Ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερος καρκίνος μεταξύ των γυναικών στο Δυτικό κόσμο. Στην Ελλάδα, κάθε χρόνο εμφανίζονται περίπου 4.000 νέα περιστατικά καρκίνου του μαστού. Οι άντρες αν και σπάνια μπορεί επίσης να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού. Αν και δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί τι ακριβώς προκαλεί τον καρκίνο του μαστού, υπάρχουν ωστόσο ορισμένοι παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την ασθένεια.
Παράγοντες κινδύνου για τον καρικίνο του μαστού
Οι πιό σημαντικοί παράγοντες κινδύνου είναι:
Ηλικία
Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξάνεται με την ηλικία. Δύο στις 3 γυναίκες με καρκίνο του μαστού είναι ηλικίας 55 ετών ή περισσότερο.
Κληρονομικότητα
Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού είναι μεγαλύτερος για τις γυναίκες των οποίων συγγενικά πρόσωπα έχουν εμφανίσει την ασθένεια.
Γενετικοί Παράγοντες Κινδύνου
5-10% των καρκίνων του μαστού σχετίζονται με μεταλλάξεις σε ορισμένα γονίδια. Οι πιο κοινές μεταλλάξεις είναι εκείνες των γονιδίων BRCA1 και BRCA2. Οι γυναίκες με αυτές τις μεταλλάξεις έχουν αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν καρκίνο του μαστού κάποια στιγμή στη ζωή τους. Καρκίνος που δεν οφείλεται σε κληρονομική μεταβολή γονιδίου ονομάζεται «σποραδικός καρκίνος». Οι περισσότεροι, περίπου 85%, όλων των καρκίνων είναι σποραδικοί. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και αν καρκίνος δεν έχει διαγνωστεί σε κανένα μέλος μιας οικογένειας, ο καθένας είναι σε κίνδυνο να εμφανίσει κάποιας μορφής καρκίνο στη διάρκεια της ζωής του.
Παράγοντες τρόπου ζωής
Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η απουσία σωματικής άσκησης αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
Περίπου 1 στις 10 γυναίκες έχει κίνδυνο να αναπτύξει κληρονομικό καρκίνο του μαστού
Πώς κληρονομείται ο καρκίνος του μαστού;
Τα πιο γνωστά γονίδια λόγω της δημοσιότητας που έχουν πάρει, βλάβες στα οποία σχετίζονται με την εμφάνιση του καρκίνου του μαστού, είναι τα BRCA1 και BRCA2. Ο κίνδυνος μιας γυναίκας να αναπτύξει καρκίνο στο στήθος ή/και στις ωοθήκες αυξάνεται σημαντικά εάν κληρονομήσει μια επιβλαβή (παθολογική) μετάλλαξη στα BRCA1 ή BRCA2 γονίδια. Και οι άνδρες και οι γυναίκες που έχουν τις επιβλαβείς μεταλλάξεις στα γονίδια αυτά διατρέχουν αυξανόμενο κίνδυνο ανάπτυξης και άλλων καρκίνων (παχέος εντέρου, παγκρέατος, προστάτη, κλπ). Καλό είναι όμως να επισημανθεί δεν είναι όλες οι αλλαγές των γονιδίων επιβλαβείς. Μερικές μεταλλάξεις μπορεί να είναι ευεργετικές, ενώ άλλες να μην έχουν καμία προφανή επίδραση (ουδέτερες). Οι επιβλαβείς μεταλλάξεις είναι αυτές που αυξάνουν τον κίνδυνο ενός ατόμου για μια ασθένεια, όπως ο καρκίνος. Ο κίνδυνος όμως κατά τη διάρκεια ζωής μιας γυναίκας να εμφανίσει καρκίνο στο στήθος ή/και στην ωοθήκη αυξάνεται πολύ εάν έχει κληρονομήσει μια επιβλαβή αλλαγή στα γονίδια BRCA1 ή BRCA2.
