Ο πόνος που συνήθως ακολουθεί τους τραυματισμούς ή τις παθήσεις μπορεί να διαταράξει τη λειτουργικότητα του ατόμου στα επίπεδα της φυσιολογίας του οργανισμού, σε ψυχολογικό, κοινωνικό αλλά και επαγγελματικό επίπεδο. Συνεπώς η προσέγγιση του πόνου οφείλει να είναι πολυπαραγοντική, δίνοντας σημασία σε όλες τις προαναφερθείσες πτυχές και κυρίως στη λειτουργική ικανότητα του πάσχοντος που μειώνεται λόγω του πόνου.
Ιστορικά η χρήση των φυσικών μέσων για τη θεραπεία του πόνου ήταν εμπειρική. Οι πρόσφατες ανακαλύψεις στη νευροφυσιολογία για την αντίληψη και τη ρύθμιση του πόνου παρέχουν εγκυρότερες πληροφορίες για τη χρήση των φυσικών μέσων και της άσκησης.
Η αντιμετώπιση του πόνου με φυσικά μέσα δίνει έμφαση στη χρήση παρεμβάσεων όπως το θερμό, το ψυχρό, η ηλεκτροθεραπεία , και τεχνικών στις παρεμβαίνει ο θεραπευτής με κινητοποίηση, ειδικούς χειρισμούς, μαλάξεις, και έλξεις. Επιπλέον βοήθεια παρέχουν οι ορθώσεις (νάρθηκες, ζώνες, κηδεμόνες) και τα ειδικά προγράμματα ενδυνάμωσης ώστε να επανέλθει η μυϊκή ισορροπία στο πάσχον μέλος και να αποτραπούν νέοι τραυματισμοί. Οι φυσικές αυτές μέθοδοι που αναφέρθηκαν βοηθούν τόσο στον οξύ όσο και το χρόνιο πόνο.
Παρεμβάσεις αποκατάστασης σε πόνο (εξαιρουμένων των φαρμάκων)
- Συμβουλευτική πρόληψης νέων τραυματισμών
- Παροχή στήριξης (ορθώσεις, ζώνες, νάρθηκες)
- Φυσικά μέσα (ζεστό, κρύο, ηλεκτροθεραπεία κ.α.)
- Έλξεις
- Θεραπεία με τα χέρια : κινητοποίηση, μάλαξη, ειδικοί χειρισμοί
- Άσκηση: αεροβικές ασκήσεις, ειδικά προγράμματα
- Βελονισμός
Η εφαρμογή θερμότητας χρησιμοποιήθηκε από παλιά στην ανακούφιση του πόνου και τη βελτίωση της κινητικότητας. Μπορεί να εφαρμοστεί:
- επιφανειακά με θερμά επιθέματα-κομπρέσες ,μπορεί να γίνει μέσω της υδροθεραπείας σε πισίνα ή και με εμβύθιση σε λουτρό παραφίνης(η μέθοδος χρησιμοποιείται ειδικά για να θερμάνει μικρές αρθρώσεις του χεριού, δάκτυλα, καρπού και πόδια),
- σε βάθος μέσω συσκευών διαθερμίας ή υπερήχων (το υπέρηχο πλεονεκτεί σε πόνο που προέρχεται από μαλακούς ιστούς και συνδέσμους)
Οι φυσιολογικές δράσεις του θερμού περιλαμβάνουν την αναλγησία ,τη μείωση του μυϊκού σπασμού και την αύξηση ροής του αίματος στο θερμαινόμενο σημείο που επιταχύνει τη θεραπεία. Επειδή το ζεστό αυξάνει την δυνατότητα "τεντώματος" των ιστών είναι χρήσιμο να προηγείται η εφαρμογή του πριν τις ασκήσεις ευλυγισίας-διάτασης σε μυς που έχουν βραχυνθεί και θέλουμε να τους δυναμώσουμε.
