Το φθόριο εμφανίζεται φυσικά στο φλοιό της γης, στο νερό και τα τρόφιμα ως αρνητικά φορτισμένο ιόν, φθορίδιο. Το φθορίδιο θεωρείται ότι είναι ένα ιχνοστοιχείο επειδή μόνο μικρά ποσά είναι παρόντα στο σώμα (περίπου 2,6 γραμμάρια στους ενηλίκους), και επειδή η καθημερινή απαίτηση για την οδοντική υγεία είναι μόνο μερικά χιλιοστόγραμμα ημερησίως.
Περίπου το 95% του συνολικού φθοριδίου του σώματος βρίσκεται στα κόκκαλα και τα δόντια. Αν και ο ρόλος του στην πρόληψη της οδοντικής τερηδόνας (αποσύνθεση δοντιών) είναι ευρέως καθιερωμένος, το φθορίδιο δεν θεωρείται γενικά απαραίτητο μεταλλικό στοιχείο επειδή οι άνθρωποι δεν τον απαιτούν για την ανάπτυξή τους ή για να μείνουν στη ζωή. Εντούτοις, εάν κάποιος θεωρεί την πρόληψη της χρόνιας πάθησης (οδοντική τερηδόνα) ένα σημαντικό κριτήριο στον καθορισμό της αναγκαιότητας, τότε το φθορίδιο θεωρείται σωστά ως απαραίτητο ιχνοστοιχείο.
Πηγές τροφίμων
Η περιεκτικότητα σε φθορίδιο των περισσότερων τροφίμων είναι χαμηλή (λιγότερο από 0,05 mg/100g) και μπορεί να ποικίλει από μέρος σε μέρος επειδή η περιεκτικότητα του εδάφους σε ορυκτά ποικίλλει γεωγραφικά. Οι πλούσιες πηγές φθοριδίου περιλαμβάνουν το τσάι, που συγκεντρώνει φθορίδιο στα φύλλα του και τα θαλάσσια ψάρια που καταναλώνονται με τα κόκκαλά τους (π.χ., σαρδέλες). Τα τρόφιμα που γίνονται με το μηχανικά χωρισμένο (αποστεωμένο) κοτόπουλο, τα κονσερβοποιημένα κρέατα, τα χοτ ντογκ και οι παιδικές τροφές προσθέτουν επίσης φθορίδιο στη διατροφή. Τα τρόφιμα συμβάλλουν γενικά 0.3-0.6 mg της καθημερινής πρόσληψης φθοριδίου. Ένας ενήλικος άνδρας που κατοικεί σε μια κοινότητα με φθοριομένο νερό έχει ένα εύρος πρόσληψης από 1-3 mg/ημέρα. Η πρόσληψη είναι λιγότερη από 1 mg/ ημέρα στις μη-φθοριομένες περιοχές.
Απορρόφηση
Το διαλυτό φθόριο απορροφάται κατά ένα μεγάλο ποσοστό από το ανθρώπινο σώμα. Η βιοδιαθεσιμότητα του φθορίου στις στερεές τροφές μειώνεται και φθάνει στο 50-80%. Επίσης το φθόριο που είναι συνδεδεμένο με πρωτεΐνες απορροφάται ακόμα λιγότερο.
Γενικά, το μεγαλύτερο μέρος του φθοριδίου στα τρόφιμα ή στο νερό που καταπίνεται εισάγεται γρήγορα στην κυκλοφορία του αίματος μέσω της πεπτικής οδού. Εντούτοις, το ποσό που εισάγεται στην κυκλοφορία του αίματος εξαρτάται επίσης από τους παράγοντες όπως το πόσο φθόριο καταναλώθηκε και το πόσο καλά το φθορίδιο διαλύεται στο νερό. Παράγοντες όπως η ηλικία και η κατάσταση της υγείας έχουν επιπτώσεις στο τι συμβαίνει στο ιόν φθοριδίου όταν είναι στο σώμα σας.
Μετά από την εισαγωγή του στο σώμα, περίπου το μισό από το φθορίδιο φεύγει από το σώμα γρήγορα με τα ούρα, συνήθως μέσα σε 24 ώρες, εκτός αν λαμβάνονται μεγάλα ποσά (20 mg ή περισσότερο, το οποίο είναι το ποσό σε 20 ή περισσότερα λίτρα του βέλτιστα φθοριωμένου νερού). Το μεγαλύτερο μέρος του ιόντος φθοριδίου που μένει στο σώμα αποθηκεύεται στα κόκκαλα και τα δόντια.
Αλληλεπιδράσεις με άλλα θρεπτικά συστατικά
Το ασβέστιο, το μαγνήσιο και το χλώριο φαίνεται ότι αλληλεπιδρούν με το φθόριο και μειώνουν την απορρόφηση και χρήση του, ενώ ο φωσφόρος και το θείο αυξάνουν τη βιοδιαθεσιμότητά του.
