Μεγάλο ποσοστό παιδιών έρχεται από πολύ μικρή ηλικία αντιμέτωπο με μία σειρά επώδυνων και στρεσογόνων επεμβάσεων ή νοσηλευτικών διαδικασιών για λόγους διαγνωστικούς ή/και θεραπευτικούς (π.χ. κήλη, σκωληκοειδίτιδα). Στις περιπτώσεις αυτές, τόσο η διαχείριση του πόνου, όσο και η σωστή προετοιμασία του παιδιού για το χειρουργείο από την πλευρά των γονέων παίζουν σπουδαίο ρόλο για τη μετέπειτα φυσιολογική ψυχοσυναισθηματική του εξέλιξη. Πριν προχωρήσουμε όμως ας ορίσουμε τι είναι ο πόνος.
Ως πόνος ορίζεται «η κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την απουσία ευεξίας σε σωματικό, συναισθηματικό ή διανοητικό επίπεδο και κυμαίνεται από την ήπια δυσφορία, έως την οξεία αγωνία και το μαρτύριο». Ουσιαστικά, αποτελεί τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος ερμηνεύει μία πληροφορία για ένα συγκεκριμένο ερέθισμα που αναγνωρίζει το σώμα.
Η αίσθηση και η ανεκτικότητα στον πόνο διαφέρει από άτομο σε άτομο. Η ηλικία των παιδιών και το αναπτυξιακό τους στάδιο επηρεάζει την αντίληψη και την κατανόηση που έχουν για τον πόνο. Είναι πολύ σημαντικό να πούμε πως οι τραυματικές μνήμες των παιδιών από εμπειρίες πόνου επηρεάζουν τις μελλοντικές αντιδράσεις τους σε παρόμοιες εμπειρίες και για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία η σωστή προετοιμασία των παιδιών.
Υπάρχουν σήμερα ενδείξεις πως οι επώδυνες διαδικασίες πέρα από τον οξύ πόνο που προκαλούν, μπορεί να οδηγήσουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας σε μόνιμες δομικές και λειτουργικές μεταβολές (αλλαγή στους υποδοχείς των ορμονών του στρες σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου). Σαν απάντηση στον οξύ πόνο, το παιδί μπορεί μακροχρόνια να αντιδρά διαφορετικά στον πόνο και να παρουσιάζει μία υπερβολική απόκριση στο άγχος.
Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας παρουσιάζουν υπερβολικές αντανακλαστικές αντιδράσεις (μεγαλύτερης διάρκειας συσπάσεις των μυών) σε συγκεκριμένους τύπους τραύματος, όπως ο πόνος που προκαλείται από την εισαγωγή της βελόνας. Επιπρόσθετα, παιδιά μετά το χειρουργείο παρουσιάζουν υπερευαισθησία όχι μόνο στον πόνο, αλλά ακόμη και στο άγγιγμα.
Πώς μπορούν λοιπόν οι γονείς να προετοιμάσουν σωστά το παιδί
α) προσχολικής,
β) σχολικής ηλικίας για ένα χειρουργείο/νοσηλευτική διαδικασία και να το βοηθήσουν να διαχειριστεί τον επακόλουθο πόνο;
Α. Προσχολική ηλικία
- Ενημέρωση του παιδιού για τη διαδικασία/χειρουργείο. Παιδιά ηλικίας 2-6 ετών συχνά ρωτούν «Γιατί;» για καινούρια πράγματα. Το παιδί οφείλει να ενημερωθεί για αυτό που πρόκειται να γίνει απλά και κατανοητά, χωρίς δυσνόητους όρους, για να μπορέσει να μετριάσει το φόβο του, αλλά και για να εκφράσει κάποια συγκεκριμένη ανησυχία του (κάποιο παιδί μπορεί να φοβάται τις βελόνες, κάποιο άλλο το ότι δεν θα είναι μαζί οι γονείς του). Ενθαρρύνετε το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του.
- Απόσπαση/περισπασμός προσοχής. Η απόσπαση προσοχής αποτελεί μία πολύ αποτελεσματική επιλογή για τη διαχείριση του πόνου σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. Κάποιοι τύποι απόσπασης προσοχής λειτουργούν καλύτερα για συγκεκριμένες ηλικίες. Χρησιμοποιώντας κούκλες, μαριονέτες και αγαπημένα παιχνίδια του παιδιού βοηθάτε στην εκφόρτιση του φόβου και της αγωνίας για το επικείμενο χειρουργείο. Η απόσπαση αποτελεί την πιο αποτελεσματική συμπεριφοριστική μέθοδο για τη διαχείριση του πόνου για τα παιδιά μικρής ηλικίας, καθώς ο εγκέφαλός τους έχει περιορισμένη ικανότητα για επικέντρωση της προσοχής.
- Μέσα από τη φυσική επαφή. Το μητρικό κράτημα έχει αποδειχτεί ευεργετικό χωρίς τη χρήση άλλων τεχνικών. Συστήνεται η σωματική επαφή του μικρού παιδιού με τη μητέρα ή/ και τον πατέρα.
Β. Σχολική ηλικία
- Ενημέρωση του παιδιού για τη διαδικασία/χειρουργείο. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας συχνά ενδιαφέρονται πολύ για το πώς λειτουργούν τα πράγματα. Για παράδειγμα, τι ακριβώς θα συμβεί με το συγκεκριμένο χειρουργείο. Το παιδί οφείλει να ενημερωθεί για αυτό που πρόκειται να γίνει απλά και κατανοητά χωρίς δυσνόητους όρους, για να μπορέσει να μετριάσει τον φόβο του. Τα παιδιά της ηλικίας αυτής εκφράζουν πολλές ανησυχίες για το σώμα τους. Εάν υπάρχει η δυνατότητα, το παιδί να κάνει κάποια επιλογή, έστω και μικρή (όπως το χρώμα της χειρουργικής ρόμπας), προσπαθήστε το. Τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι πιο συνεργάσιμα αν νιώθουν πως μπορούν να κάνουν και αυτά κάποιες επιλογές αναφορικά με τη διαδικασία.
- Απόσπαση/περισπασμός προσοχής με τη βοήθεια των παζλ και της μουσικής. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, τα παιδιά που παίζουν με ένα παιχνίδι κατά τη διάρκεια της ιατρικής διαδικασίας, τη διαχειρίζονται καλύτερα, σε σχέση με τα παιδιά που λαμβάνουν μόνο προσοχή από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό.
Είναι πολύ σημαντικό να θυμάστε πως ο τρόπος σκέψης των γονιών, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά τους επηρεάζουν άμεσα και τις αντίστοιχες αντιδράσεις των παιδιών. Οι γονείς αποτελούν έναν πολύ σημαντικό παράγοντα ενίσχυσης του φόβου, καθώς όταν το παιδί αντιλαμβάνεται τη νευρικότητα και το άγχος του γονέα αντιδρά ακριβώς με τον ίδιο τρόπο. Αν όμως το παιδί αντιλαμβάνεται πως οι γονείς του είναι ήρεμοι και δεν αντιδρούν αρνητικά, έτσι θα αντιδράσει και το ίδιο. Μην ξεχνάτε πως τα παιδιά καθρεπτίζονται μέσα από τα μάτια των γονιών τους!
