Τι είναι το Μεταβολικό Σύνδρομο;
Είναι σε όλους πλέον γνωστό ότι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό νοσηρότητας και θνητότητας του πληθυσμού των αναπτυγμένων κοινωνιών.
Επίσης, είναι αποδεδειγμένο ότι τα νοσήματα αυτά συνήθως συνυπάρχουν στους ασθενείς ή το ένα αναπτύσσεται ως συνέπεια του άλλου, με την παχυσαρκία να αποτελεί τον βασικότερο αιτιολογικό παράγοντα.
Το 1988 ο ερευνητής Gerald M. Reaven, παρουσίασε για πρώτη φορά στα πλαίσια των εργασιών της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρίας, την θεωρία του ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη, διαταραχή η οποία αναπτύσσεται κυρίως στα άτομα με αυξημένη συσσώρευση λίπους στην κοιλιακή χώρα, πυροδοτεί τόσο την ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη, ταυτόχρονα όμως σχετίζεται και με αύξηση της αρτηριακής πίεσης και των τριγλυκεριδίων και ελάττωση της HDL χοληστερόλης, οδηγώντας έτσι στην ανάπτυξη καρδιαγγειακής νόσου, ακόμα και πριν την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη. Η διαπίστωση αυτή της κοινής αιτιολογίας των δυο αυτών νοσημάτων οδήγησε στην δημιουργία του όρου «Μεταβολικό Σύνδρομο».
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του Μεταβολικού Συνδρόμου;
Το Μεταβολικό Σύνδρομο (ΜετΣ) δεν είναι στην πραγματικότητα μια παθολογική κατάσταση, αλλά αποτελεί ένα σύνολο κριτηρίων τα οποία χαρακτηρίζουν τους ασθενείς που βρίσκονται σε κίνδυνο να αναπτύξουν νόσο. Τα κριτήρια αυτά είναι μετρήσεις που εύκολα μπορούν να εφαρμοστούν στον πληθυσμό στα πλαίσια της καθημερινής κλινικής πρακτικής. Έτσι, σύμφωνα με τις οδηγίες του National Cholesterol Education Program (ATPIII) (2001) και της Αμερικανικής Καρδιολογικής εταιρίας (2018), η παρουσία ΜετΣ ορίζεται από την συνύπαρξη τουλάχιστον 3 από τα παρακάτω πέντε κριτήρια:
- Περίμετρος μέσης >102 εκ (άνδρες) >89 εκ. (γυναίκες)
- Αρτηριακή πίεση συστολική ≥130mmHg διαστολική ≥85 mmHg
- Τριγλυκερίδια νηστείας ≥ 150 mg/dl
- HDL χοληστερόλη νηστείας < 40 mg/dl (άνδρες) <50 mg/dl (γυναίκες)
- Γλυκόζη νηστείας ≥ 100 mg/dl, ή διεγνωσμένη παθολογική καμπύλη γλυκόζης.
Η περίμετρος της μέσης είναι η παράμετρος που σχετίζεται σε μεγαλύτερο βαθμό με την αντίσταση στην ινσουλίνη και είναι και η βασική παράμετρος που προτάθηκε για την αναγνώριση του συνδρόμου, καθώς μετριέται με μεγαλύτερη ευκολία στον πληθυσμό συγκριτικά με την μέτρηση της αντίστασης στην ινσουλίνη.
Σήμερα το σπλαχνικό λίπος μπορεί να μετρηθεί με μεγάλη ακρίβεια μέσω απεικονιστικών μεθόδων. Επιπλέον, η αυξημένη παρουσία λίπους στο συκώτι (λιπώδες ήπαρ) είναι και αυτή απόρροια της συσσώρευσης λίπους στην κοιλιακή χώρα, με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην μεταβολική λειτουργία του οργανισμού. Συγκεκριμένα, η παρουσία αυξημένου σπλαχνικού λίπους προκαλεί:
Ορμονικές διαταραχές
Aύξηση της λεπτίνης και ελάττωση της αδιπονεκτίνης με αποτέλεσμα την ανάπτυξη φλεγμονής, την ελάττωση της ελαστικότητας των αγγείων και τη διέγερση των διαδικασιών αθηρωμάτωσης (μεταξύ άλλων).
