Τι είναι στην πραγματικότητα η διατροφή; Είναι κάτι παραπάνω από τη βιολογική ανάγκη του φαγητού; Και ποιο είναι το νόημα της επίκαιρης και μοντέρνας έκφρασης «είμαστε ότι τρώμε»;
Τι μας δείχνει η διατροφή που ακολουθούμε;
Τις περισσότερες φορές με την έκφραση αυτή αναφερόμαστε σε θέματα δίαιτας και σε εμπνευσμένους συνδυασμούς τροφών, ώστε να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα του τέλειου σώματος υπό όρους βιταμινών και άλλων στοιχείων που μας προσφέρουν οι διάφορες τροφές. Η διατροφή όμως είναι ένα θέμα που δεν περιορίζεται σε αυτή ή την άλλη δίαιτα. Ουσιαστικά είναι θέμα επιλογής, διάθεσης, χρόνου, οικονομικής δυνατότητας και συνήθειας. Όλα αυτά μαζί κατασκευάζουν το στυλ της διατροφής που επιλέγουμε να ακολουθήσουμε ώστε να εναρμονίζεται με τους ρυθμούς της καθημερινότητας μας, αντανακλώντας ως ένα βαθμό το στυλ ζωής που υιοθετούμε. Η διατροφή λοιπόν συνδέει τα δύο άκρα ψυχή και σώμα και αποκαλύπτει πολύ περισσότερα από το προφανές.
Αν κάτσουμε λίγο και το σκεφτούμε, η συναισθηματική μας πλευρά και ένα μέρος της προσωπικότητάς μας αναγνωρίζεται μέσα από τις τροφές που καταναλώνουμε, από το χώρο στον οποίο τις καταναλώνουμε, το χρόνο που αφιερώνουμε στην όλη διαδικασία και τη διάθεση που έχουμε κατά τη διάρκεια. Είναι διαφορετικό να επενδύσεις χρόνο και ενέργεια σε μια διαδικασία όπως το μαγείρεμα και είναι διαφορετικό να κάνεις ένα διάλειμμα στον εργασιακό περιβάλλον και να φας με το χρονόμετρο στο χέρι.
Είναι το φαγητό μόνο βιολογική ανάγκη;
Στη σύγχρονη πραγματικότητα, όπου ο προσωπικός χρόνος συνεχώς λιγοστεύει, το φαγητό μετατρέπεται σε μέσο διασκέδασης, επικοινωνίας, μέτρο καταπολέμησης της κατάθλιψης, της μοναξιάς και του άγχους ή απλά περιορίζεται στο να είναι μια καταναλωτική συνήθεια που υποκινείται από τα διαφημιστικά spots νέων προϊόντων. Η διατροφή πλέον είναι ένα ζήτημα πέρα από τη γεύση, ενδεικτικός παράγοντας του ατόμου και της προσωπικότητάς του, ο οποίος δεν εξαρτάται μόνο από τη βιολογική ανάγκη του αισθήματος της πείνας αλλά από παράγοντες όπως το επάγγελμα, η ηλικία και το φύλο.
Άλλες φορές είμαστε με παρέα φίλων μας που μας παροτρύνουν να φάμε ή τρώμε σαν απάντηση στο αίσθημα της κούρασης που μας κατακλύζει μετά από μια ολόκληρη μέρα εκτός σπιτιού. Άλλες φορές πάλι για να εκτονώσουμε το αίσθημα του θυμού, του άγχους και της έντασης, ενώ πολλές φορές επιδιώκουμε τρώγοντας να γεμίσουμε το «κενό μέσα μας». Μπαίνουμε στη διαδικασία να πάμε για φαγητό, γιατί πολύ απλά μάς δίνονται πολλές ευκαιρίες να το κάνουμε τόσο για επαγγελματικούς όσο και για λόγους ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Ποιος άλλωστε θα φανταζόταν το να πάει σινεμά ή να παρακολουθήσει ένα σημαντικό αθλητικό γεγονός χωρίς τη συνοδεία φαγητού;
Υπάρχει σχέση μεταξύ των διατροφικών διαταραχών, των διατροφικών συνηθειών και την προσωπικότητα του ατόμου;
Έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά εκείνα της προσωπικότητας ενός ατόμου που ενδεχομένως να προωθούν την εμφάνιση μιας διατροφικής συνήθειας και να διαμορφωθεί μια εξελικτική διαδρομή από την ανησυχία για το βάρος μέχρι την παγίωση μιας διατροφικής διαταραχής. Έχει βρεθεί ότι συχνά η πορεία προς μια διατροφική διαταραχή συνδέει δύο άκρα. Τον παρορμητισμό που κατακλύζει ένα άτομο από τη μία πλευρά και το φόβο μήπως χάσει τον έλεγχο από την άλλη πλευρά. Και τα δύο υποδεικνύουν στοιχεία της προσωπικότητας ενός ατόμου με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον να στραφεί στις συμπεριφορές που αποτελούν το υπόστρωμα διατροφικών διαταραχών, όπως για παράδειγμα η νευρική ανορεξία και η νευρική βουλιμία.
