Είναι η ώρα μετά το μεσημεριανό γεύμα, όπου όλοι είναι πλήρεις. Λίγο αργότερα όμως... έρχεται η επιθυμία για ένα σοκολατένιο γλύκισμα.
Η θέα, η μυρωδιά ακόμη και ο ήχος της λέξης «τούρτα!» διεγείρουν τα κυκλώματα ανταμοιβής και ευχαρίστησης του εγκεφάλου, ενώ επίσης ενεργοποιούν τα κέντρα μνήμης και τους σιελογόνους αδένες.
Διάφορες μελέτες έχουν καταφέρει να κατανοήσουν τα διάφορα κίνητρα που οδηγούν στην κατανάλωση φαγητού. Ακόμα και ο Σωκράτης, συμβούλευε ότι, "πρέπει να τρώμε για να ζούμε, όχι να ζούμε για να τρώμε". Σήμερα, οι επιστήμονες χρησιμοποιούν εξελιγμένες τεχνολογίες απεικόνισης του εγκεφάλου, για να κατανοήσουν πώς το δέλεαρ του νόστιμου φαγητού μπορεί να ανατρέψει την φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού σε μηχανισμό όπου ρυθμίζει την πείνα και τον κορεσμό. Αυτή η μορφή πείνας ονομάζεται "ηδονιστική" έναντι της "ομοιοστατικής" πείνας. Ένα είναι σαφές: Οι παχύσαρκοι άνθρωποι αντιδρούν πολύ πιο 'ηδονιστικά' στα γλυκά και στα υπερθερμιδικά τρόφιμα στις περιοχές ανταμοιβής και ευχαρίστησης του εγκεφάλου από ό, τι άνθρωποι με φυσιολογικό - υγιές βάρος.
Πώς λειτουργεί η όρεξη στον εγκέφαλο;
Δύο συνέδρια σχετικά με την παχυσαρκία εξετάζουν τις πτυχές για το πώς λειτουργεί η όρεξη στον εγκέφαλο και γιατί ορισμένοι άνθρωποι αγνοούν τα φυσιολογικά μηνύματα πληρότητας. Οι επιστήμονες ελπίζουν σε καινοτόμες τεχνικές οι οποίες θα οδηγήσουν σε μεθόδους όπου θα γίνεται η επανατοποθέτηση της σκέψης των ανθρώπων σχετικά με το φαγητό ή σε φάρμακα σχετικά με την απώλεια βάρους που θα στοχεύουν σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου.
Σε μια μελέτη που παρουσιάστηκε στο Διεθνές Συνέδριο Παχυσαρκίας στη Στοκχόλμη, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης παρουσίασαν εικόνες από κέικ, τούρτες, πίτες, τηγανητές πατάτες και άλλα υψηλής θερμιδικής αξίας τρόφιμα σε 10 παχύσαρκες γυναίκες και 10 μη παχύσαρκες γυναίκες και οι αντιδράσεις του εγκεφάλου τους παρακολουθούνταν σε απεικονιστική εξέταση - fMRI scans.
