Διατροφή στη τρίτη ηλικία

Αναμφισβήτητα, η διατροφή στην τρίτη ηλικία θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα ισορροπημένη και να καλύπτει τις ανάγκες των ηλικιωμένων, καθώς φαίνεται πως στην περίοδο αυτή εμφανίζονται πληθώρα διατροφικών ελλείψεων. Για το λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η εφαρμογή ενός πλάνου διατροφής το οποίο εξασφαλίζει επάρκεια θρεπτικών συστατικών, επιλέγοντας τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία και αντιοξειδωτικά.

Στατιστικά σχετικά με την τρίτη ηλικία στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα ο πληθυσμός των ατόμων άνω των 65 ετών εκτιμάται ότι αποτελεί το 18% του γενικού πληθυσμού

Αυτή η αύξηση του πληθυσμού της Ελλάδος των τελευταίων ετών (περίπου 75.000 άτομα/ έτος) αντιστοιχεί κατά το 43% σε άτομα άνω των 65 ετών (στοιχεία ΕΣΥΕ). Τα άτομα άνω των 80 ετών που ζουν σήμερα στην Ελλάδα,(είναι περίπου 400.000), παρουσιάζουν μεγάλη ανομοιογένεια από πλευράς, μορφωτικού επιπέδου και οικονομικής κατάστασης.

Διαιτητικές απαιτήσεις για τους ηλικιωμένους

Οι συστάσεις για τις διατροφικές απαιτήσεις των ηλικιωμένων καθορίζονται από το μέσο ποσοστό κατά το οποίο οι δραστηριότητες περιορίζονται. Δηλαδή, λαμβάνεται υπ’ όψη η ελάττωση της θερμιδικής απώλειας σε συνδυασμό με το αυξημένο ποσοστό σωματικής ανικανότητας που συνοδεύει την ηλικία.

Πόσες θερμίδες χρειάζεται ένας υπερήλικας;

Η μέση ημερήσια θερμιδική πρόσληψη συνιστάται να είναι 1,6 φορές μεγαλύτερη του βασικού μεταβολισμού σε ηλικία 50-69 ετών και 1,5 του βασικού μεταβολισμού για ηλικίες άνω των 70 ετών. Έτσι, η προσλαμβανόμενη ενέργεια είναι:

• 2000-2800 θερμίδες για άντρες 51-75 ετών και
• 1400-2000 για γυναίκες της ίδιας ηλικίας.

Οι ανάγκες σε θερμίδες ελαττώνονται περίπου παράλληλα με την ηλικία, ενώ οι ανάγκες πολλών διατροφικών στοιχείων, όπως πρωτεϊνών, βιταμινών και μετάλλων, δεν ελαττώνονται κατά το ίδιο ποσοστό.

Θρεπτικά συστατικά στην τρίτη ηλικία

Υδατάνθρακες

Οι απαιτήσεις σε υδατάνθρακες είναι 55-60% των ημερησίων θερμίδων που προσλαμβάνονται (κυρίως σύνθετους υδατάνθρακες, δηλαδή αμυλούχες τροφές και φυσικά σάκχαρα που βρίσκονται στα φρέσκα φρούτα και λαχανικά και σε ποσοστό λιγότερο από 10% από επεξεργασμένα σάκχαρα).

Πρωτεϊνες

Όσον αφορά την πρωτεϊνική πρόσληψη, συνιστάται 1 γραμμάριο πρωτεΐνης ανά κιλό σωματικού βάρους του ατόμου είναι απαραίτητο στα άτομα της τρίτης ηλικίας.

Λίπος

Το προσλαμβανόμενο λίπος συνιστάται να μην είναι λιγότερο από 30% των συνολικών ημερησίων θερμίδων.

Φυτικές ίνες

Η διατροφή με μεγάλη περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες συσχετίστηκε με την εμφάνιση σε μικρότερη συχνότητα υψηλής αρτηριακής πίεσης, διαβήτη, παχυσαρκίας, στεφανιαίας νόσου και καρκίνου του εντέρου. Προτείνεται 20-25 γραμμάρια φυτικών ινών ημερησίως.

Μελέτες έχουν δείξει ότι το 10-20% ηλικιωμένων που ζουν στα σπίτια τους και μέχρι το 60% των ατόμων που ζουν σε ιδρύματα εμφανίζουν διατροφικά ελλείμματα!