Χλωρίδιο (άλας) - μία διατροφή φτωχή σε άλας χλωριδίου έχει βρεθεί ότι αυξάνει την κατακράτηση φθορίου με το να μειώνει την ουρική έκκριση του φθορίου.
Τα ακόλουθα συστατικά τροφίμων έχουν βρεθεί να εμποδίζουν την απορρόφηση του φθορίου:
- Ασβέστιο - σχηματίζει αδιάλυτους σχηματισμούς με το φθορίδιο και είναι ικανό να μειώσει σημαντικά την απορρόφηση φθοριδίου όταν βρίσκεται στο ίδιο γεύμα. Εντούτοις, η απορρόφηση του φθοριδίου υπό την μορφή του μονοφθοριοφωσφόρου (αντίθετα από το φθορίδιο του νατρίου) είναι απρόσβλητη από το ασβέστιο.
- Μαγνήσιο - σχηματίζει αδιάλυτους σχηματισμούς με το φθορίδιο και είναι ικανό να μειώσει σημαντικά την απορρόφηση φθοριδίου όταν βρίσκεται στο ίδιο γεύμα.
Λειτουργίες στο σώμα
Η κυριότερη δράση του φθορίου είναι η μεταλλοποίηση των οστών και των δοντιών. Το φθορίδιο απορροφάται στο στομάχι και το λεπτό έντερο. Όταν μπει στην κυκλοφορία του αίματος, μπαίνει γρήγορα στον ιστό με μεταλλικά στοιχεία (κόκκαλα και αναπτυσσόμενα δόντια). Σε συνηθισμένα επίπεδα κατανάλωσης, το φθορίδιο δεν συσσωρεύεται στο μαλακό ιστό. Τα κυρίαρχα μεταλλικά στοιχεία στα κόκκαλα είναι οι κρύσταλλοι του ασβεστίου και του φωσφορικού άλατος, γνωστοί ως κρύσταλλοι του υδροξυαπατίτη. Η μικρή ακτίνα του φθοριδίου και η υψηλή χημική δραστικότητά του, του επιτρέπουν είτε να μετατοπίσει το μεγαλύτερο ιόν υδροξυλίου (- OH) στον υδροξυαπατιτικό κρύσταλλο, σχηματίζοντας τον φθοριοαπατίτη, είτε να αυξήσει την πυκνότητα του κρυστάλλου με την είσοδό του στα διαστήματα μέσα στους υδροξυαπατιτικούς κρυστάλλους. Ο φθοριοαπατίτης σκληραίνει το σμάλτο των δοντιών και σταθεροποιεί τα μεταλλικά στοιχεία των οστών.
Προτεινόμενη ημερήσια πρόσληψη (RDA)
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέση ένα RDA για τον γενικό πληθυσμό . Στις ΗΠΑ, το Συμβούλιο Τροφίμων και Διατροφής όρισε ως Απαραίτητη Πρόσληψη το επίπεδο των 1,5 - 4 mg /ημέρα για τους ενήλικες.
Έλλειψη
Σε πειράματα που έχουν πραγματοποιηθεί σε ζώα η έλλειψη φθορίου οδηγεί σε μειωμένη ανάπτυξη, στειρότητα και αναιμία. Στους ανθρώπους δεν υπάρχουν σαφείς αποδείξεις για παρόμοια συμπτώματα. Η μόνη σαφής επίδραση της ανεπαρκούς πρόσληψης φθοριδίου είναι ένας αυξανόμενος κίνδυνος οδοντικής τερηδόνας (αποσύνθεση δοντιών) για τα άτομα όλων των ηλικιών. Επίσης η επαρκής πρόσληψή του φαίνεται ότι διατηρεί την ακεραιότητα του σκελετικού ιστού. Ακριβώς για αυτό το λόγο το φθόριο θεωρείται απαραίτητο ιχνοστοιχείο.
Τοξικότητα
Το φθορίδιο είναι τοξικό όταν καταναλώνεται σε υπερβολικά ποσά, έτσι τα συμπυκνωμένα προϊόντα φθοριδίου πρέπει να χρησιμοποιηθούν και να αποθηκευτούν με προσοχή ώστε να αποτραπεί η πιθανότητα οξείας δηλητηρίασης από φθόριο, ειδικά στα παιδιά και άλλα ευάλωτα άτομα. Η χαμηλότερη δόση που θα μπορούσε να προκαλέσει συμπτώματα απειλητικά για τη ζωή, θεωρείται ότι είναι 5 mg/kg σωματικού βάρους. Η ναυτία, ο κοιλιακός πόνος και ο εμετός σχεδόν πάντα συνοδεύουν την οξεία τοξίκωση από φθορίδιο. Επίσης, μπορούν να εμφανιστούν και άλλα συμπτώματα όπως η διάρροια, η υπερβολική έκκριση σάλιου και δακρύων, ο ιδρώτας και η γενική αδυναμία.
