Η αυξημένη κατανόηση του ρόλου της διατροφής στην πρόληψη και τη θεραπεία από ασθένειες, οδήγησε την έρευνα στα επιμέρους συστατικά των τροφών που ευθύνονταν για τις σχέσεις αυτές. Συχνά λοιπόν αναφέρεται ότι κάποιες βιταμίνες, μέταλλα ή ιχνοστοιχεία προστατεύουν ή ακόμα και θεραπεύουν την εμφάνιση κάποιων ασθενειών. Όλη αυτή η δημοσίευση έχει σαν αποτέλεσμα τον καθημερινό κατακλυσμό του καταναλωτή από πληροφορίες για διάφορα θρεπτικά συστατικά και από διάφορες πηγές, γεγονός που αυξάνει το ενδιαφέρον από τη μία δημιουργεί όμως σύγχυση για το τι πραγματικά ισχύει από την άλλη.
Πότε αυξάνει η επικινδυνότητα;
Η επικινδυνότητα της κατάστασης αυξάνει όταν τα συμπληρώματα αφορούν τον παιδικό οργανισμό που έχει συγκεκριμένες ανάγκες και η υπερβολή ή η έλλειψη θρεπτικών συστατικών μπορεί δυνητικά να επιφέρει μεγαλύτερες βλάβες από ότι στον ενήλικο οργανισμό. Δεν είναι λίγα τα δημοσιεύματα στον τύπο και σε άλλες πηγές για τα συμπληρώματα βιταμινών και τη χρησιμότητά τους, είναι όμως φρόνιμο να ενημερώσουμε τους γονείς ως προς το τι συνιστάται όσον αφορά τα συμπληρώματα διατροφής κατά την παιδική ηλικία από τους αρμόδιους φορείς.
Πότε υπάρχουν αυξημένες ανάγκες;
Η διατροφή των παιδιών παρουσιάζει αυξημένες ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά καθώς υπάρχει ραγδαία ανάπτυξη και αύξηση του οργανισμού. Οι ανάγκες σε σίδηρο είναι μεγάλες καθώς παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη, στις νοητικές λειτουργίες και στο ανοσοποιητικό σύστημα. Οι έφηβες λόγω της εμμήνου ρύσης έχουν μεγαλύτερη απώλεια σιδήρου, ο οποίος θα πρέπει να αναπληρωθεί, ενώ κορίτσια και αγόρια αυξάνουν τις ανάγκες τους σε σίδηρο καθώς αυξάνει η μυϊκή τους μάζα.
Αυξημένες είναι επίσης οι ανάγκες σε ασβέστιο διότι η παιδική ηλικία και κατόπιν η εφηβεία είναι η ηλικία που εναποτίθεται περισσότερο ασβέστιο στα οστά και επιτυγχάνεται η κορυφαία οστική μάζα. Η επαρκής πρόσληψη ή σύνθεση της βιταμίνης D είναι επίσης σημαντική για την ομαλή ανάπτυξη των οστών. Τα παιδιά, τέλος, λόγω των αυξημένων ενεργειακών απαιτήσεων που έχουν, χρειάζονται περισσότερη θειαμίνη, νιασίνη και ριβοφλαβίνη (οι οποίες σχετίζονται άμεσα με τη μεταφορά ενέργειας).
Δυσκολίες για επαρκή θρέψη
Η παιδική ηλικία παρουσιάζει όμως πολλές φορές δυσκολίες για την επαρκή θρέψη καθώς οι ανάγκες είναι μεγάλες και τα παιδιά έχουν μικρή χωρητικότητα στομάχου.
Η εφηβεία επίσης είναι μια περίοδος δύσκολη, καθώς σηματοδοτεί την ανεξαρτητοποίηση του ατόμου, οπότε και ξεκινούν οι μη ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες και οι αυστηρές δίαιτες ενώ παράλληλα μειώνεται και η κατανάλωση τροφών στο σπίτι, οπότε μειώνεται η ποιότητα των τροφών που καταναλώνονται.