Παράλληλα με την απώλεια βάρους, παρατηρούνται δυσκινισιακά προβλήματα και χρόνιες παθήσεις.

Παράγοντες που οδηγούν τους ηλικιωμένους σε διατροφική ανεπάρκεια

• Άγνοια διατροφικών αναγκών. Αυτή αποτελεί μια από τις σπουδαιότερες αιτίες, γιατί οι διατροφικές αντιλήψεις των ηλικιωμένων έχουν διαμορφωθεί πριν από πολλά χρόνια, όταν οι γνώσεις γύρω από τη διατροφή ήταν περιορισμένες, ενώ οι οικονομικές δυνατότητες τους ήταν πολύ βελτιωμένες. Ιδιαίτερα μάλιστα στους χήρους η εικόνα είναι πιο δραματική λόγω της μερικής ή πλήρους άγνοιας όχι μόνο του τρόπου παρασκευής φαγητών αλλά και των απαιτήσεων τους.
• Κοινωνική απομόνωση. Άτομα απομονωμένα χάνουν προοδευτικά το ενδιαφέρον τους για το φαγητό, μερικές φορές μάλιστα μέχρι απάθειας και τα κύρια γεύματα τους αποτελούνται από πρόχειρα φαγητά.
• Φυσική ανικανότητα. Ηλικιωμένα άτομα με ημιπληγία, αρθρίτιδα και μείωση της όρασης αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην αγορά τροφίμων και την παρασκευή φαγητών.
• Διανοητικές διαταραχές. Η ιατρική και η κοινωνική φροντίδα πρέπει να είναι μεγαλύτερη για τους ψυχασθενείς, όχι μόνον εκείνους που πάσχουν από σχιζοφρένεια και άλλα παρεμφερή σύνδρομα, αλλά και από μαλάκυνση εγκεφάλου ή σύνδρομα κατάθλιψης.
• Ιατρογενείς ανεπάρκειες. Διατροφικές ανεπάρκειες συχνά οφείλονται σε εσφαλμένες διαιτητικές συμβουλές, π.χ. εμφάνιση σκορβούτου από δίαιτα για αποθεραπεία του πεπτικού έλκους, που συνήθως είναι ανεπαρκής σε βιταμίνη C.
• Φτώχεια. Γενικά, οι δίαιτες που ακολουθούνται από τους συνταξιούχους χωρίς άλλους οικονομικούς πόρους, εκτός από τη σύνταξη είναι μονότονες, άγευστες και άνοστες για λόγους καθαρά οικονομικούς.
• Ελάττωση της όρεξης. Η σχετικά κακή κατάσταση της οδοντοστοιχίας ή των δοντιών συχνά υποχρεώνουν το άτομο στην επιλογή μαλακών τροφών, που αποτελούνται κυρίως από υδατάνθρακες, ώστε τελικά είναι δυνατόν να το οδηγήσουν σε πρωτεϊνική ανεπάρκεια.
• Δυσαπορρόφηση. Ήπιες μορφές δυσαπορρόφησης δεν είναι σπάνιες στους ηλικιωμένους και οφείλονται σε ισχαιμία του λεπτού εντέρου, στην εμφάνιση ευαισθησίας σε γλουτένη ή άλλες αιτίες. Η απορρόφηση λιπών, λιποδιαλυτών βιταμινών, φυλλικού οξέως και βιταμίνης Β12 είναι πολύ μειωμένη.
• Αλκοόλη και φάρμακα. Όταν η πρόσληψη της αλκοόλης είναι υπερβολική, οι θερμιδικές απαιτήσεις καλύπτονται κατά ένα μέρος από την πηγή αυτή, αλλά με αντίστοιχο περιορισμό στα άλλα θρεπτικά στοιχεία. Ιδιαίτερα συχνή είναι η ανεπάρκεια σε φυλλικό οξύ με επακόλουθη εμφάνιση μεγαλοβλαστικής αναιμίας.
• Αυξημένες απαιτήσεις. Αρνητικό ισοζύγιο αζώτου και καταβολισμός ιστικών πρωτεϊνών συμβαίνει σε ασθενείς ακινητοποιημένους στο κρεβάτι τους, ιδιαίτερα σοβαρά αν εμφανίζουν υπερπυρεξία και κατακλίσεις.