Μια τέτοια γυναίκα έχει έναν αυξανόμενο κίνδυνο έχει αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξει καρκίνο σε νεαρή ηλικία (πριν από την εμμηνόπαυση) και συνήθως και μεταξύ των μελών της οικογενείας της υπάρχουν αρκετά προσβεβλημένα μέλη. Η πιθανότητα λοιπόν ανάπτυξης καρκίνου στο στήθος ή στις ωοθήκες που συνδέεται με βλάβες στα γονίδια BRCA1 ή BRCA2 είναι υψηλότερη στις οικογένειες με ιστορικό πολλαπλών περιπτώσεων καρκίνου του μαστού, περιπτώσεων καρκίνου μαστού και ωοθηκών, ύπαρξη ενός ή περισσότερων μελών στην οικογένεια με δύο πρωτογενείς καρκίνους. Εντούτοις, ακόμα και σε οικογένειες με επιβαρημένο ιστορικό, δεν κληρονομούν όλες οι γυναίκες τις επιβλαβείς μεταλλάξεις στα γονίδια BRCA1 ή BRCA2, και δεν είναι απαραίτητο να σχετίζονται όλοι οι καρκίνοι σε αυτές τις οικογένειες με μια επιβλαβή μετάλλαξη σε ένα από αυτά τα γονίδια. Επιπλέον, δεν είναι δεδομένο ότι κάθε γυναίκα που έχει κληρονομήσει μια επιβλαβή μετάλλαξη ότι θα αναπτύξει καρκίνο στο μαστό ή/και στις ωοθήκες.
Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι τα BRCA1 και BRCA2 γονίδια δεν είναι τα μόνα που σχετίζονται με τον καρκίνο του μαστού. Παθολογικές μεταλλάξεις και σε άλλα γονίδα όπως τα TP53, PTEN, STK11/LKB1, CDH1, CHEK2, ATM, MLH1, και MSH2, έχουν σήμερα συσχετιστεί με τον κληρονομικό καρκίνο μαστού ή/και ωοθηκών.
Ποιες είναι οι πιο κοινές μεταλλάξεις;
Η γενετική ανάλυση δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε κάθε εθνότητα βρίσκονται διαφορετικές μεταλλάξεις που ευθύνονται για ένα νόσημα και με διαφορετίκη συχνότητα. Παραδείγματος χάριν, τρεις συγκεκριμένες μεταλλάξεις, δύο στο γονίδιο BRCA1 και μια στο γονίδιο BRCA2, είναι οι πιό κοινές μεταλλάξεις που βρίσκονται σε αυτά τα γονίδια στον εβραϊκό πληθυσμό Ashkenazi. Άλλοι εθνικοί και γεωγραφικοί πληθυσμοί σε όλο τον κόσμο, όπως οι νορβηγικοί, ολλανδικοί, και ισλανδοί, έχουν επίσης τις υψηλότερες συχνότητες των συγκεκριμένων μεταλλάξεων στα BRCA1 και BRCA2 γονίδια. Αυτές οι πληροφορίες για τις γενετικές διαφορές μεταξύ των φυλετικών και εθνικών ομάδων συμβάλλουν στο σχεδιασμό της πιό κατάλληλης γενετικής δοκιμής ανά πληθυσμό και γεωγραφική περιοχή.
Τι περιλαμβάνει μια γενετική σουμβουλευτική;
Δεν πρέπει επίσης να παραβλέπεται η γενετική συμβουλευτική, πριν από κάθε γενετικό έλεγχο. Η γενετική παροχή συμβουλών συστήνεται γενικά πριν και μετά από μια γενετική δοκιμή. Αυτή η παροχή συμβουλών πρέπει να γίνεται από έναν γενετιστή πεπειραμένο στη γενετική καρκίνου. Η γενετική παροχή συμβουλών περιλαμβάνει συνήθως μια αξιολόγηση του κινδύνου βασισμένη στο προσωπικό και οικογενειακό ιατρικό ιστορικό και τη συζήτηση με το ατόμο για την καταλληλότητα της γενετικής δοκιμής, τις ιατρικές επιπτώσεις ενός θετικού ή ενός αρνητικού αποτελέσματος, την πιθανότητα το αποτέλεσμα να μην είναι πληροφοριακό (ένα διφορούμενο αποτέλεσμα), τους ψυχολογικούς κινδύνους, τα οφέλη των γενετικών αποτελεσμάτων, και τον κίνδυνο κληρονόμησης μια μετέλλαξης στους απογόνους.
