Ποιες οι ιδιαιτερότητες στη διατροφή των ηλικιωμένων;
Με την πάροδο της ηλικίας προκύπτουν μια σειρά από ψυχοκοινωνικές και φυσιολογικές αλλαγές που επηρεάζουν τη φυσιολογική κατάσταση αλλά και την διατροφική πρόσληψη των ηλικιωμένων. Η αλλαγή στη σύσταση σώματος με τη γήρανση έχει μεγάλη επίδραση στη διατροφική κατάσταση αλλά και στις διατροφικές απαιτήσεις. Από την ηλικία των 70 ετών και έπειτα, τόσο η άλιπη μάζα σώματος όσο και το συνολικό σωματικό βάρος μειώνονται. Αυτή η μείωση του σωματικού βάρους και η απώλεια άλιπης μάζας, έχει ως αποτέλεσμα αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση σαρκοπενίας, οστεοπόρωσης, αδυναμίας, αυξημένες πιθανότητες για πτώσεις και κατάγματα αλλά και μόλυνση, παράγοντες που με τη σειρά τους οδηγούν σε αυξημένο κίνδυνο νοσηρότητας και θνησιμότητας.
Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι παρουσιάζουν μειωμένη φυσιολογική λειτουργία, όπως προβλήματα όρασης, κακή οδοντοστοιχία καθώς και γαστρεντερικές αλλαγές. Παράλληλα με τις φυσιολογικές αλλαγές που προκύπτουν σε ηλικιωμένα άτομα, η διατροφική τους κατάσταση επηρεάζεται άμεσα και από ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες, όπως είναι το πένθος, η κατάθλιψη, η απομόνωση, η άνοια και οι κοινωνικοοικονομικοί περιορισμοί. Συλλογικά αυτοί οι παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση της όρεξης και μειωμένη ικανότητα και κίνητρο για αγορά και προετοιμασία φαγητού, γεγονότα που εν τέλη οδηγούν στη φτωχή σίτιση τους και κατά συνέπεια στην ανεπαρκή πρόσληψη θρεπτικών συστατικών.
Ενεργειακές κα διατροφικές απαιτήσεις σε ηλικιωμένους.
Οι ενεργειακές απαιτήσεις των ηλικιωμένων τείνουν να είναι χαμηλότερες λόγω της αλλοιωμένης σύστασης του σώματος αλλά και της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας. Ωστόσο, οι απαιτήσεις για πολλά θρεπτικά συστατικά παραμένουν αμετάβλητες ή και αυξάνονται με αποτέλεσμα την ανάγκη για μια διατροφή χαμηλότερης ενέργειας, αλλά πιο πλούσια σε θρεπτικά συστατικά.
Ιδιαίτερη σημασία έχει δοθεί στις απαιτήσεις σε πρωτεΐνη σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας. Η επαρκής λήψη πρωτεΐνης είναι σημαντική μιας και βοηθάει στη διατήρηση της μυϊκής μάζας, στη διαδικασία επούλωσης των πληγών, στην ακεραιότητα του δέρματος, στη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος αλλά και στην ανάρρωση από διάφορες ασθένειες. Σύμφωνα με τις διατροφικές τιμές αναφοράς του Ηνωμένου Βασίλειου, οι ανάγκες πρωτεΐνης για ενήλικες είναι 0,80 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα. Ωστόσο, έχει προταθεί πως η πρόσληψη πρωτεΐνης πρέπει να αυξηθεί σε 1,0–1,2 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα για έναν υγιή ηλικιωμένο ενήλικα και σε 1,2–1,5 g/kg σωματικού βάρους την ημέρα για ηλικιωμένους που υποσιτίζονται ή διατρέχουν κίνδυνο υποσιτισμού.
Όσον αφορά τις βιταμίνες και τα μέταλλα, οι διατροφικές τιμές αναφοράς είναι ίδιες για τους ηλικιωμένους (65+) όπως και για τον ενήλικο πληθυσμό (50+). Ωστόσο ορισμένα μικροθρεπτικά συστατικά προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία για ορισμένες υποομάδες του ηλικιωμένου πληθυσμού. Τα μικροθρεπτικά συστατικά που επισημαίνονται ως σημαντικά περιλαμβάνουν το ασβέστιο και τη βιταμίνη D κυρίως για τη διατήρηση της οστικής πυκνότητας και την πρόληψη των καταγμάτων. Οι τρέχουσες συστάσεις που θεσπίστηκαν το 2016 υποδεικνύουν ότι όλες οι ομάδες πληθυσμού ηλικίας 4 ετών και άνω θα πρέπει να έχουν Πρόσληψη Θρεπτικών Συστατικών Αναφοράς (RNI) βιταμίνης D 10 μg/ημέρα (400 IU/ημέρα).
