Ολοένα και αυξάνονται τα διαγνωσμένα με αυτισμό παιδιά αλλά και ενήλικες καθώς επίσης και με συνοδές νευροαναπτυξιακές διαταραχές ή άτυπες μορφές αυτών. Η αιτιοπαθογένεια των διαταραχών αυτών παραμένει άγνωστη και οι έρευνες μαρτυρούν πως τόσο τα αίτια όσο και η θεραπεία τους είναι πολυπαραγοντικά και πολύπλοκα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει ωστόσο το γεγονός ότι πολλά παιδιά με νευροαναπτυξιακή διαταραχή φαίνεται να επηρεάζονται συχνά από γαστρεντερικά προβλήματα ή/και να παρουσιάζουν δυσβολία του εντερικού μικροβιώματος.
Πρόκειται λοιπόν για ένα φλέγον επιστημονικό ζήτημα που αφορά όλο και περισσότερες οικογένειες. Για αυτό αποφασίσαμε να συλλέξουμε έγκυρες πληροφορίες σχετικά με τη συσχέτιση ανάμεσα στον αυτισμό και το μικροβίωμα και να τις παραθέσουμε στους πιστους αναγνώστες μας.
Επιμέλεια: Ελένη Ταυρίδου
Τί είναι ο Αυτισμός ή Διαταραχή αυτιστικού φάσματος;
Η διαταραχή του αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) αποτελεί μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει κυρίως την ικανότητα του ατόμου να επικοινωνεί ή να συσχετίζεται με τον περίγυρό του. Λαμβάνοντας υπόψη την υψηλή διαφοροποίηση στη σοβαρότητα των συμπτωμάτων η κατηγοριοποίηση της ΔΑΦ διευρύνθηκε με τα χρόνια συγχωνεύοντας στο νεότερο DSM-5 τις ακόλουθες διαταραχές: αυτιστική διαταραχή, διαταραχή Asperger, παιδική αποδιοργανωτική διαταραχή και διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή. Η αιτιολογία των διαταραχών αυτών παραμένει άγνωστη και συνδέεται με γενετικές προδιαθέσεις όπως χρωμοσωμικές ανωμαλίες αλλά και μη γενετικούς παράγοντες όπως συγγενείς λοιμώξεις.
Ο αυτισμός αποτελεί μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει την ικανότητα του ατόμου να να συσχετίζεται με τον περίγυρό του
Επιδημιολογία
Οι πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες αναφέρουν πώς η πλειοψηφία των ατόμων με αυτισμό είναι άνδρες, με αναλογία ανδρών γυναικών 3:1. Κέντρα ελέγχου και πρόληψης ασθενειών αναφέρουν πώς το 1 στα 68 παιδιά στις ΗΠΑ το 2010 έχουν αυτισμό και πώς υπάρχει αυξητική τάση της διαταραχής του αυτιστικού φάσματος με τα χρόνια. Ο επιπολασμός της διαταραχής αυτιστικού φάσματος εκτιμάται ότι κυμαίνεται από 1–3% σε παιδιά και εφήβους και αφορά περίπου σε 7,6 ανά 1.000 άτομα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Συμπτώματα
Τα βασικά συμπτώματα του αυτισμού είναι η παρέκκλιση στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στο λόγο και στη μη λεκτική επικοινωνία, καθώς και συμπεριφορές στερεοτυπικές ή επαναλαμβανόμενες. Πιο συγκεκριμένα, τα κλινικά χαρακτηριστικά των ατόμων με ΔΑΦ περιλαμβάνουν ακατάλληλες απαντήσεις σε συζήτηση, λανθασμένη ερμηνεία λεκτικών εκφράσεων, δυσκολία στη σύναψη ηλικιακά κατάλληλων φιλικών σχέσεων, υπερβολική εξάρτηση από ρουτίνες και επίμονη αφοσίωση σε ακατάλληλα αντικείμενα.
