Πλησιάζουν τα Χριστούγεννα και η χαρά τους! Όμως κάποιοι συμπολίτες μας δεν θα μπορούν ακόμα να χαρούν. Γιατί βιώνουν ακόμα ίσως το σοβαρότερο περιβαλλοντικό έγκλημα εν εξελίξει: αυτό που αφορά το εξασθενές χρώμιο (Cr-VI) στα νερά. Που όπως κάθε καλά οργανωμένο έγκλημα, έχει πολλούς συνενόχους, διεθνείς διασυνδέσεις, άλλοθι και μυστικά. Ας τα δούμε ένα-ένα, ξεκινώντας από την αρχή.
Τι είναι το χρώμιο και ποιες οι μορφές του;
Το χρώμιο είναι ένα μέταλλο που υπάρχει σε μεγάλη ποσότητα στη γη. Και το οξείδιο του τρισθενούς χρωμίου (Cr-III) είναι μία από τις δέκα πιο διαδεδομένες ουσίες στο φλοιό της γης. Στη φύση το χρώμιο συναντιέται σε δύο μορφές, Cr-III και Cr-VI. Η πρώτη είναι η πιο σταθερή και δεν διαλύεται εύκολα στο νερό. Αντίθετα, το Cr-VI είναι σταθερό στο καθαρό νερό και στον αέρα, είναι ευδιάλυτο και ευκίνητο στο νερό, αλλά μετατρέπεται γρήγορα σε Cr-III υπό κοινές περιβαλλοντικά συνθήκες.
Οι δύο αυτές μορφές του χρωμίου έχουν βρει διάφορες χρήσεις στη βιομηχανία. Το Cr-VI προκύπτει κυρίως στην κατεργασία αλουμινίου. Στη φύση σπάνια βρίσκεται στα επιφανειακά και υπόγεια νερά σε συγκεντρώσεις υψηλότερες του 1 ppb (= μέρη στο δισεκατομμύριο). Μεγαλύτερες συγκεντρώσεις θεωρούνται ένδειξη ρύπανσης από ανθρώπινες δραστηριότητες.
Ποια η μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση;
Η μέγιστη επιτρεπόμενη συγκέντρωση που έχει θεσπίσει η Ε.Έ. για το πόσιμο νερό είναι τα 50 ppb. Όμως το όριο αυτό αφορά το Ολικό Χρώμιο, δηλαδή το άθροισμα των Cr-III και Cr-VI. Η τιμή αυτή, που θεσπίστηκε το 1992, μάλλον αντικατοπτρίζει τις γνώσεις και την τεχνολογία που υπήρχε τότε όσον αφορά στη διάκριση των δύο ειδών χρωμίου.
Ποια η σημασία του χρωμίου στη ζωή μας;
Το πρόβλημα με τις δύο μορφές χρωμίου είναι ότι η σημασία τους για τη ζωή διαφέρει όσο η μέρα με τη νύχτα. Το Cr-III θεωρείται απαραίτητο ιχνοστοιχείο για τον άνθρωπο, αφού είναι σημαντικό για τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα.
Αντίθετα, το Cr-VI είναι πολύ οξειδωτικό και έχει χαρακτηριστεί καρκινογόνο, μεταλλαξιογόνο, πολύ τοξικό και τοξικό κατά την αναπαραγωγή. Η επίδρασή του είναι γονοτοξική, δηλαδή προκαλεί βλάβες στο DNA.
Σε ποες περιοχές της Ελλάδας έχουν βρεθεί υψηλές συγκεντρώσεις χρωμίου στο νερό;
Είναι εναντίον του Cr-VI, που αγωνίστηκε η Erin Brockovitch (την οποία υποδύθηκε η Τζούλια Ρόμπερτς στην ομώνυμη ταινία), υπερασπιζόμενη τους κατοίκους της πόλης Hinkley των ΗΠΑ, όπου η συγκέντρωση στο νερό είχε φτάσει και τα 580 ppb. Αυτό είναι που βρίσκεται σε συγκεντρώσεις έως και 156 ppb στα υπόγεια νερά της λεκάνης του Ασωπού ποταμού της Βοιωτίας, και που βρέθηκε πρόσφατα σε σημαντικές συγκεντρώσεις σε υπόγεια νερά του Δ. Μεσσαπίας της Εύβοιας.