Το παιδί μας καλύπτει τις διατροφικές του ανάγκες;
Όταν το παιδί ακολουθεί μια καλή, ισορροπημένη διατροφή, σύμφωνη με τη Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής, λαμβάνει από τις τροφές τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για να αυξηθεί σε βάρος και ύψος, να μεγαλώσουν σωστά τα όργανά του αλλά και να προλάβει την πιθανότητα εμφάνισης ασθενειών τόσο στην παιδική όσο και στην ενήλικο ζωή.
Η διατροφή αυτή πρέπει να περιλαμβάνει όλες τις βασικές ομάδες σε επαρκείς για την ηλικία και το φύλο ποσότητες: δημητριακά, φρούτα & λαχανικά, κρέας/ πουλερικά/ ψάρια και λοιπές πρωτεϊνούχες τροφές, όσπρια, γαλακτοκομικά και καλής ποιότητας λιπαρά. Εάν έχετε κάποια αμφιβολία ως προς την κάλυψη των αναγκών του παιδιού σας απευθυνθείτε σε ειδικούς.
Δεν καταφέρνουν όμως όλα τα παιδιά να έχουν μια διατροφή η οποία να καλύπτει όλες τις ανάγκες τους και να εγγυάται τη βέλτιστη κάλυψη των αναγκών τους.
Άνοδος της παιδικής παχυσαρκίας
Στοιχεία για τη διατροφή παιδιών και εφήβων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό δείχνουν μια ανοδική τάση στην παιδική παχυσαρκία και ενώ θα περίμενε κανείς να υπάρχει κάλυψη των θρεπτικών αναγκών παράλληλη με το βάρος, αυτό δε συμβαίνει απαραίτητα. Ενώ το βάρος των παιδιών και των έφηβων αυξάνεται, αυτό δε σημαίνει απαραίτητα και ότι λαμβάνουν και τα επαρκή συστατικά από τη διατροφή τους.
Έτσι, ενώ η διατροφή είναι υπερπλήρης σε θερμίδες (γι’αυτό άλλωστε και αυξάνει το βάρος) η κακή συνήθως ποιότητα των τροφίμων (πλούσια σε θερμίδες- φτωχά σε θρεπτικά συστατικά) δεν προσφέρει πάντα κάλυψη για τις ανάγκες των παιδιών σε θρεπτικά συστατικά.
Σε ποια συστατικά παρουσιάζουν ελλείψεις;
Έρευνες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό επισημαίνουν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών υπερκαλύπτει τις ανάγκες του σε θρεπτικά συστατικά. Τα θρεπτικά συστατικά στα οποία πιο συχνά αναφέρονται ελλείψεις είναι ο σίδηρος και το ασβέστιο.
Η έλλειψη σιδήρου αναφέρεται συχνότερα στην προσχολική ηλικία καθώς συχνά τα παιδιά περιορίζουν τις τροφές που καταναλώνουν αλλά και στην εφηβεία όπου αυξάνουν οι ανάγκες λόγω της εμμήνου ρύσης και της αύξησης της μυϊκής μάζας.
Από τα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά, αναφέρονται ελλείψεις στις βιταμίνες A, C, D, φυλλικό οξύ, ριβοφλαβίνης και θειαμίνης, ενώ ένα ποσοστό των παιδιών (2-5%) καταναλώνει λιγότερο ασβέστιο από όσο απαιτείται. Οι ελλείψεις αυτές συνήθως αφορούν πολύ μικρό ποσοστό του πληθυσμού και σπάνια παρουσιάζουν κλινικά συμπτώματα (υποκλινική αβιταμίνωση) στο Δυτικό κόσμο, δεν παύουν όμως να μπορούν δυνητικά να περιορίσουν την ανάπτυξη και να θέσουν την υγεία του παιδιού σε κίνδυνο.
Γιατί είναι απαραίτητες οι βιταμίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία;
Οι βιταμίνες, τα μέταλλα και τα ιχνοστοιχεία είναι μια ομάδα διαφορετικών χημικών συστατικών τα οποία χρειάζονται στο σώμα μας σε πολύ μικρές ποσότητες ώστε κατά βάση να καταλύουν βιοχημικές αντιδράσεις και υπάρχουν σε όλους σχεδόν τους ανθρώπινους ιστούς.