Διάγνωση και Παρέμβαση
Η αρχική διάγνωση του αυτισμού γίνεται κατά την παιδική ηλικία με παρουσία εμφανών συμπτωμάτων από 1 έως 3 ετών. Η διάγνωση γίνεται από έμπειρους επαγγελματίες (αναπτυξιολόγους, παιδοψυχιάτρους, λογοθεραπευτές, ειδικούς παιδαγωγούς) οι οποίοι καθοδηγούν τους γονείς όσον αφορά στο κομμάτι της παρέμβασης και της αντιμετώπισης.
Καθώς η αιτιοπαθογένεια του αυτισμού δεν είναι σαφής και δεν υπάρχουν βιολογικές διαγνωστικές δοκιμασίες, δεν υπάρχει ούτε συγκεκριμένη θεραπευτική αγωγή. Υπάρχουν όμως φάρμακα που ενδέχεται να συνδράμουν στη λειτουργικότητα των ατόμων (π.χ. στην αδυναμία συγκέντρωσης, στην κατάθλιψη ή στις επιληπτικές κρίσεις).7 Παραδείγματα είναι οι ουσίες που μετατρέπουν τους νευροδιαβιβαστές σεροτονίνης, για μείωση των επαναληπτικών συμπεριφορών και της αγχώδους ανησυχίας, και τα αντιψυχωσικά φάρμακα για την ελάττωση των συμπτωμάτων.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν επίσης συμπεριφορικές και επικοινωνιακές προσεγγίσεις. Συχνότερη είναι η αντιμετώπιση του αυτισμού με βάση τη συμπεριφορά και, στην πράξη, επικρατεί η εντατική συμπεριφορική θεραπεία που συνδέεται με βελτιώσεις σε γλωσσικές και λεκτικές δεξιότητες.
Η αιτιοπαθογένεια του Αυτισμού
Η αιτιοπαθογένεια της νόσου παραμένει άγνωστη. Φαίνεται ωστόσο να υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξή της παχυσαρκίας και του διαβήτη στη μητέρα και της εμφάνισης ΔΑΦ στα παιδιά. Η έως σήμερα επικρατέστερη θεωρία είναι πως η ΔΑΦ είναι αποτέλεσμα συνδυασμού γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Το μικροβίωμα είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης των γονιδίων και του περιβάλλοντος. Μέσα από το αυξανόμενο ερευνητικό ενδιαφέρον γύρω από το μικροβίωμα, οι επιστήμονες έχουν φτάσει να πιστεύουν ότι η διαφοροπιήση της εντερικής μικροχλωρίδας και οι μεταβολίτες αυτής μπορούν έμμεσα ή άμεσα να επηρεάσουν συγκεκριμένες ανοσολογικές και γαστρεντερικές διαταραχές και ενδεχομένως να παίζουν κάποιο ρόλο στην αιτιοπαθογένεια του αυτισμού.
Ας εξετάσουμε όμως τη σύνδεση του αυτισμού με το μικροβίωμα.
Τί είναι το μικροβίωμα;
Το σύνολο των βακτηρίων, ιών, μυκήτων και αρχαιοβακτηρίων καθώς και το γενετικό υλικό αυτών ονομάζεται συνολικά μικροβίωμα. Η σύνθεση του μικροβιώματος είναι μοναδική για καθέναν από εμάς για αυτό και συχνά αναφέρεται ως δεύτερο γονιδίωμα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και το μικροβίωμα απασχολεί έντονα το επιστημονικό ενδιαφέρον τα τελευταία 20 χρόνια, μέχρι σήμερα οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να αναγνωρίσουν λιγότερο από 2% αυτών των μικροοργανισμών.
Στο γαστρεντερικό μας σωλήνα κατά μέσο όρο υπάρχουν περίπου 1014 βακτήρια που ανήκουν σε πάνω από 1000 διαφορετικά είδη. Υπολογίζεται ότι το μικροβίωμα στο μέσο ανθρώπινο σώμα ξεπερνά το αμιγώς ανθρώπινο γενετικό υλικό κατά 100 φορές!