Κρυοθεραπεία: Η τοποθέτηση πάγου είναι μια συνήθης και πρακτική αντιμετώπιση του πόνου .Παγάκια και παγοθήκες, είναι εύκολα διαθέσιμα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο σπίτι .Τα παγάκια μπορούν τα τοποθετηθούν (μέσα σε πετσέτα-όχι απευθείας στο δέρμα) για 15 λεπτά 3-4 φορές ημερησίως .Η πάγο-μάλαξη προκαλεί και αυτή ανακούφιση .Είναι μια ειδική τεχνική στην οποία το δέρμα τρίβεται με ένα μεγάλο κομμάτι πάγου και προκαλεί 3 "αισθητικά" στάδια. Στην αρχή ο ασθενής αισθάνεται δροσιά που διαρκεί λίγα λεπτά, ακολουθεί μια αίσθηση καψίματος και κατόπιν μούδιασμα και ανακούφιση του πόνου. Η πάγο-μάλαξη είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στη θεραπεία μικρών επώδυνων σημείων του σώματος, τενοντίτιδων, θυλακίτιδων, και πρέπει να προηγείται του μασάζ ή των διατάσεων. Η εφαρμογή κρύου είναι η άμεση θεραπεία μετά από τραυματισμό (π.χ. θλάση μυός) .Το ψυχρό ανακουφίζει τον πόνο και μειώνει τη φλεγμονώδη απάντηση και το συνοδό πρήξιμο (οίδημα) .Επίσης μειώνει το μυϊκό σπασμό.
Ηλεκτροθεραπεία: Σήμερα ο πιο συχνός μηχανισμός εφαρμογής θεραπευτικής ηλεκτροθεραπείας είναι ο διαδερμικός ηλεκτρικός νευρικός ερεθισμός (TENS). Πρόκειται για μικρή συσκευή που μοιάζει στην όψη με ραδιόφωνο και μεταφέρει μέσω ηλεκτροδίων που τοποθετούνται στη δερματική επιφάνεια στην περιοχή του πόνου ή πάνω από τη διαδρομή νεύρων ή νευρικών ριζών ηλεκτρικά ερεθίσματα στην περιοχή του πόνου. Τα TENS χρησιμοποιούνται στον οξύ πόνο και βοηθούν στην πρώιμη κινητοποίηση .Τα TENS είναι πιο αποτελεσματικά στο νευροπαθητικό πόνο (αντανακλαστική συμπαθητική δυστροφία, καυσαλγία, πόνο φάντασμα ακρωτηριασμένου μέλους και μεθερπητική νευραλγία). Πάντως η μέθοδος έχει αμφισβητηθεί όσον αφορά την αποτελεσματικότητά της ,γιατί συνήθως τα συνδυάζουμε στην κλινική πράξη και με άλλες παρεμβάσεις και δεν γίνεται πλήρως αντιληπτή η αποτελεσματικότητά τους ως μονοθεραπεία. Υπάρχουν και άλλες μέθοδοι αποκατάστασης που χρησιμοποιούν ηλεκτρικό ρεύμα ,όπως τα γαλβανικά και ο ηλεκτρικός μυϊκός ερεθισμός καθώς και η ιοντοφόρεση (θεραπεία κατά την οποία μόρια ή άτομα αναλγητικής-αντιφλεγμονώδους ουσίας προωθούνται στους ιστούς χρησιμοποιώντας ένα ηλεκτρικό πεδίο).
Έλξεις: Οι ιστοί μπορούν να "τραβηχτούν¨ με μηχανικό τρόπο με τα χέρια ή μέσω ειδικών μηχανημάτων. Οι έλξεις "τεντώνουν" τους μαλακούς ιστούς και είναι χρήσιμες στην αυχενική ριζοπάθεια και σε μικρότερο βαθμό στην οσφυϊκή ριζοπάθεια.
Χειροθεραπεία ή θεραπεία μέσω των χεριών: Περιλαμβάνει τεχνικές που έχουν ως βάση τη χρήση των χεριών του θεραπευτή. Τέτοιες είναι η μάλαξη (massage)και οι ειδικοί χειρισμοί.