Αντίσταση στην ινσουλίνη
Eλάττωση της λιπόλυσης, αύξηση της γλυκονεογένεσης, αύξηση της παραγωγής LDL χοληστερόλης και ελάττωση της HDL χοληστερόλης.
Ανάπτυξη φλεγμονής
Tόσο οι ορμονικές διαταραχές και οι ενώσεις που παράγει ο σπλαχνικός λιπώδης ιστός, όσο και η ίδια η αντίσταση στην ινσουλίνη, ευνοούν την παραγωγή ενώσεων που προάγουν την φλεγμονή στο σώμα, με τις γνωστές βλαπτικές επιπτώσεις σε όλα τα συστήματα του οργανισμού.
Έτσι η συνύπαρξη 3 τουλάχιστον από τις παραμέτρους αυτές «κρούει τον κώδωνα» για αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης αρχικά σακχαρώδους διαβήτη (λόγω του βασικού αίτιου της αντίστασης στην ινσουλίνη) και προοδευτικά ανάπτυξης καρδιαγγειακής νόσου (λόγω περαιτέρω διαταραχών στα επίπεδα των λιπιδίων και της αρτηριακής πίεσης). Ταυτόχρονα μπορούν να δημιουργηθούν και να εξελιχθούν και άλλες καταστάσεις όπως νεφρικές και ηπατικές βλάβες, ορισμένοι τύποι καρκίνου αλλά και κατάθλιψη.
Πόσο σύνηθες είναι το ΜετΣ στον πληθυσμό
Μια μετανάλυση επιδημιολογικών μελετών που δημοσιεύθηκε το 2022 και περιελάμβανε 28 εκατομμύρια ενήλικες από όλο τον κόσμο, ανέδειξε ποσοστά από 12,5% έως 31,4%, με υψηλότερα ποσοστά να καταγράφονται στην Ανατολική Ευρώπη και την Αμερικανική ήπειρο. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι το ΜετΣ καταγράφεται επίσης, σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, στο 3% των παιδιών και 5% των εφήβων παγκοσμίως.
Πώς μπορεί κάποιος να αναπτύξει ΜεΣ;
Το πρωταρχικό αίτιο της αλληλουχίας των επιπτώσεων που χαρακτηρίζουν το ΜετΣ είναι, όπως αναφέρθηκε, το αυξημένο σπλαχνικό λίπος ή κεντρικού τύπου παχυσαρκία (δηλαδή το λίπος στην κοιλιακή χώρα), το οποίο χαρακτηρίζει κυρίως τα άτομα με υπερβάλλον σωματικό βάρος αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και τα άτομα φυσιολογικού βάρους. Εκτός από τις γνωστές παραμέτρους του τρόπου ζωής που είναι η κακή διατροφή και η μειωμένη σωματική δραστηριότητα, η αυξημένη συσσώρευση κοιλιακού τύπου και ο κίνδυνος ανάπτυξης ΜετΣ ευνοείται και από άλλους παράγοντες όπως:
- Γενετική προδιάθεση, αλλά πιθανών και επιγενετικά μέσω τροποποιήσεων του DNA των απογόνων ενηλίκων που έχουν ήδη αναπτύξειΜετΣ.
- Συμβάντα κατά την κύηση: παχυσαρκία της μητέρας και διαβήτης κύησης, η μεγάλη ηλικία κύησης, το κάπνισμα και η έκθεση σε ορισμένες χημικές ενώσεις.
- Άλλα χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής: ακατάστατα γεύματα, αλεπάλληλες αυξομειώσεις σωματικού βάρους, στρες, διαταραχές του ύπνου (π.χ. εργασία σε νυχτερινή βάρδια).
- Φάρμακα: κορτικοστεροειδή, φάρμακα για την αντιμετώπιση της υπέρτασης, ψυχιατρικά και ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.