Η νευρική ανορεξία έχει βρεθεί ότι σχετίζεται άμεσα με υπερβολικές αξιολογήσεις και πεποιθήσεις για την πλαδαρότητα του σώματος, ενώ η νευρική βουλιμία συνδέεται με την υπερβολική ενασχόληση σχετικά με τον έλεγχο του σχήματος και το βάρος του σώματος. Γενικότερα, σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα τόσο η νευρική ανορεξία όσο και η ψυχογενής βουλιμία συσχετίζονται με προσωπικότητες που έχουν τη τάση να προσδοκούν την επιβράβευση και την επιβεβαίωση του εαυτού από εξωτερικούς παράγοντες στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο τοποθετούνται.
Ξεφεύγοντας από τα όρια των διαταραχών αυτών λοιπόν, η επιλογή του φαγητού και ο τρόπος που αυτό καταναλώνεται επιδεικνύει ανθρώπους με συγκεκριμένη κοινωνική ταυτότητα. Με αυτόν τον τρόπο παράγοντες όπως η ιδιοσυγκρασία, η ηλικία, η κοινωνική τάξη, το επάγγελμα επηρεάζουν τη διατροφή σφαιρικά και δημιουργούν συγκεκριμένα προφίλ προσωπικοτήτων. Λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία για παράδειγμα θα ήταν δυνατόν να ειπωθεί ότι η εφηβεία είναι η πιο επικίνδυνη φάση για την εμφάνιση διατροφικών διαταραχών στη ζωή ενός ατόμου, από τη στιγμή που περιλαμβάνει ψυχολογικές προκλήσεις και κοινωνικά κατευθυνόμενες απαιτήσεις για τη διαμόρφωση του εφηβικού σωματότυπου. Παρατηρείται ακόμη πως οι μικρές ηλικίες ατόμων είναι πολύ πιο πιθανόν να ταυτιστούν με το «fast food» παρά με την υγιεινή διατροφή, είτε γιατί η σωστή διατροφή δεν είναι η προτεραιότητα τους είτε γιατί το “fast food” είναι ο πιο δημοφιλής τύπος φαγητού σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες.
Συμπέρασμα
Η επιλογή της διατροφής μας διαμορφώνεται με βάση το τι μας είναι πιο βολικό και πιο συμβατό με τα συναισθήματα, τα συμπεριφορικά πρότυπα και τις δραστηριότητες τις οποίες συμπεριλαμβάνουμε στο πρόγραμμα μας κάθε μέρα. Στο πλαίσιο μιας έρευνας, 29 άτομα ρωτήθηκαν με ποια κριτήρια επιλέγουν τη διατροφή τους και ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη επιλογή αυτή. Οι περισσότεροι απάντησαν ότι οι προσωπικοί παράγοντες και το κοινωνικό πλαίσιο παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο στην συγκεκριμένη διαδικασία.
Έτσι το στυλ διατροφής που υιοθετεί κάποιος αποτελεί σημαντικό συστατικό των συμπεριφορικών προτύπων που υιοθετεί κάθε μέρα προκειμένου να προλάβει να φέρει εις πέρας με αποτελεσματικότητα τις προγραμματισμένες του υποχρεώσεις. Για παράδειγμα ένα υψηλόβαθμο στέλεχος μιας εταιρείας γεμάτο φιλοδοξίες για το επαγγελματικό του μέλλον, τις οποίες προσπαθεί να τις εκπληρώσει με ατελείωτες ώρες δουλειάς σίγουρα δεν θα έχει το χρόνο να πάει σπίτι να μαγειρέψει και να φάει σπιτικό φαγητό, γι’αυτό το λόγο καταφεύγει στο γρήγορο στυλ φαγητού στο εργασιακό πλαίσιο.
Η διατροφή συνεπώς δεν είναι μια απλή συνήθεια. Συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη συμπεριφορά και με τον τύπο προσωπικότητας ενός ατόμου. Χαρακτηριστικά της προσωπικής ζωής τού καθενός αχνοφαίνονται μέσα από την επιλογή της διατροφής προσδίδοντας στην έκφραση «είμαστε ότι τρώμε» μια ευρύτερη σημασία που επεκτείνεται τόσο σε ιατρικό επίπεδο όσο και σε κοινωνικοψυχολογικό, προβάλλοντας την πρόκληση να αναρωτηθούμε αν θέλουμε να γεμίσουμε τελικά το ψυχολογικό ή το σωματικό κενό που ολοένα και μεγαλώνει.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή, Τεύχος 38 ΙΟΥΛΙΟΣ/ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2009