Τι δείχνει μια θετική γενετική ανάλυση για τα γονίδια BRCA1 και BRCA2;
Ένα θετικό γενετικό αποτέλεσμα γενικά δείχνει ότι ένα πρόσωπο έχει κληρονομήσει μια γνωστή επιβλαβή μετάλλαξη στα υπό εξέταση γονίδια και, επομένως, έχει έναν αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσει καρκίνο. Εντούτοις, ένα θετικό αποτέλεσμα πληροφορίες μόνο για τον κίνδυνο ενός προσώπου να αναπτύξει καρκίνο, έτσι μέσω συχνών προσυπτωματικών εξετάσεων να προληφθεί ή να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί έγκαιρα με μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας. Δεν μπορεί να πει εάν ένα άτομο θα αναπτύξει πραγματικά τον καρκίνο ή όχι. Δεν θα αναπτύξουν όλες οι γυναίκες που κληρονομούν μια επιβλαβή μετάλλαξη στα BRCA1 ή BRCA2 γονίδια, καρκίνο του μαστού ή/και των ωοθηκών.
Τι σημαίνει η αρνητική γενετική ανάλυση;
Ενα αρνητικό όμως αποτέλεσμα μπορεί να σημαίνει πολλά:
- Οπως ότι υπάρχει μία μετάλλαξη στα BRCA1 ή BRCA2 γονίδια, που δεν μπορεί να ανιχνευθεί με τη χρησιμοποιούμενη διαγνωστική μέθοδο. Καμία εξέταση δεν μπορεί να βρει όλες τις μεταλλάξεις.
- Οτι ένα άλλο γονίδιο εκτός από τα BRCA1 και BRCA2 προκάλεσε τους καρκίνους στην οικογένεια. Επί του παρόντος, εξετάσεις για άλλα γονίδια εκτός των BRCA πραγματοποιούνται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και για ερευνητικούς σκοπούς.
- Είναι επίσης πιθανόν ο καρκίνος μαστού ή ωοθηκών στην οικογένεια να εμφανίστηκε απλά κατά τύχη. Δεδομένου ότι ο καρκίνος του μαστού είναι μια κοινή νόσος, περισσότερες από μία γυναίκα σε μια δεδομένη οικογένεια μπορούν να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού για λόγους άσχετους με την κληρονομικότητα.
- Επίσης αν ένα μέλος μιας οικογένειας εξεταστεί για μια μετάλλαξη που έχει βρεθεί στους συγγενείς του και λάβει ένα αρνητικό αποτέλεσμα, σημαίνει ότι το άτομο δεν έχει μετάλλαξη των γονιδίων BRCA. Αυτός ή αυτή έχει τον ίδιο κίνδυνο καρκίνου με το γενικό πληθυσμό.
Τι αξιολογεί μια γενετική ανάλυση;
Ανάδειξη μεταλλάξεων
Η γενετική ανάλυση μπορεί να αναδείξει μια μετάλλαξη στα BRCA1 ή BRCA2 γονίδια που δεν έχει προηγουμένως συνδεθεί με τον καρκίνο σε άλλους ανθρώπους. Το αποτέλεσμα αυτό ερμηνεύεται ως «διφορούμενο» (αβέβαιο). Περίπου 10% των ατόμων μπορεί να έχουν ένα διφορούμενου αποτελέσμα. Επειδή ο καθένας έχει γενετικές διαφορές που δεν συνδέονται με αυξανόμενο κίνδυνο ασθένειας, δεν είναι μερικές φορές γνωστό εάν μια συγκεκριμένη αλλαγή DNA έχει επιπτώσεις στον κίνδυνο ενός ατόμου να αναπτύξει καρκίνο. Επομένως στο άτομο με ένα διφορούμενο αποτέλεσμα συστήνεται συχνός προσυμπτωματικός έλεγχος.
Εκτίμηση κινδύνου ανάπτυξης της νόσου
Η γενετική ανάλυση επομένως μας δίνει την εκτίμηση κινδύνου ανάπτυξης της νόσου, και με την κατάλληλη στρατηγική μπορούμε να μειώσουμε την πιθανότητα αυτή ή να διαγνώσουμε τη νόσο έγκαιρα. Εκτός αυτών, η ανάλυση του προτύπου μεταλλάξεων ή/και έκφρασης συγκεκριμένων γονιδίων, μπορούμε να εκτιμήσουμε ποιά φάρμακα και ποιά δόση μπορεί και επιτρέπεται να λάβει ο συγκεκριμένος ασθενής χωρίς να παρουσιάσει ανεπιθύμητες ενέργειες, όπως επίσης και τον κίνδυνο υποτροπής της νόσου ώστε να την προλάβουμε. Οπως για παράδειγμα, η ανίχνευση υπερέκφρασης του γονιδίου HER2/neu. Υπερέκφραση παρατηρείται περίπου στο 20% του διηθητικού καρκίνου του μαστού και συνδέεται με επιθετική πορεία της νόσου και μειωμένη ελεύθερη νόσου και συνολική επιβίωση άλλα ταυτόχρονα ταυτοποιεί και τους ασθενείς που θα ωφεληθούν από θεραπεία με trastuzumab.