Στις παχύσαρκες γυναίκες, οι εικόνες προκάλεσαν μια ισχυρή απάντηση σε ένα σημείο του εγκεφάλου (VTA), ένα μικρό σημείο στο μεσεγκέφαλο όπου απελευθερώνεται η ντοπαμίνη, "ένα χημικό συστατικό το οποίο σχετίζεται με την επιθυμία". Οι εικόνες επίσης δραστηριοποιούσαν ένα μέρος του εγκεφάλου που εμπλέκεται στο σχεδιασμό της ανταμοιβής και ευχαρίστησης. Η επικεφαλής της έρευνας Susan Carnell, ερευνήτρια - ψυχίατρος στο New York Obesity Research Center στο Πανεπιστήμιο Columbia, αναφέρει:
Όταν οι παχύσαρκοι άνθρωποι βλέπουν τρόφιμα υψηλής θερμιδικής αξίας, ένα διαδεδομένο δίκτυο περιοχών του εγκεφάλου εμπλέκεται στην ανταμοιβή, στην προσοχή, στα συναισθήματα και τη μνήμη και έτσι ο μηχανισμός προγραμματισμού ενεργοποιείται με όλες τις περιοχές να 'μιλούν' μεταξύ τους, καθιστώντας δύσκολο για αυτούς να αντισταθούν
Παρόμοιες εγκεφαλικές αντιδράσεις σημειώθηκαν σε παχύσαρκα άτομα, ακόμη και όταν οι ερευνητές απλώς είπαν τη φράση «τούρτα σοκολάτας», αλλά όχι όταν είδαν ή άκουσαν για τρόφιμα χαμηλότερης θερμιδικής αξίας όπως το λάχανο και τα κολοκυθάκια. Οι αντιδράσεις ήταν πολύ λιγότερο έντονες σε μη παχύσαρκα άτομα.
Περισσότερες μελέτες παρουσιάζονται στο Πίτσμπουργκ αυτή την εβδομάδα στο ετήσιο συνέδριο της Εταιρείας για τη Μελέτη της μεταβολικής συμπεριφοράς. Σε μία έρευνα του Πανεπιστημίου Yale σε 13 υπέρβαρα και 13 άτομα με φυσιολογικό βάρος παρατηρήθηκαν οι αντιδράσεις του εγκεφάλου τους με fMRI scans στην οσμή και στη γεύση milkshakes σοκολάτας ή φράουλας.
«Συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου»
Οι υπέρβαροι ασθενείς είχαν έντονες αντιδράσεις από τα τρόφιμα σε ένα συγκεκριμένο σημείο του εγκεφάλου, αμυγδαλή - το συναισθηματικό κέντρο του εγκεφάλου-, ανεξάρτητα από το αν ήταν πεινασμένοι ή όχι. Στα άτομα με φυσιολογικό βάρος παρατηρήθηκε διέγερση στο σημείο εκείνο του εγκεφάλου μόνο όταν πεινούσαν.
Η επικεφαλής ερευνήτρια της παραπάνω έρευνας Dana Small κατέληξε στο συμπέρασμα ότι: "Αν κάποιος έχει φυσιολογικό βάρος οι ομοιοστατικοί μηχανισμοί του λειτουργούν και ελέγχουν αυτή τη περιοχή του εγκεφάλου, όμως στα υπέρβαρα άτομα υπάρχει κάποια δυσλειτουργία στην ομοιοστατική λειτουργία, με αποτέλεσμα ακόμη και αν δεν πεινούν, να είναι ευάλωτοι σε αυτά τα εξωτερικά ερεθίσματα πείνας". Η παχυσαρκία επίσης αδρανοποιεί τη δράση της λεπτίνης, μιας ορμόνης που εκκρίνεται από τον λιπώδη ιστό και ενημερώνει τον υποθάλαμο σχετικά με το πόση ενέργεια έχει αποθηκεύσει το σώμα. Η λεπτίνη θα πρέπει να λειτουργεί ως "φρένο" κατά της υπερκατανάλωσης τροφής, και αυτό κάνει σε άτομα με φυσιολογικό βάρος. Αλλά οι περισσότεροι παχύσαρκοι άνθρωποι έχουν αυξημένα επίπεδα λεπτίνης, και για κάποιο λόγο το μυαλό τους αγνοεί τα σήματα για αναστολή επιπλέον λήψης τροφής.