Προλαμβάνεται το ΜετΣ;
Το ΜετΣ και προλαμβάνεται και αντιμετωπίζεται. Πρωταρχικός στόχος είναι η απώλεια σωματικού βάρους και σπλαχνικού λίπους. Μια απώλεια βάρους της τάξης του μόλις 5-7% βελτιώνει σημαντικά τον κίνδυνο. Και, ως γνωστό, η υγιής απώλεια βάρους επιτυγχάνεται με τον συνδυασμό σωστής διατροφής και άσκησης.
Ποιες είναι οι διατροφικές συστάσεις για το ΜετΣ;
Οι κύριες διατροφικές συστάσεις για το ΜετΣ είναι η ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης επεξεργασμένων τροφίμων πλούσιων σε κορεσμένα και trans λιπαρά οξέα, ζάχαρη και αλάτι, καθώς και ο περιορισμός του αλκοόλ. Αντίθετα, συστήνεται η αύξηση των φυτικών ινών, των μονοακόρεστων και πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης.
Τα μοντέλα που προτείνονται στην βιβλιογραφία και στην κλινική πράξη είναι:
Η Μεσογειακή Διατροφή.
Η ισορροπημένη διατροφή στα πλαίσια του πολύ ταιριαστού και οικείου για εμάς τους Έλληνες (αν και τα τελευταία χρόνια «ξεχασμένο») πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής, το οποίο πλέον υποδεικνύεται από πληθώρα μελετών παγκοσμίως, ως το πρότυπο μοντέλο διατροφής για τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον σακχαρώδη διαβήτη, την υπέρταση και πλήθος άλλων νοσημάτων. Να θυμίσουμε ότι το πρότυπο αυτό περιλαμβάνει:
*ελαιόλαδο, φρέσκα λαχανικά και φρούτα εποχής, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης, ξηρούς καρπούς, ψάρια, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών και κόκκινο κρέας περιστασιακά.
Η δίαιτα DASH
Το μοντέλο αυτό προτείνει την μειωμένη πρόσληψη ολικού και κορεσμένου λίπους και αλατιού, παράλληλα με την αύξηση των φυτικών ινών και των τροφίμων που περιέχουν κάλιο και ασβέστιο.
Η Φυτοφαγική δίαιτα
Η πλήρης αποφυγή κρέατος, πουλερικών ψαριών και η σωστή αντικατάστασή τους με φυτικής προέλευσης τρόφιμα (με αποκλεισμό ή όχι αυγών και γαλακτοκομικών) παρέχει επίσης ευεργετικά οφέλη στην καρδιαγγειακή υγεία και την ρύθμιση του σακχάρου.
Η Χαμηλού Γλυκαιμικού δείκτη δίαιτα
μπορεί να συμβάλλει στη ρύθμιση της αντίστασης στην ινσουλίνη, ενώ θα πρέπει να είναι κατάλληλα σχεδιασμένη ώστε να επιτυγχάνει παράλληλα απώλεια σωματικού βάρους.
Θρεπτικά Συστατικά στην φαρέτρα έναντι του ΜετΣ
Τα τελευταία χρόνια μελετώνται πολλά μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά για τις ιδιαίτερες επιδράσεις τους (κυρίως λόγω των αντιοξειδωτικών και αντιφλεγμονωδών ιδιοτήτων τους) στην πρόληψη και αναστροφή των συμπτωμάτων του σακχαρώδους διαβήτη και της υγείας του καρδιαγγειακού συστήματος. Ωστόσο δεν έχουμε ακόμα καταληκτικά δεδομένα για τις ακριβείς δοσολογίες στις οποίες αυτά ασκούν τις ευεργετικές τους δράσεις. Παρ’ όλα αυτά, πολλές εταιρίες ήδη κυκλοφορούν στο εμπόριο τα συστατικά αυτά ως «διατροφοφάρμακα» («nutraceuticals») ή superfoods. Τα συστατικά αυτά είναι ο κουρκουμάς, το τζίντζερ, το κύμινο, η κανέλα, το σκόρδο, τα κρεμμύδια, τα κόκκινα σταφύλια, τα ιχθυέλαια. Ακόμα και αν δεν συμβάλλουν σημαντικά, το σίγουρο είναι ότι τα αντιοξειδωτικά που κυρίως παρέχουν, ωφελούν αναμφισβήτητα στην γενικότερη υγεία!