Η μάλαξη περιλαμβάνει πλήξεις, θωπείες, ζυμώσεις-συμπιέσεις, δονήσεις των μυών και μαλακών ιστών. Οι θωπείες μειώνουν το οίδημα (πρήξιμο) και προκαλούν χαλάρωση του μυός ,ενώ το τρίψιμο και οι ζυμώσεις σπάνε οι επιφανειακές συμφύσεις και προετοιμάζονται οι μύες και οι ιστοί για τη διάταση(τέντωμα).Έχουν αποτέλεσμα στη μείωση του οιδήματος ,της δυσκαμψίας , και κυρίως του μυοπεριτονιακού πόνου (περιοχική συνδρομή χρόνιου πόνου - μικρή ομάδα μυών που χαρακτηρίζεται από την παρουσία επώδυνων στην πίεση περιοχών που τα ονομάζουμε σημεία πυροδότησης-trigger points)
Η πραγματοποίηση χειρισμών είναι μια εξειδικευμένη παθητική κινητοποίηση μιας σπονδυλικής περιοχής συνήθως πέρα των "συνηθισμένων ορίων" κίνησης του συγκεκριμένου τμήματος. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται ποικίλουν .Η ανάπτυξή τους ξεφεύγει από την ουσία αυτού του άρθρου. Σημασία έχει πως για την εφαρμογή τους χρειάζεται εξειδίκευση από τον θεράποντα και εμπειρία.
Θεραπευτική Άσκηση: Ο ακρογωνιαίος λίθος της Φυσικής Αποκατάστασης είναι η βελτίωση μέσω θεραπευτικής άσκησης σχεδιασμένης να αυξήσει τη λειτουργική δραστηριότητα. Παρότι η ξεκούραση-ακινητοποίηση είναι χρήσιμη αμέσως μετά από κάποιο τραυματισμό ,δεν θα πρέπει να συνεχίζεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η παρατεταμένος κλινοστατισμός μετά τον τραυματισμό έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις προκαλώντας απώλεια δύναμης, δυσκαμψία, ρικνώσεις, μειωμένη καρδιοπνευμονική ικανότητα και οστεοπόρωση.
Το πρόγραμμα για αντιμετώπιση του πόνου περιλαμβάνει ασκήσεις εύρους κίνησης, διατάσεις, ενδυνάμωση ,ασκήσεις βελτίωσης της καρδιοπνευμονικής ικανότητας και ασκήσεις χαλάρωσης. Η εκπαίδευσή σας στην εκτέλεση των ασκήσεων αυτών πρέπει να γίνει υπό την καθοδήγηση των ειδικών.
Οι ασκήσεις εύρους κίνησης σκοπό έχουν να διατηρήσουν και να αυξήσουν το εύρος κίνησης των αρθρώσεων. Μπορούν να γίνουν επί του πάσχοντος ή με παθητικό τρόπο (κινητοποίηση από τον θεραπευτή ή κάποιο μέλος της οικογένειας) ή ενεργητικά από τον ασθενή (ο ασθενής τις κάνει μόνος του) ή υποβοηθούμενα (ασκήσεις που πραγματοποιεί ο ασθενής με τη βοήθεια άλλου προσώπου).Οι ασκήσεις αυτές αυξάνουν την ευλυγισία των ιστών, ιδιαίτερα όταν συνδυάζονται με ήπιες διατάσεις. Οι μύες που διασχίζουν δύο αρθρώσεις όπως οι οπίσθιοι μηριαίοι, ο γαστροκνήμιος, οι καμπτήρες του ισχίου, οι παρασπονδυλικοί συχνά γίνονται σφιχτοί και βραχύνονται, προκαλώντας κακή στάση και πόνο. <Τεντώνοντας> αυτούς τους μυς με ασκήσεις εύρους κίνησης βελτιώνεται η μηχανική του σώματος, η στάση και η λειτουργία. Οι ασκήσεις αυτές πρέπει να γίνονται καθημερινά ώστε να βοηθούν στη διατήρηση της φυσιολογικής κίνησης των αρθρώσεων ,να ανακουφίζουν από τη δυσκαμψία και να αυξάνουν την ευλυγισία
Οι ασκήσεις ενδυνάμωσης μπορούν να γίνουν με τρόπο ισομετρικό (ασκείται δύναμη χωρίς να αλλάζει το μήκος του μυός) ή ισοτονικά με ενεργητική σύσπαση του μυός σε κάποιο εύρος κίνησης με αντίσταση. Οι ασκήσεις αυτής της κατηγορίας πρέπει να γίνονται κάθε μέρα (εκτός αν ο ασθενής πονά) με σκοπό να αυξήσουν τη μυϊκή δύναμη. Οι δυνατοί μύες βοηθούν στην στήριξη και προφυλάσσουν τις προσβεβλημένες αρθρώσεις.