Πρόβλεψη της ανταπόκρισης στη ταμοξιφένη
Μια μετάλαλξη επίσης στο γονιδίο CYP2D6 (αλληλόμορφο 2D6*4) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόβλεψη της ανταπόκρισης στη ταμοξιφένη. Υπάρχουν επίσης σήμερα διαγνωστικές γενετικές αναλύσεις (MammaPrint, Oncotype DX, IHC4 και Mammostrat) που μπορούν να βοηθήσουν τις γυναίκες με καρκίνο του μαστού και τους ιατρούς τους να πάρουν αποφάσεις σχετικά με το αν θα χρειαστεί η όχι να συμπεριλάβουν χημειοθεραπεία στο θεραπευτικό τους σχήμα. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην εκτίμηση της πιθανότητας να ξαναεμφανιστεί ο καρκίνος μιας γυναίκας στο μέλλον (απόμακρη υποτροπή). Οι εξετάσεις αυτές βασίζονται στην μελέτη της έκφρασης συγκεκριμένης ομάδας γονιδίων και τα αποτελέσματα των αναλύσεων αναφέρονται ως ένα ποσοτικοποιημένο αποτέλεσμα, Βαθμός Υποτροπής, και σχετίζεται με τη πιθανότητα επανεμφάνισης του καρκίνου μιας γυναίκας και τη πιθανότητα να ωφεληθεί από τη προσθήκη χημειοθεραπείας στην ορμονοθεραπεία της.
Συμπερασματικά
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε, αν και η απόφαση να υποβληθεί κάποιος ή όχι στην γενετική εξέταση είναι προσωπική, θα πρέπει να λαμβάνεται μετά από συζήτηση με έναν ειδικό γενετικό σύμβουλο. Αν εξαιρέσουμε λοιπόν την συναισθηματική επίπτωση που μπορεί να έχει ένα θετικό αποτέλεσμα της γενετικής ανάλυσης σε ένα άτομο, τα οφέλη από τη γενετική ανάλυση είναι σημαντικά είτε το άτομο λάβει ένα θετικό είτε ένα αρνητικό αποτέλεσμα. Τα πιθανά οφέλη ενός αρνητικού αποτελέσματος περιλαμβάνουν μια αίσθηση της ανακούφισης και ότι δε χρειάζονται πρόσθετες προληπτικές εξετάσεις, θεραπεία ή χειρουργικές επεμβάσεις. Τα οφέλη του θετικού αποτελέσματος, θα βοηθήσουν στην καλύτερη εκτίμηση του κινδύνου να εμφανιστεί καρκίνος.
Τι επιτρέπουν τα αποτελέσματα;
Τα αποτελέσματα επιτρέπουν στο άτομο να προσαρμόσει τον προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνου, όπως απαιτείται. Θα βοηθήσουν στην επιλογή των κατάλληλων στρατηγικών μείωσης του κινδύνου να νοσήσει από καρκίνο, όπως η χειρουργική επέμβαση. Τέλος, γνωρίζοντας τα αποτελέσματα της εξέτασης μπορούν να επωφεληθούν και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Σκοπός είναι, η διάγνωση να γίνει όσο το δυνατόν πιο έγκαιρα, έτσι ώστε η θεραπεία να αποφέρει τα καλύτερα αποτελέσματα, ή ακόμη και να περιορισθεί η πιθανότητα εμφάνισης της νόσου, και να μειωθούν οι θάνατοι από καρκίνο του μαστού. Με άλλα λόγια, δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε το αποτέλεσμα μιας γενετικής ανάλυσης και γενικά κάθε προληπτικής εξέτασης, σαν το «τέλος του κόσμου», αλλά σαν κάτι που θα μας βοηθήσει να δούμε το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία.
Πηγή: Περιοδικό "Ευεξία και Διατροφή", τεύχος 67