Τρίτη ηλικία, ασθενείς και διατροφή

Αλλοιώσεις που συνήθως εκδηλώνονται λόγω γήρανσης, ( δεν είναι υποχρεωτικό τα σημεία αυτά να υπάρχουν σε όλους)  σχετίζονται με τον εγκέφαλο, την καρδία, το διαβήτη, την οστεοπόρωση, τους πνεύμονες, τα νεφρά, το λίπος του σώματος, το μυϊκό σύστημα, την όραση, την ακοή και την προσωπικότητα.

Διατροφή και άνοια

Συχνή πάθηση στα μεγάλα σε ηλικία άτομα είναι η άνοια. Η άνοια χαρακτηρίζεται από ένα προοδευτικό εκφυλισμό και απώλεια των διανοητικών ικανοτήτων του ατόμου. Η διαφορική διάγνωση θα πρέπει να περιλαμβάνει όλα τα πιθανά αίτια που μπορεί να προκαλέσουν άνοια. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι η έλλειψη της βιταμίνης B12, παθήσεις του θυρεοειδούς -παραθυρεοειδούς αδένα, η υπογλυκαιμία, η υπερουριχαιμία, η σύφιλις κ.α.

Άλλες παθήσεις που εκδηλώνονται κυρίως με άνοια

1. Γεροντική άνοια ( εμφανίζεται σε ηλικίες άνω των 65 ετών). Σύμφωνα με ορισμένους πρόκειται για την ίδια νόσο με αυτή του Alzheimer αλλά η αιτιολογία θα μπορούσε να είναι διαφορετική.
2. Nόσος του Pick. Η εκφύλιση και η ατροφία του ΚΝΣ αφορά κυρίως τις μετωπο-κροταφικές περιοχές του εγκεφάλου. Χαρακτηρίζεται κυρίως από διαταραχές της συμπεριφοράς. Σε τελικό στάδιο η συμπτωματολογία είναι ίδια με εκείνη της Νόσου Alzheimer.
3. Πολυεμφραγματική ή αγγειακή άνοια. Οφείλεται σε διάχυτη αρτηριοσκλήρυνση των αγγείων του εγκεφάλου η οποία οδηγεί σε πολλαπλά μικρά έμφρακτα κυρίως στις περικοιλιακές περιοχές.  
4. Νόσος Jacob - Creutzfeld, νόσος "τρελλών αγελάδων" Στην περίπτωση αυτή η άνοια έχει ταχεία εξέλιξη. Δεν σημαίνει όταν κάποιος ξεχνά, έχει δυσκολίες στο να σκεφτεί, να κάνει υπολογισμούς, να προγραμματίσει κάτι ή παρουσιάζει επιθετικότητα και ευερεθιστικότητα ότι πάσχει από άνοια.

Αλτσχάιμερ στην τρίτη ηλικία

Η ασθένεια του Αλτσχάιμερ είναι μια συχνή εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Αποτελεί την τέταρτη συχνότερη αιτία θανάτου μετά από τις καρδιοπάθειες, τον καρκίνο και τα εγκεφαλικά επεισόδια. Επικρατεί γενικά η εντύπωση ότι η ασθένεια του Αλτσχάιμερ αφορά απλά την απώλεια της μνήμης. Δυστυχώς η εικόνα είναι πιο άσχημη, επηρεάζονται αρνητικά η ικανότητα σκέψης, κατανόησης και παρουσιάζονται σημαντικές αλλαγές της συμπεριφοράς.

Η έγκαιρη διαπίστωση των πρώτων σημείων και συμπτωμάτων της ασθένειας σε κάποιο αγαπημένο μας πρόσωπο, μπορεί να βοηθήσει από την άποψη ότι δίνεται νωρίτερα η ευκαιρία μιας θεραπευτικής  αντιμετώπισης, η οποία πιθανόν να έχει ευεργετικά αποτελέσματα. 

Το 60% -70% των περιπτώσεων άνοιας οφείλεται στη νόσο Αλτσχάιμερ. Ένα ποσοστό της τάξης του 15% των περιπτώσεων άνοιας οφείλεται σε αγγειακά προβλήματα του εγκεφάλου (πολυεμφρακτική άνοια).