Οι καρδιοαγγειακές ασκήσεις έχουν ως στόχο την αύξηση της αεροβικής ικανότητας. Βελτιώνουν τη σωματική ικανότητα ,μειώνουν τον πόνο, και αυξάνουν την αντοχή. Αεροβικές ασκήσεις είναι η δυναμική βάδιση, το ποδήλατο, η κολύμβηση που είναι ρυθμικές ,επαναλαμβανόμενες δραστηριότητες που χρησιμοποιούν μεγάλες μυϊκές ομάδες Αυτές μπορούν να γίνονται 3 φορές την εβδομάδα για 20-30 λεπτά. Βελτιώνουν το καρδιαγγειακό σύστημα ,βοηθούν στη μείωση του σωματικού βάρους και γενικά προκαλούν ευεξία.
Οι ασκήσεις χαλάρωσης είναι ευεργετικές γιατί μειώνουν την ανησυχία και το μυϊκό σπασμό που εμφανίζονται στο χρόνιο πόνο. Τεχνικές όπως η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση ,ο έλεγχος της αναπνοής ή και η ακρόαση χαλαρωτικής μουσικής χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση του πόνου.
Ο συνδυασμός ασκήσεων εύρους κίνησης, διατάσεων ευλυγισίας, ενδυνάμωσης αεροβικών ασκήσεων και ασκήσεων χαλάρωσης είναι βασικό στοιχείο της Αποκατάστασης ασθενών με χρόνιο πόνο.
Βοηθήματα
Στη θεραπεία του πόνου χρησιμοποιούνται ορθωτικά (κηδεμόνες, ζώνες) για να στηρίξουν τη σπονδυλική στήλη και να ανακουφίσουν από τον πόνο αφού αποτρέπουν την πίεση στους σπονδύλους.
Επίσης νάρθηκες άνω και κάτω άκρων καθώς και διάφορα βοηθήματα βάδισης και εργοθεραπείας μπορούν να προσφέρουν ξεκούραση και υποστήριξη στις αρθρώσεις και ανακουφίζουν τον πόνο .Ένας νάρθηκας των πρώτων καρπομετακάρπιων αρθρώσεων για παράδειγμα βελτιώνει στους ασθενείς αυτούς τη συλληπτική ικανότητα και μειώνει τον πόνο. Υπάρχει μια σειρά από ειδικά βοηθήματα εργοθεραπείας που υπάρχουν στο εμπόριο όσον αφορά την κουζίνα, το άνοιγμα κονσέρβας κ.τ.λ.
Εναλλακτικές θεραπείες
Θα ήταν παράλειψη να μην γίνει αναφορά και στις ονομαζόμενες εναλλακτικές θεραπείες για τη θεραπεία του χρόνιου πόνου γιατί είναι γεγονός ότι αρκετοί ασθενείς βλέπουν ωφέλεια μέσα από συνεδρίες βελονισμού (είσοδος βελόνας στο δέρμα) ή μαθημάτων γιόγκα που περιλαμβάνουν ήπιες διατάσεις, εκπαίδευση στην αναπνοή και χαλάρωση. Ειδικότερα ο βελονισμός αποτελεί παρέμβαση ανώδυνη ,και καλά ανεκτή από τους ασθενείς. Εισάγονται ειδικές λεπτές βελόνες σε "ευαίσθητες" περιοχές που προκαλούν διέγερση στους μυς και ανακούφιση μέσω πολύπλοκων νεύρο-μυϊκών μηχανισμών.
Οι τεχνικές Αποκατάστασης που περιγράφηκαν σε συνδυασμό με την κατάλληλη φαρμακευτική ,χειρουργική και ψυχολογική παρέμβαση θα βελτιώσουν την ανεξαρτησία και τη λειτουργική ικανότητα σε ασθενείς με πόνο.