Η επαρκής πρόσληψή τους βοηθάει στην επιτυχή λειτουργία των συστημάτων του οργανισμού και κατά συνέπεια είναι απαραίτητη για τη σωστή ανάπτυξη του οργανισμού. Τα περισσότερα από τα στοιχεία αυτά είτε δεν παράγονται από το σώμα μας, είτε οι ποσότητες που παράγει το σώμα μας δεν είναι επαρκείς. Καθώς τα συστατικά αυτά είναι απαραίτητα στον οργανισμό, ο μόνος τρόπος να τα λάβει κανείς είναι εξωτερικά και δη από τη διατροφή του.
Οι καλύτερες πηγές βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων είναι οι τροφές διότι σε καθεμία τροφή υπάρχει όχι ένα αλλά πλήθος διαφορετικών θρεπτικών συστατικών των οποίων η μορφή είναι ευκολότερα απορροφήσιμη, αλλά και αφομοιώσιμη από το γαστρεντερικό σωλήνα.
Τα θρεπτικά συστατικά που προστατεύουν από ασθένειες π.χ. τον καρκίνο ή την καρδιοπάθεια όταν δόθηκαν μέσα σε τροφές είχαν αποτέλεσμα ενώ όταν δόθηκαν σε μορφή συμπληρώματος δεν υπήρχε μεγάλη διαφορά. Πρόσφατη έρευνα με χορήγηση βιταμινών C, E και α-καροτένιο κατέδειξε ότι δεν ωφέλησε στη μείωση του κινδύνου από καρδιοπάθειες, ενώ τα φρούτα και τα λαχανικά που περιέχουν αυτά τα θρεπτικά συστατικά συνιστώνται για αυτές τις περιπτώσεις.
Υπάρχει κίνδυνος από χαμηλή ή υψηλή πρόσληψη βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων;
Εάν κάποιο παιδί λαμβάνει συστηματικά χαμηλότερες ποσότητες βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων από τις συνιστώμενες, θέτει σε κίνδυνο την ανάπτυξη του. Για παράδειγμα μειωμένη πρόσληψη σιδήρου οδηγεί στη χαμηλότερη δυνατότητα μεταφοράς οξυγόνου από το αίμα, τη λεγόμενη σιδηροπενική αναιμία. Μειωμένη πρόσληψη σιδήρου έχει συσχετιστεί με την εμφάνιση οστεοπόρωσης, μειωμένη πρόσληψη βιταμίνης D με τη ραχίτιδα και μειωμένη πρόσληψη βιταμινών Α και C με τη μειωμένη αντίδραση του ανοσοποιητικού στις λοιμώξεις.
Μεγάλη πρόσληψη ή αλλιώς μεγαδόσεις βιταμινών επίσης δεν ενδείκνυται. Σαν μεγαδόσεις βιταμινών ορίζονται οι δόσεις πολύ πάνω από τη Συνιστώμενη Ημερήσια Επιτρεπτή Πρόσληψη (παραπάνω από το 100%). Για πολλά θρεπτικά συστατικά δεν έχει ακόμα βρεθεί η Συνιστώμενη Ημερήσια Επιτρεπτή Πρόσληψη οπότε πολύ μεγάλες δόσεις είναι καλό να αποφεύγονται γιατί δεν γνωρίζουμε τις συνέπειες. Επίσης, η θεραπεία με μεγαδόσεις βιταμινών πολλών διαφορετικών νοσημάτων από δυσλεξία, μέχρι καρκίνο ή αλλιώς ορθομοριακή θεραπεία δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά.