Η οδοντική φθορίωση
Η ηπιότερη μορφή οδοντικής φθορίωσης είναι ανιχνεύσιμη μόνο στον εκπαιδευμένο παρατηρητή και χαρακτηρίζεται από τις μικρές αδιαφανείς άσπρες κηλίδες ή τα σημάδια στο σμάλτο των δοντιών. Η μέτρια οδοντική φθορίωση χαρακτηρίζεται από τις κηλίδες και το ήπιο λέκιασμα των δοντιών και η σοβαρή οδοντική φθορίωση από το χαρακτηριστικό λέκιασμα και τη διάβρωση των δοντιών. Από τις μέτριες έως τις αυστηρές μορφές της, η οδοντική φθορίωση γίνεται αισθητική ανησυχία όταν έχει επιπτώσεις στους κοπτήρες και τους κυνόδοντες (μπροστινά δόντια).
Η οδοντική φθορίωση είναι το αποτέλεσμα της υπερβολικής κατανάλωσης φθοριδίου πριν από την εμφάνιση των πρώτων μόνιμων δοντιών (γενικά πριν από 8 ετών). Είναι επίσης μια κατάσταση που εξαρτάται από τις δόσεις, με τις υψηλότερες προσλήψεις φθοριδίου να συνδέονται με εντονότερα αποτελέσματα στα δόντια. Ο κίνδυνος ήπιας έως μέτριας οδοντικής φθορίωσης εμφανίζεται να αυξάνεται σημαντικά σε μια πρόσληψη 2-3 φορές αυτή που συστήνεται για τα παιδιά μιας ευαίσθητης ηλικίας, ενώ η σοβαρή οδοντική φθορίωση έχει παρατηρηθεί μόνο σε προσλήψεις φθοριδίου 5 φορές το συνιστώμενο επίπεδο. Η ύπαρξη της ήπιας και της μέτριας οδοντικής φθορίωσης έχει αυξηθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων 50 ετών, και κυρίως οφείλεται στην αυξανόμενη πρόσληψη φθοριδίου από την οδοντόπαστα, αν και μπορεί επίσης να συμβάλει η ακατάλληλη χρήση των συμπληρωμάτων φθοριδίου.
Χρειάζεται το παιδί μου φθόριο;
Η ανάγκη του παιδιού για συμπληρώματα φθορίου εξαρτάται από τον κίνδυνο που διατρέχει το μωρό σας για τερηδόνα και το ποσοστό του φθορίου που λαμβάνει.
Το μητρικό γάλα δεν περιέχει φθόριο. Εάν το μωρό σας θηλάζει αποκλειστικά πάνω από έξι μήνες, τότε μιλήστε με τον παιδοδοντίατρο σας ή με κάποιον παιδίατρο για τα συμπληρώματα φθορίου.
Οι βρεφικές τροφές ποικίλουν σε περιεκτικότητα φθορίου ανάλογα με τον τύπο: έτοιμες για τάισμα ή σε μορφή σκόνης. Εάν μετά την ηλικία των 6 μηνών, το γάλα ετοιμάζεται με νερό που δεν περιέχει φθόριο, ο παιδοδοντίατρος ή ο παιδίατρός σας πρέπει να σας συστήσει συμπληρώματα φθορίου.
Η δημοτικότητα των εμφιαλωμένων και φιλτραρισμένων νερών έχει σαν αποτέλεσμα πολλά μωρά να μην παίρνουν αρκετό φθόριο. Εάν γνωρίζετε ότι η διατροφή του παιδιού σας δεν περιλαμβάνει αρκετή ποσότητα φθορίου, και τα δόντια του παιδιού κινδυνεύουν να τερηδονιστούν, τότε επικοινωνήστε με ένα ειδικό, ο οποίος θα σας συστήσει σταγόνες ή ταμπλέτες φθορίου, τα λεγόμενα συμπληρώματα.
Πως προστατεύει το φθόριο τα δόντια του παιδιού μου;
Το φθόριο προστατεύει τα παιδικά δοντάκια με τους ακόλουθους τρόπους:
- Διαπερνά το σμάλτο των δοντιών και τα κάνει πιο ανθεκτικά στα οξέα.
- Επιβραδύνει τη μετατροπή των σακχάρων σε οξέα.
- Αναπλάθει επιφανειακά το σμάλτο για να αποτρέψει την τερηδόνα.