Εκτός από την αύξηση της ηλικίας, τη νόσο Αλτσχάιμερ και τις εγκεφαλικές αγγειακές παθήσεις, άλλες ασθένειες που είναι σπανιότερες αιτίες άνοιας, περιλαμβάνουν τη νόσο Πάρκινσον, τον υποθυρεοειδισμό, το AIDS, τον καρκίνο εγκεφάλου και άλλες.

Παχυσαρκία και θνητότητα στην τρίτη ηλικία 

Η παχυσαρκία και το υπερβολικό βάρος σώματος στους ενήλικες συσχετίζονται με μεγάλη μείωση της διάρκειας ζωής και με αύξηση των πρόωρων θανάτων. Η παχυσαρκία έχει γίνει πλέον ένα παγκόσμιο, πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας που προκαλεί χρόνια προβλήματα όπως διαβήτη, ψηλή πίεση, αρθρίτιδες στα γόνατα, καρκίνο και καρδιακά προβλήματα.

Η σοβαρή μείωση της διάρκειας ζωής που προκαλεί η παχυσαρκία είναι ανάλογη με αυτή που παρατηρείται στους καπνιστές

Διατροφή και όραση σε ηλικιωμένα άτομα

Σε ηλικιωμένα άτομα, άνω των 65 ετών, παρατηρείται μια απώλεια της όρασης που οφείλεται στην γεροντική εκφύλιση της ωχράς. Μια διατροφή εμπλουτισμένη με συμπληρώματα βιταμίνης C, βιταμίνης Ε, βήτα καροτίνης και ψευδάργυρου φαίνεται ότι μειώνει τον κίνδυνο της απώλειας της όρασης και της τυφλότητας που προκαλείται από την εκφύλιση της ωχράς.

Διαβήτης στην τρίτη ηλικία 

Η απώλεια σημαντικών νοητικών ικανοτήτων και ιδιαίτερα η εκδήλωση προβλημάτων μνήμης σε ηλικιωμένα άτομα τα οποία δεν κάνουν κανονικά τις θεραπείες τους, φαίνεται να οφείλεται σε βλάβες που προκαλεί ο σακχαρώδης διαβήτης στον εγκέφαλο. Ο διαβήτης προκαλεί προβλήματα στα αιμοφόρα αγγεία σε ζωτικά όργανα του σώματος. Δημιουργούνται βλάβες που σταδιακά οδηγούν σε σοβαρές ανεπάρκειες και καταστροφή των οργάνων αυτών. Η παρουσία ψηλής γλυκόζης μέσα στο αίμα, για συνεχή μεγάλα χρονικά διαστήματα, προκαλεί σιωπηλά ανεπανόρθωτες βλάβες σε ζωτικά όργανα όπως τα μάτια, τους νεφρούς, τα αιμοφόρα αγγεία και την καρδία. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι με ανάλογο τρόπο προκαλούνται και βλάβες στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα τη σταδιακή απώλεια σημαντικών νοητικών ικανοτήτων και μνήμης. Οι βλάβες αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές στους ασθενείς που δεν ακολουθούν σωστά τις θεραπείες τους.

Είναι αναγκαίο τόσο αυτοί που είναι υγιείς όσο και αυτοί που εκδήλωσαν διαβήτη να αντιληφθούν πόσο σημαντικό είναι να έχουν μια σωστή διατροφή, να προσέχουν το βάρος τους και να μην είναι παχύσαρκοι όπως επίσης και να κάνουν τακτική σωματική εξάσκηση.

Παράγοντες που επιβραδύνουν το ρυθμό της γήρανσης

Βασικοί παράγοντες που επιβραδύνουν το ρυθμό της γήρανσης είναι:

1. Τακτικά και ισορροπημένα γεύματα
2. Απουσία έως μέτρια κατανάλωση οινοπνεύματος
3. Διατήρηση σταθερού σωματικού βάρους
4. Τακτικός και επαρκής ύπνος
5. Αποχή από το κάπνισμα
6. Τακτική φυσική δραστηριότητα

Πρόσφατα νέα στοιχεία που προκύπτουν από καλά σχεδιασμένες και αξιόπιστες μελέτες, δείχνουν ξεκάθαρα ότι εμείς οι ίδιοι με τις δικές μας αποφάσεις και πράξεις μπορούμε να αυξήσουμε τη διάρκεια και να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής μας τηρώντας τους παραπάνω βασικοί παράγοντες.

Πρόσληψη θρεπτικών συστατικών στην τρίτη ηλικία