Ωστόσο, μια συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε από τους Lamberg-Allardt et al. πρότεινε ότι μπορεί να απαιτούνται προσλήψεις μεγαλύτερες από 10 μg/ημέρα βιταμίνης D σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, όπου η σύνθεση της βιταμίνης D στο δέρμα μειώνεται και η εντερική της απορρόφηση μπορεί να είναι χαμηλότερη από ό,τι σε νεότερα άτομα.
Επιπλέον μελέτες έχουν δείξει χαμηλή πρόσληψη αλλά και μειωμένη απορρόφησης ορισμένων βιταμινών του συμπλέγματος Β σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Οι βιταμίνες Β12, Β6 και το φυλλικό οξύ εμπλέκονται στο μεταβολισμό της ομοκυστεΐνης. Ανεπάρκεια αυτών των βιταμινών σχετίζεται με αυξημένη ομοκυστείνη η οποία σε ηλικιωμένους έχει συνδεθεί με καρδιαγγειακές παθήσεις, μειωμένη γνωστική λειτουργία και άνοια.
Τέλος, υπάρχει έντονο ενδιαφέρον γύρο από τα οφέλη των αντιοξειδωτικών σχετικά με την προστασία από βλάβες που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες οι οποίες εμπλέκονται σε μια σειρά χρόνιων ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως είναι η νόσος του Αλτσχάιμερ αλλά και ο καρκίνος. Επιπλέον, η ανεπάρκεια αυτών των θρεπτικών συστατικών είναι πιθανό να συμβάλει αρνητικά στην επούλωση τραυμάτων και να ευνοήσει τις μολύνσεις.
Μπορούν να καλυφθούν μέσω της σωστής Διατροφής;
Μια ισορροπημένη και καλά δομημένη διατροφή μπορεί να καλύψει όλες τις ανάγκες των ηλικιωμένων εφόσον αυτοί βρίσκονται σε καλή σωματική και ψυχική κατάσταση. Ωστόσο, όταν υπάρχουν παράγοντες όπως η συννοσηρότητα, η απώλεια όρεξης, η μείωση της σωματικής δραστηριότητας, η κακή στοματική υγεία, η απώλεια της ικανότητας για αυτόνομη σίτιση και η γνωστική εξασθένηση, η κάλυψη των ενεργειακών και διατροφικών αναγκών των ηλικιωμένων είναι δύσκολη, ακόμα και αδύνατη, μέσω μιας κοινής διατροφικής παρέμβασης.
Για τους παραπάνω λόγους προτείνεται σωστή αξιολόγηση και έγκαιρη ανίχνευση του υποσιτισμού σε αυτόν τον πληθυσμό και έπειτα μια σωστή διατροφική παρέμβαση με την παράλληλη χρήση συμπληρωμάτων διατροφής, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο. Η παραπάνω πρακτική συμβάλει στη διατήρηση της φυσικής και μυϊκής τους λειτουργίας, επηρεάζει θετικά τη διατήρηση της ανεξαρτησίας τους, την ποιότητα ζωής τους και παρατείνει την επιβίωσή τους.
Ποιος ο ρόλος των συμπληρωμάτων Διατροφής;
Η χορήγηση των συμπληρωμάτων διατροφής σε ηλικιωμένους χρησιμοποιείται για διαχείρισης υποσιτισμού σε πολλές χώρες και ιδιαίτερα σε οίκους ευγηρίας. Προτείνεται ως μια αποτελεσματική επιλογή για την πρόληψη αλλά και την αποκατάσταση του υποσιτισμού σε ηλικιωμένους που υποσιτίζονται ή διατρέχουν κίνδυνο υποσιτισμού. Δεν είναι λίγες οι μελέτες που δείχνουν τις θετικές επιδράσεις των συμπληρωμάτων διατροφής στη διατροφική κατάσταση και το βάρος των ηλικιωμένων, ωστόσο υπάρχουν πολύ λίγα δεδομένα σχετικά με την ικανότητά τους να βελτιώνουν τη λειτουργική τους κατάσταση, ειδικότερα για άτομα πολύ μεγαλύτερης ηλικίας.
Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων διατροφής είναι η συμμόρφωση των ηλικιωμένων στην συστηματική λήψη τους. Ο έλεγχος και η καταγραφή της συμμόρφωσης στη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής από τους ηλικιωμένους είναι περίπλοκος, παρατηρείται όμως ότι συνήθως βρίσκεται μεταξύ 50 και 85%. Ο παράγοντας που συμβάλλει περισσότερο στην καλή συμμόρφωση είναι η ενθάρρυνση από επαγγελματίες υγείας ή φροντιστές.
Ποιά συμπληρώματα διατροφής θα μπορούσαν να βοηθήσουν;
1. Πρωτείνη
Εως και το 10% των ηλικιωμένων ενηλίκων που κατοικούν στην κοινότητα αλλά και το 35% των ατόμων που νοσηλεύονται σε ιδρύματα στην Ευρώπη δεν λαμβάνουν επαρκή πρόσληψη τροφής για να ανταποκριθούν στις συστάσεις πρωτεΐνης που είναι 0,8 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα. Ένα επιχείρημα για την αύξηση της πρόσληψης πρωτεϊνών μέσω συμπληρωμάτων διατροφής είναι ότι οι ηλικιωμένοι μπορεί να αναπτύξουν αντίσταση στις θετικές επιδράσεις της διατροφικής πρωτεΐνης και στη σύνθεση της πρωτεΐνης, ένα φαινόμενο που ονομάζεται αναβολική αντίσταση και τελικά περιορίζει τη συντήρηση και την αύξηση των μυών.
Επιπλέον, οι ηλικιωμένοι μπορεί επίσης να έχουν υψηλότερες ανάγκες σε πρωτεΐνη για να αντισταθμίσουν τον αυξημένο μεταβολισμό των φλεγμονωδών καταστάσεων. Σε υγιείς ηλικιωμένους ενήλικες και σε μια ποικιλία ασθενειών, ο αναβολισμός πρωτεΐνης σχετίζεται με την καθαρή πρόσληψη πρωτεΐνης.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν και ορισμένοι ερευνητές που υποστηρίζουν ότι η αύξηση πρωτεΐνης δεν απαιτείται στους ηλικιωμένους λόγω των μειωμένων αναγκών που σχετίζονται με τη μείωση της άλιπης μάζας σώματος και τη συσχέτιση μεταξύ της υψηλής πρόσληψης πρωτεΐνης και της μειωμένης νεφρικής λειτουργίας.
2. Ασβέστιο και βιταμίνη D
Οι συστάσεις για πρόσληψη βιταμίνης D προτείνουν 10 μg/ημέρα (400 IU/ημέρα). Ωστόσο, η μέση ημερήσια πρόσληψη βιταμίνης D από διαιτητικές πηγές στους ηλικιωμένους φαίνεται να είναι μόλις είναι ~5,2 μg (208 IU)/ημέρα. Το παραπάνω γεγονός σε συνδυασμό με τη μειωμένη παραγωγή βιταμίνης D στο δέρμα αλλά και τη μειωμένη απορρόφηση της με την πάροδο της ηλικίας, καθιστά την ανεπάρκεια βιταμίνης D πολύ συχνή σε αυτόν τον πληθυσμό και μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη οστική υγεία, εξασθένηση της μυϊκής λειτουργίας και αυξημένο κίνδυνο πτώσεων και καταγμάτων.
3. Bιταμίνες Β12, Β6 και φυλλικό οξύ
Τα συμπληρώματα βιταμινών συμπλέγματος Β φαίνεται να έχουν θετική επίδραση στην γνωστική λειτουργία των ηλικιωμένων, την άνοια ακόμη και στην πρόληψη της νόσου του Αλτσχάιμερ. Μια μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι τα συμπληρώματα βιταμινών του συμπλέγματος Β, ιδιαίτερα του φυλλικού οξέος, μπορεί να διαδραματίσει θετικό ρόλο στην καθυστέρηση και την πρόληψη του κινδύνου γνωστικής έκπτωσης.
Μια ακόμη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή (RCT), έδειξε ότι οι υψηλές δόσεις βιταμινών Β μπορούν να μειώσουν την ομοκυστεΐνη ορού (Hcy), με αποτέλεσμα να μειώνεται το οξειδωτικό στρες και η φλεγμονή και να αυξάνεται ο μεταβολισμός των κυττάρων, η αποθήκευση ενέργειας και παράλληλα η μείωση εμφάνισης καρδιαγγειακών. Βρέθηκε επίσης ότι τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος (0,8 mg) και εικοσιδυαεξανοϊκού οξέος (DHA) (800 mg), μόνα τους ή σε συνδυασμό για 6 μήνες, θα μπορούσαν επίσης να συμβάλουν θετικά στη γνωστική λειτουργία σε ηλικιωμένους ασθενείς.