Όλα αυτά τα ευρήματα δημιουργούν το ερώτημα: ποιο ήρθε πρώτο;
Η παχυσαρκία διαταράσσει την δράση της λεπτίνης ή μήπως μια δυσλειτουργία της λεπτίνης κάνει τους ανθρώπους παχύσαρκους; Παρομοίως, μερικοί άνθρωποι είναι παχύσαρκοι, επειδή οι εγκέφαλοί τους αντιδρούν σε δελεαστικά τρόφιμα, ή μήπως το μυαλό τους αντιδρά με αυτόν τον τρόπο, διότι κάτι άλλο τους οδηγεί στην υπερκατανάλωση φαγητού; Ερευνητές στο Yale και σε άλλα κορυφαία Πανεπιστήμια στρέφονται σε τέτοιου είδους ερωτήματα. Επίσης η Dr. Small δήλωσε ότι: "Είναι πιθανό ότι οι αλλαγές αυτές αντικατοπτρίζουν το πώς ο εγκέφαλος έχει προσαρμοστεί στις διατροφικές συνήθειες των παχύσαρκων ανθρώπων, και ότι αυτό μπορεί να δημιουργήσει έναν φαύλο κύκλο, βάζοντας τους σε κίνδυνο για ακόμα περισσότερες διαταραχές στις διατροφικές τους συνήθειες".
Υπάρχουν πολλά άλλα μεταβολικά μυστήρια
Γιατί κάποιοι "καλοφαγάδες" που ικανοποιούνται από την κατανάλωση φαγητού είναι σε θέση να σταματήσουν όταν έχουν κορεσμό, ενώ άλλοι δεν είναι; Είναι η τάση να τρώνε σύμφωνα με τα φυσιολογικά μηνύματα κορεσμού ή σύμφωνα με την μαθημένη διατροφική συμπεριφορά, και πόσο αυτό μπορεί να τροποποιηθεί;
Οι απαντήσεις είναι ακόμη ασαφείς, όμως οι επιστήμονες αντιμετωπίζουν κάποιες απίστευτες ενδείξεις! Ορισμένες fMRI μελέτες διαπίστωσαν ότι, ενώ το "δελεαστικό" τρόφιμο διεγείρει την απελευθέρωση της ντοπαμίνης στους παχύσαρκους ανθρώπους, που έχουν πράγματι λιγότερους υποδοχείς ντοπαμίνης από ό, τι άνθρωποι φυσιολογικού βάρους, ωστόσο εξαιτίας αυτής της μείωσης δημιουργείται μικρότερος βαθμός απόλαυσης από ό,τι στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα να αυξάνει η επιθυμία για περισσότερο φαγητό.
Τι έχουν δείξει οι μελέτες;
Περιέργως, πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι μερικές επεμβάσεις γαστρικού bypass και παράλληλα τροποποίηση της διατροφικής συμπεριφοράς ακολουθώντας ισορροπημένη διατροφή μπορούν να προκαλέσουν πραγματικές αλλαγές στους εγκεφάλους των πρώην παχύσαρκων ανθρώπων και όχι μόνο γιατί το στομάχι τους είναι μικρότερο και γεμίζει ταχύτερα,αλλά επειδή τα επίπεδα της λεπτίνης και της γλυκόζης έχουν την τάση να μειώνονται σε αυτούς τους ασθενείς, βάζοντας έτσι τέλος στον διαβήτη για πολλούς από αυτούς. Ανιχνεύσεις PET δείχνουν επίσης ότι οι ασθενείς με γαστρικό bypass έχουν περισσότερη ντοπαμίνη που κυκλοφορεί στους εγκεφάλους τους, η οποία μπορεί να βοηθήσει στον έλεγχο της όρεξης.
Οι παχύσαρκοι άνθρωποι που έχουν καταφέρει να αποκτήσουν φυσιολογικό σωματικό βάρος είναι εξαιρετικά επιρρεπείς στο να επανακτήσουν το βάρος αυτό. Ο μόνος τρόπος που έχουν για την εξουδετέρωση αυτής της ισχυρής προδιάθεσης αλλά και διατήρηση του απολεσθέντος βάρους είναι η τροποποίηση της διατροφικής τους συμπεριφοράς, με ισορροπημένη και συγκρατημένη πρόσληψη τροφής αλλά και άσκηση στην καθημερινότητα τους.