Χρονοδιατροφή
Τα τελευταία χρόνια αυξάνουν οι μελέτες που δείχνουν ότι ο αριθμός των γευμάτων και ο χρόνος κατανάλωσής τους μέσα στην ημέρα παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλές παραμέτρους της υγείας. Συγκεκριμένα για το ΜετΣ, μελέτες έχουν δείξει ότι η τήρηση ενός σταθερού προγράμματος κατανάλωσης γευμάτων και η λήψη πρωινού γεύματος λειτουργούν προστατευτικά, ενώ η κατανάλωση μεγάλων γευμάτων το βράδυ ή η πρόσληψη ενός γεύματος την ημέρα αυξάνουν τον κίνδυνο ανάπτυξής του.
Μην ξεχνάτε το έντερο
Οι μελέτες δεν παύουν να αναδεικνύουν ότι η καλή υγεία του εντέρου η οποία εξασφαλίζεται με την επαρκή πρόσληψη φυτικών ινών και τροφίμων που έχουν υποστεί ζύμωση (π.χ. γιαούρτι, κεφίρ, ξινολάχανο κ.α.) προάγει την γενικότερη υγεία του οργανισμού. Συγκεκριμένα για το ΜετΣ, η εντερική χλωρίδα συμβάλλει στην πρόληψή του μέσω της παραγωγής πληθώρας ουσιών που καταστέλλουν την φλεγμονή, αλλά και με ποικίλους μηχανισμούς που συμβάλλουν στη βελτίωση των επιπέδων σακχάρου και λιπιδίων στην κυκλοφορία.
Σωματική Δραστηριότητα και ΜετΣ
Η βελτίωση της φυσικής κατάστασης μέσω της τακτικής σωματικής δραστηριότητας παρέχει σημαντικά οφέλη στη ρύθμιση των επιπέδων σακχάρου, της αρτηριακής πίεσης και της HDL χοληστερόλης, ενώ βελτιώνει την υγεία των αγγείων και του καρδιακού μυ.
Μπορείτε να ακολουθήσετε τις γενικές συστάσεις:
- 150-300 λεπτά την εβδομάδα μέτριας έντασης αερόβια άσκηση
- Ή τουλάχιστον 75-150 λεπτά την εβδομάδα έντονη αερόβια άσκηση
- Ή συνδυασμό μέτριας έντασης και έντονης δραστηριότητας κατά τη διάρκεια της εβδομάδας
Φυσικά, ασκηθείτε με τον τρόπο που είναι κατάλληλος για εσάς και προπάντων σας προκαλεί ευχαρίστηση!
Τι άλλο μπορείτε να κάνετε;
Άλλες στρατηγικές που θα χρειαστεί να βάλετε σε εφαρμογή
- Εφαρμογή τεχνικών χαλάρωσης για ελάττωση του στρες
- Εξασφάλιση καλύτερης ποιότητας και ποσότητας ύπνου
- Διακοπή καπνίσματος
Πότε και γιατί να επικοινωνήσετε με έναν ειδικό;
Σίγουρα αν θεωρείτε ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση και κυρίως εάν παρατηρήσετε κάποια από τα παρακάτω συμπτώματα:
- αυξημένο σωματικό βάρος και κυρίως αυξημένη συσσώρευση λίπους στην κοιλιά
- αυξημένες τιμές σακχάρου, λιπιδίων και ηπατικών ενζύμων
- αυξημένη αρτηριακή πίεση
- πολυουρία και πολυδιψία
- διαταραχές της όρασης και κόπωση