4. Αντιοξειδωτικά
Τα συμπληρώματα αντιοξειδωτικών στον ηλικιωμένο πληθυσμό έχουν συζητηθεί αρκετά. Πολυάριθμες μελέτες έχουν επικεντρωθεί στη χρησιμότητα των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών στη θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των περισσότερων μελετών είναι ασαφή. Τα περισσότερο μελετημένα αντιοξειδωτικά είναι οι βιταμίνες C και E. Μελέτες παρατήρησης δείχνουν θετική επίδραση των αντιοξειδωτικών αυτών στη μείωση κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου αλλά και στην βελτίωση γνωσιακής λειτουργίας σε ηλικιωμένους.
Επιπλέον μελέτες έχουν αποδείξει την θετική επίδραση της λήψης βιταμίνης Α στην όραση των ηλικιωμένων καθώς και τη θετική επίδραση της χορήγησης του συνενζύμου Q10 στην μείωση του οξειδωτικού στρές και στην διατήρηση της νοητικής λειτουργίας τους. Παρόλα αυτά, άλλες μελέτες υποδεικνύουν πως δεν υπάρχουν οφέλη στους ηλικιωμένους από τη λήψη αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων. Αντιθέτως, υπάρχουν ενδείξεις πως αυξημένη χορήγηση βιταμίνης Ε, β-καροτίνης και βιταμίνης Α μπορούν ακόμη και να αυξήσουν τη θνησιμότητα. Για τους παραπάνω λόγους, πριν την λήψη τους συστήνεται αξιολόγηση των αρχικών επιπέδων αντιοξειδωτικών των ηλικιωμένων.
Διατροφικές Συμβουλές για την κάλυψη των αναγκών τους
Σε γενικές γραμμές, η διατροφή των ηλικιωμένων θα πρέπει να είναι επαρκής τόσο σε ενέργεια, όσο και σε θρεπτικά συστατικά για την αποφυγή εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων, οστεοπενίας και σαρκοπενίας που προκύπτουν με την πάροδο της ηλικίας. Προτείνεται να ακολουθούν μια υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης και πηγές μονοακόρεστων και πολύακόρεστων λιπαρών, ενώ πρέπει να αποφεύγονται τα επεξεργασμένα τρόφιμα πλούσια σε σάκχαρα, ζωικά λιπαρά, αλάτι, ανθρακούχα και αλκοολούχα ποτά.
Όσον αφορά την κατανάλωση των τροφίμων, συστήνεται να σερβίρονται σε μαλακή μορφή ή σε μικρά κομμάτια, για ευκολότερη κατανάλωση όσον αντιμετωπίζουν προβλήματα μάσησης. Η γεύση και η εμφάνιση του γεύματος παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο. Συστήνεται να αποφεύγεται το αλάτι και αντί για αυτό να χρησιμοποιούνται διάφορα μπαχαρικά, λεμόνι, ξύδι κ.α. για να ενισχύεται η γεύση του γεύματος. Επιπλέον, έντονα χρωματιστά τρόφιμα κάνουν το γεύμα πιο ελκυστικό και πιο εύκολο προς κατανάλωση.
Το νερό είναι επίσης σημαντικό, μιας και στους ηλικιωμένους συχνά μειώνεται η αίσθηση της δίψας με αποτέλεσμα να αφυδατώνονται. Οι ηλικιωμένοι μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες τους σε υγρά είτε με την κατανάλωση νερού, είτε με την κατανάλωση άλλων ροφημάτων όπως είναι το χαμομήλι, τα βότανα χωρίς καφεΐνη, τα γαλακτοκομικά με χαμηλά λιπαρά κ.α. Είναι βασικό η κατανάλωση του γεύματος να γίνεται σε ήρεμο περιβάλλον, μαζί με την οικογένεια ή τους φροντιστές, ώστε να καταναλώνεται με όρεξη και να αποτελεί ένα ευχάριστο γεγονός μέσα στην ημέρα.
Φυσική Δραστηριότητα
Τέλος, η φυσική δραστηριότητα αποτελεί βασικό παράγοντα για τη διατήρηση της υγείας των ηλικιωμένων. Η συστηματική φυσική δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη και στην βελτίωση των καρδιοαναπνευσυικών προβλημάτων, στην αποφυγή εμφάνισης χρόνιων νοσημάτων, στην διατήρηση της μυϊκής και της οστικής υγείας αλλά και στην βελτίωση της όρεξης, της γνωσιακής λειτουργίας και στη μείωση της κατάθλιψης.