Σε τι μας χρησιμεύει όμως το μικροβίωμα;
Πολλά τα οφέλη που προσφέρουν αυτοί οι μικροβιακοί πληθυσμοί στον οργανισμό του ξενιστή. Μεταξύ αυτών η παροχή θρεπτικών συστατικών μέσα από το μεταβολισμό άπεπτων θρεπτικών συστατικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η παραγωγή μενακινόνης ή βιταμίνης Κ 2 καθώς και της βιταμίνης Β12 από το βακτήριο Escherichia coli. Επίσης, προστατεύουν τον ξενιστή από τον ευκαιριακό αποικισμό παθογόνων μικροβίων ανταγονίζοντας για τα ίδια θρεπτικά συστατικά ή και μέσα από την παραγωγή αντιμικροβιακών ουσιών. Τέλος, πολλές μελέτες υποστηρίζουν ότι το μικροβίωμα είναι απαραίτητο για το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή.
Τρόποι θεραπείας που σχετίζονται με την επιστήμη της διατροφής
Δεδομένου ότι ένας μεγάλος αριθμός δημοσιεύσεων έχουν αποδείξει ότι το μικροβιώμα του εντέρου παίζει καθοριστικό ρόλο στην παθογένεση της ΔΑΦ, μπορούμε να υποθέσουμε εύκολα πως η στόχευση του εντερικού μικροβιώματος μπορεί να είναι μια αποτελεσματική θεραπευτική προσέγγιση για μια τέτοια διαταραχή. Το πρότυπο διατροφής γενικά, καθώς και συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά φαίνεται να επηρεάζουν τη σύνθεση των μικροβίων του εντέρου. Το πρότυπο δυτικού τύπου διατροφής φαίνεται να συσχετίζεται θετικά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές. Αντίθετα, υψηλά επίπεδα πρόσληψης πολυακόρεστων λιπαρών οξέων φάνηκε να μειώνει τα επίπεδα ορμονών που συνδέονται με την κατάθλιψη, το άγχος και νευροαναπτυξιακές διαταραχές σε μοντέλα αρουραίων. Επιπροσθέτως, τα πρεβιοτικά, που ορίζονται ως επιλεκτικά ζυμωμένα συστατικά που επιτρέπουν συγκεκριμένες αλλαγές τόσο στη σύνθεση όσο και στη δραστηριότητα της μικροχλωρίδας του εντέρου, προσφέρουν οφέλη στην ευεξία και την υγεία του ξενιστή. Αυτά είναι κυρίως η ινουλίνη, οι φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες και γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες, και λακτουλόζη.
Tο μικροβιώμα του εντέρου παίζει καθοριστικό ρόλο στην παθογένεση της ΔΑΦ
Στοχεύοντας στα πρεβιοτικά και προβιοτικά
Τα δεδομένα σημαντικού αριθμού μελετών έδειξαν ότι τα πρεβιοτικά μπορούν συμβάλουν στην ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου πιθανά μέσω της ρύθμισης του εντερικού μικροβιώματος και πιθανώς μπορεί να επιφέρουν θετικά αποτελέσματα αν χορηγηθούν ως συμπληρωματική θεραπεία σε νευροψυχιατρικές διαταραχές.
Τα προβιοτικά έχουν την ικανότητα να επιδρούν στο νευρικό και ενδοκρινικό συστήμα
Αυξανόμενο ενδιαφέρον όσον αφορά τη θεραπεία της ΔΑΦ παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια τα προβιοτικά.Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στην ικανότητα αυτών να επιδρούν στο νευρικό και ενδοκρινικό συστήμα. Η έρευνες μαρτυρούν ότι η χορήγηση προβιοτικών μπορεί να βελτιώσει σημαντικά τις συμπεριφορικές και νευροφυσιολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τη ΔΑΦ σε ζωικά μοντέλα και μελέτες σε ανθρώπους.