Ποιοι ευθύνονται για την κατάσταση αυτή;
Τώρα που έχουν καταγραφεί τα βασικά δεδομένα, ας δούμε τις πράξεις του εγκλήματος του Cr-VI, τους θύτες, τους συνενόχους και τα θύματα
Πράξη 1η : Η οκνηρία της πολιτείας
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Λεκάνη του Ασωπού. Όπου από το 1969 έως σήμερα ωθήθηκε η ανάπτυξη της βιομηχανίας, χωρίς όμως να εφαρμοστεί κάποιο οργανωμένο σχέδιο για τη δημιουργία υποδομών όπως η κατασκευή αποχετευτικού δικτύου ή η κατασκευή μονάδων επεξεργασίας αποβλήτων. Το αποτέλεσμα είναι πως στην περιοχή του Ασωπού ποταμού έχει συγκεντρωθεί ατάκτως το 20% περίπου της βιομηχανίας της χώρας και τουλάχιστον 50 μεταποιητικές μονάδες που παράγουν υγρά απόβλητα με Cr-VI και άλλες τοξικές ουσίες.
Πράξη 2η : Η γενικευμένη αδιαφορία
Ως το 2007 το ενδιαφέρον της πολιτείας και των πολιτικών για τα απόβλητα στον Ασωπό ήταν ελάχιστο. Το 2007, μετά από παρέμβαση των πολιτών έγινε ανάλυση από το Γενικό Χημείο του Κράτους και αποδείχτηκε ότι τα νερά περιείχαν συγκεντρώσεις Cr-VI ως και 330 ppb. Από τότε και υπό την πίεση των πολιτών έχει αρχίσει να δείχνει έμπρακτο ενδιαφέρον και η πολιτεία (1 ερώτηση σε Βουλή / Ευρωβουλή πριν το 2007, 28 ερωτήσεις έκτοτε).
Πράξη 3η : Το γνωστό αλαλούμ νομοθεσίας και συντονισμού
Όπως λέει πρόσφατη έκθεση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, oι διατάξεις της νομοθεσίας για τη διαχείριση των επικινδύνων βιομηχανικών αποβλήτων εμφανίζουν κενά, ασυνέχειες και επικαλύψεις. Η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ συναρμοδίων Υπηρεσιών, οδηγεί στην μη εφαρμογή της ισχύουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Τι κρύβεται πίσω από την υπόθεση αυτή;
Αν και θα περίμενε κανείς ότι για ένα τόσο σοβαρό θέμα η πολιτεία θα νοιαζόταν να ενημερώσει τους πολίτες της, το αντίθετο είναι αλήθεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μία μελέτη που ανάθεσε το ΥΠΕΧΩΔΕ στο Ίδρυμα Γεωλογικών & Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) για να μελετηθεί η κατάσταση της ρύπανσης των υπόγειων νερών της περιοχής του Ασωπού. Η μελέτη ήταν έτοιμη από τον Φεβρουάριο του 2008, αλλά «έμεινε στα συρτάρια» του ΥΠΕΧΩΔΕ για πάνω από έναν χρόνο, κρυμμένη ακόμα και από το Νομάρχη Αν. Αττικής, μέχρι που ...«υποκλάπηκε» και αναρτήθηκε στο Internet!
Οι διεθνείς διασυνδέσεις και τα όρια χρωμίου στο πόσιμο νερό
Στις ΗΠΑ η βιομηχανία χρωμίου έχει προσπαθήσει ενεργητικά να διατηρηθεί το όριο του Ολικού Χρωμίου στο πόσιμο νερό στα 50 ppb. Γεγονός που απαιτούσε να μην διαπιστωθεί επικινδυνότητά του, όταν καταπίνεται σε χαμηλότερες δόσεις. Όμως, το 1999 η αρμόδια υπηρεσία OEHHA της Καλιφόρνια όρισε ως Στόχο Δημόσιας Υγείας (PHG) τα 2,5 ppb Cr-VI στο πόσιμο νερό.
Το 2001 ο στόχος αυτός αποσύρθηκε, μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων μιας επιστημονικής επιτροπής, η οποία κατέληγε ότι ... το Cr-VI δεν είναι καρκινογόνο όταν καταπίνεται. Βασικό της επιχείρημα ήταν ότι το Cr-VI στο στομάχι μετατρέπεται ταχύτατα σε Cr-III.
Το σκάνδαλο με τις αμοιβές μελών της επιτροπής
Όπως όμως αποκαλύφθηκε στη συνέχεια -και καταγγέλθηκε σε ευρείας κυκλοφορίας επιστημονικό περιοδικό- κάποια από τα μέλη της επιτροπής αμείβονταν από τη βιομηχανία χρωμίου. Και, το χειρότερο, πολλά από τα «κρίσιμα νέα επιστημονικά δεδομένα» στα οποία είχε στηριχθεί η επιτροπή ήταν προϊόντα «βιομηχανικής διαφθοράς της επιστήμης».
