανατηφόρα. Είναι άμεση αντίδραση, αφορά πολλά συστήματα του οργανισμού και μπορεί να σχετίζεται με εξωγενείς παράγοντες, όπως η άσκηση μετά το γεύμα.
Δερματικές εκδηλώσεις δεν είναι απαραίτητες.
Το άσθμα δεν είναι κοινή εκδήλωση τροφικής αλλεργίας, ενώ ο βρογχόσπασμος μπορεί να αποτελεί εκδήλωση πιο συστηματικής αντίδρασης. Αναφέρεται αναπνευστική δυσχέρεια μετά από εισπνοή αλλεργιογόνων που απελευθερώνονται με το βρασμό τροφών (ψάρι). Στην κατηγορία αναπνευστικών εκδηλώσεων ανήκει και η πνευμονική αιμοσιδήρωση, που σχετίζεται με αλλεργία στο γάλα αγελάδος και χαρακτηρίζεται από αναιμία, αιμόπτυση και υποτροπιάζουσες πνευμονίες (νόσος του Heiner).
Ως εκδηλώσεις τροφικής αλλεργίας έχουν θεωρηθεί οι κωλικοί πρώτου τριμήνου, οι αναγωγές και η επίμονη δυσκοιλιότητα. Ενδιαφέρουσες άλλα μη καλά τεκμηριωμένες αναφορές στη βιβλιογραφία αναφέρουν τις διαταραχές συμπεριφοράς, την αρθρίτιδα και την ημικρανία.
Διάγνωση
Το λεπτομερές ιστορικό και η κλινική εξέταση αποτελούν την πρώτη και πολύ σημαντική οδό διαγνωστικής προσέγγισης. Το εργαστήριο επίσης με τη δυνατότητα προσδιορισμού ειδικών ανοσοσφαιρινών προσφέρει σημαντική βοήθεια. Δερματικές δοκιμασίες νυγμού και patch tests καλύπτουν το φάσμα κυτταρικής και χυμικής ανοσολογικής αντίδρασης.
Το golden standard όμως της διάγνωσης αποτελεί η τυφλή δοκιμασία πρόκλησης στην ενοχοποιούμενη τροφή. Αυτή πρέπει πάντα να γίνεται υπό ιατρική επιτήρηση.
Άλλες διαγνωστικές εξετάσεις μπορεί να χρειαστούν στη διερεύνηση της τροφικής αλλεργίας για να επιβεβαιώσουν τη μη ανοσολογική αιτιολογία (όπως το τεστ εκπνεόμενου υδρογόνου) ή την IgE συμμετοχή στην παθολογία (βιοψία πεπτικού).
Θεραπεία
Η αποφυγή της τροφής που ευθύνεται αποτελεί το πρώτο μέτρο αντιμετώπισης. Κατά τα άλλα, η θεραπεία είναι συμπτωματική, με πρώτο φάρμακο εκλογής την αδρεναλίνη στην αναφυλαξία, σε εξατομικευμένη δόση. Γονείς και τροφοί αλλεργικών παιδιών πρέπει να εκπαιδεύονται στη χρήση της αυτοενιέμενης αδρεναλίνης. Βρογχοδιασταλτικά και αντιισταμινικά χορηγούνται κατά περίπτωση.
Σημαντική είναι η εκπαίδευση του αλλεργικού ατόμου και του περιβάλλοντος στην αναγνώριση των κρυμμένων αλλεργιογόνων, διαβάζοντας τις συσκευασίες των τροφών. Επίσης, η ενημέρωση στους καταλόγους των εστιατορίων επιβάλλεται. Στις Η.Π.Α., ο οργανισμός πρόληψης αλλεργιών παρέχει εκπαιδευτική υποστήριξη μέσω του δικτυακού τόπου www.foodallergy.org
Συμπερασματικά, η τροφική αλλεργία βαίνει αυξανόμενη στις μέρες μας. Σ’αυτό το κείμενο έγινε προσπάθεια να τονιστεί το εύρος και η ποικιλία των συμπτωμάτων με τα οποία μπορεί η οντότητα αυτή να προβάλλει. Κάποια στιγμή τροφές που έχουμε ανεχθεί στο παρελθόν μπορεί να γίνουν πολύ απειλητικές για τη ζωή. Γι’ αυτό, η γνώση και η πρόληψη δεν είναι απλά χρήσιμες, αλλά σωτήριες.