Συγκεκριμένα η πρόσληψη του προβιοτικού Bacteroides fragilis φάνηκε να βελτιώνει τα συμπτώματα του αυτισμού σε μοντέλα αρουραίων ενώ παρατηρήθηκε αυξημένη παραγωγή πολυσακχαριδιου Α (PSA) στο έντερο αλλά και άλλων μεταβολιτών. Ωστόσο στην έρευνα αυτή δεν κατάφεραν να δείξουν σαφή μηχανισμό που να συνδέει άμεσα την αυξημένη αυτή παραγωγή μεταβολιτών με την αναχαίτιση των συμπτωμάτων της ΔΑΦ.
Στοχεύοντας στη μεταμόσχευση μικροβίων
Η αρκετά εναλλακτική αλλά πολλά υποσχόμενη θεραπεία του αυστισμού που σχετίζεται με το μικροβίωμα είναι η μεταμόσχευση μικροβίων από κόπρανα υγιών ατόμων (Fecal Mcrobial Transplan / FMT). Σε σύγκριση με τα προβιοτικά που περιέχουν μερικά βακτηριακά είδη, το FMT περιέχει περίπου χίλια είδη βακτηρίων που προέρχονται από το γαστρεντερικό σωλήνα και έχουν μελετηθεί σε βάθος όσων αφορά τη θεραπεία διαφόρων γαστρεντερικών διαταραχών. Δεδομένου ότι οι ασθενείς με ΔΑΦ συχνά έχουν ασυνήθιστο/διαταραγμένο βακτηριακό προφίλ και γαστρεντερικά προβλήματα, δεν είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι το FMT είναι πολλά υποσχόμενο για τη θεραπεία μιας τέτοιας διαταραχής μέσω της εξισορρόπησης των μικροβίων του εντέρου.
Πολλά υποσχόμενη η μεταμόσχευση μικροβίων του γαστρεντερικού σωλήνα στη θεραπεία του αυτισμού
Για να επιβεβαιωθεί αυτή η υπόθεση, μια πιο πρόσφατη ανοιχτή μελέτη από τους Kang et al. διερεύνησε την ασφάλεια, την ανεκτικότητα και αποτελεσματικότητα του FMT για συμπτώματα συμπεριφοράς σε παιδιά με ΔΑΦ. Σε αυτή τη μελέτη, δόθηκε θεραπεία FMT 8 εβδομάδων η οποία βελτίωσε σημαντικά τόσο τα συμπτώματα που σχετίζονται με το γαστρεντερικό σωλήνα όσο και τη ΔΑΦ σε 16 από τα 18 παιδιά, και η βελτιώση διατηρήθηκε για τουλάχιστον 8 εβδομάδες μετά τη θεραπεία. Οι δότες, έναντι των νευροτυπικών παιδιών, θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τη βελτίωση των κλινικών συμπτωμάτων. Αξίζει να σημειωθεί οτί αυτή η μελέτη είναι η πρώτη κλινική δοκιμή για την εφαρμογή θεραπείας FMT σε ανθρώπους με ΔΑΦ και σηματαδοτεί τη ναυαρχίδα ενός νέου τομέα ερευνών που θα στοχεύσει στη μετατροπή του εντερικού μικροβιώματος για τη θεραπεία της ΔΑΦ. Παρόλα αυτά απαιτείται περαιτέρω έρευνα σχετικά με τη διερεύνηση των ανεπιθύμητων ενεργειών της θεραπείας καθώς και την ταυτοποίση των μικροβίων που είναι υπεύθυνα για τη βελτίωση τόσο των γαστρεντερικών διαταραχών όσο και των συμπτωμάτων της ΔΑΦ αλλά και το μηχανισμό μέσα από τον οποίο συνδέονται τα δύο τελευταία.