Τα άλλοθι
Η προσπάθεια «βιομηχανικής διαφθοράς της επιστήμης» υπέρ του Cr-VI στο πόσιμο νερό, αν και επικεντρώνεται στις ΗΠΑ, έχει διεθνείς διαστάσεις. Γιατί οι περισσότερες χώρες, αλλά και η ΕΕ, αναμένουν για το Cr-VI τις εξελίξεις από τις ΗΠΑ, προκειμένου να μειώσουν τις επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις Cr-VI στο πόσιμο νερό και να διακρίνουν τα επιτρεπτά όρια των δύο μορφών χρωμίου.
Βέβαια, ακόμα και αυτή η αδράνεια της ΕΕ δεν συνιστά άλλοθι για όποιο κράτος της θελήσει να μειώσει τα επιτρεπόμενα όρια. Άλλωστε, η σχετική νομοθεσία επιτρέπει τα αυστηρότερα όρια, κάτι που έχει ήδη αξιοποιήσει η Ιταλία.
Τα θύματα και οι παράπλευρες απώλειες
Οι κάτοικοι των περιοχών με υψηλές συγκεντρώσεις Cr-VI στο νερό είναι προφανώς τα κυριότερα θύματα. Όμως υπάρχουν αρκετές παράπλευρες απώλειες.
Παράπλευρη απώλεια, είναι για παράδειγμα, όλοι οι άλλοι οργανισμοί που ζουν στο ρυπασμένο με χρώμιο περιβάλλον. Για τους οποίους το Cr-VI είναι εξίσου, ή και περισσότερο τοξικό απ’ ότι στον άνθρωπο. Αν και βέβαια, δεν ευθύνεται μόνο το χρώμιο που η οικολογική ποιότητα των νερών στην περιοχή των Οινοφύτων έχει χαρακτηριστεί κακή και σε αυτά δεν επιβιώνει σχεδόν τίποτα.
Μια άλλη σημαντική παράπλευρη απώλεια είναι η αγρότες της Βοιωτίας. Γιατί, από τότε που αποκαλύφθηκε δημόσια το θέμα, κάποια δημοσιεύματα εντυπωσιασμού περί «τοξικού χρωμίου στις καλλιέργειες» έχουν καταστήσει τα αγροτικά προϊόντα της Βοιωτίας ανεπιθύμητα από τους καταναλωτές. Όμως καμία επιστημονική ένδειξη δεν υπάρχει που να δείχνει ότι οι καλλιέργειες μπορούν να επιβαρυνθούν με Cr-VI από το πότισμα. Ιδιαίτερα αφού το Cr-VI είναι τοξικό και για τα ίδια τα φυτά...
Ο έλεγχος στην περιοχή του Ασωπού
Σήμερα, μετά από την κινητοποίηση κυρίως των πολιτών, το έγκλημα του Cr-VI έχει πάρει μεγάλη δημοσιότητα. Στην Ελλάδα όμως δεν έχει σταματήσει ακόμα.
Η περιοχή του Ασωπού ποταμού ελέγχεται πια για την παράνομη απόρριψη υγρών αποβλήτων στα επιφανειακά νερά, με αποτέλεσμα αυτά να έχουν «καθαρίσει» σχετικά. Όμως, η ρύπανση των υπογείων υδάτων στην περιοχή συνεχίζεται. Υπάρχει η υποψία ότι υγρά απόβλητα μεταφέρονται και απορρίπτονται σε απομακρυσμένα σημεία, για να αποφευχθεί το κόστος της μεταφοράς τους σε μονάδες βιολογικού καθαρισμού.
Καλά νέα από τις ΗΠΑ
Τα καλά νέα μάλλον προέρχονται από τις ΗΠΑ. Όπου πρόσφατα η υπηρεσία OEHHA της Καλιφόρνια έδειξε ότι το επιχείρημα περί πλήρους μετατροπής του Cr-III σε Cr-VI στο στομάχι, δεν ισχύει, αφού ακόμα και σε πειράματα με μικρές δόσεις, ορισμένες ποσότητές του απορροφώνται από τον οργανισμό. Και πρότεινε ως Στόχο Δημόσιας Υγείας (PHG) ασφαλή για προστασία από καρκίνο τα ... 0,06 ppb Cr-VI στο πόσιμο νερό!
Ήρθε λοιπόν μάλλον ο καιρός να κινηθεί και η δική μας πολιτεία. Να ενεργοποιηθεί υπέρ του συμφέροντος όλων μας. Και να διακρίνει επιτέλους την Ήρα απ’ το στάχυ!