Οι μεγαδόσεις βιταμινών μπορεί να προκαλέσουν και επικίνδυνες παρενέργειες. Παραδείγματος χάριν, μεγαδόσεις βιταμίνης C για το κρυολόγημα επέφεραν πονοκεφάλους, διάρροια και κράμπες, ενώ όταν χρησιμοποιήθηκαν μεγαδόσεις βιταμίνης C για τη θεραπεία του καρκίνου (ως αντιοξειδωτικό), τα πειράματα σταμάτησαν γιατί ο όγκος μεγάλωσε επιδεινώνοντας την κατάσταση των ασθενών. Μεγαδόσεις βιταμίνης Α στην αρχή της εγκυμοσύνης έχει συνδεθεί με τερατογένεση ενώ μεγαδόσεις βιταμίνης Β6 έχουν συσχετιστεί με ασθένειες των νεύρων. Επιπλέον, οι υψηλές δόσεις ενός συστατικού μπορεί να εμποδίσουν την απορρόφηση ενός άλλου από το γαστρεντερικό σωλήνα όπως συμβαίνει με το σίδηρο και το ασβέστιο ή με τον ψευδάργυρο και το σίδηρο.
Υπάρχει και η αντίθετη άποψη που υποστηρίζει ότι ο οργανισμός μας δεν απορροφά αυτά τα συστατικά που δεν χρειάζεται, αλλά αυτό δεν ισχύει με όλες με τις βιταμίνες, ιδίως τις λιποδιαλυτές.
Τι είναι τα συμπληρώματα και σε ποιον χρησιμεύουν;
Το συμπλήρωμα διατροφής, λοιπόν, ορίζεται ως ένα προϊόν διατροφής, προστιθέμενο στη συνολική διατροφή, το οποίο περιέχει τουλάχιστον ένα από τα εξής συστατικά: βιταμίνες, ανόργανα συστατικά, βότανα, αμινοξέα, μεταβολίτες, αποστάγματα ή συνδυασμό οποιωνδήποτε από τα παραπάνω συστατικά.
Τα συμπληρώματα που συνιστώνται θα πρέπει να περιέχουν ποικιλία βιταμινών και μετάλλων (τουλάχιστον 10-12 βιταμίνες και αρκετά μέταλλα) σε ποσότητες εντός του πλαισίου της Ελληνικής νομοθεσίας όσον αφορά τη Συνιστώμενη Ημερήσια Επιτρεπτή Πρόσληψη (RDA ή Recommended Daily Allowance).
Ποιες ομάδες παιδιών μπορεί να χρειαστούν συμπλήρωμα διατροφής και γιατί;
Παιδιά αθλητές
Ο αθλητισμός προκαλεί αύξηση της μυϊκής μάζας αλλά και αυξημένη κατανάλωση ενέργειας. Κατά το χρονικό διάστημα που γίνονται έντονες προπονήσεις αλλά και για παιδιά που ενώ αθλούνται έντονα η διατροφή τους δεν είναι πλήρης, πιθανόν να χρειαστεί ένα διατροφικό συμπλήρωμα.
Παιδιά με επιλεκτική ή χαώδη διατροφή
Στην παιδική ηλικία, παράλληλα με τη σωματική ανάπτυξη, αναπτύσσεται και η προσωπικότητα του παιδιού και πολλές φορές χρησιμοποιείται το φαγητό για να επιτύχει το παιδί το αποτέλεσμα που επιθυμεί από τους άλλους. Πολλά παιδιά δεν θέλουν να δοκιμάσουν καινούριες τροφές (διατροφική νεοφοβία), έχουν περιορισμένη όρεξη ή οι γονείς τους δεν τους προσφέρουν τα κατάλληλα τρόφιμα.
Παιδιά που κάνουν στερητικές δίαιτες αδυνατίσματος
Από την παιδική ηλικία και ιδιαίτερα στην εφηβική ηλικία υπάρχει εντονότερη ενασχόληση με το σώμα, οπότε ακολουθούνται συχνότερα ανορθόδοξοι τρόποι απώλειας κιλών από μη ειδικούς που θέτουν την υγεία των παιδιών σε κίνδυνο.
Παιδία που ακολουθούν συγκεκριμένη διατροφή
Όταν λέμε συγκεκριμένη διατροφή εννοούμε - π.χ. νηστεία, χορτοφαγία ή υποφέρουν από τροφικές αλλεργίες και αποκλείουν μεγάλες ομάδες τροφών από το διαιτολόγιό τους.
Παιδιά που υποφέρουν από κάποια νοσήματα
- νοσήματα που αυξάνουν το βασικό μεταβολισμό αλλά και τις βασικές ανάγκες του οργανισμού σε θρεπτικά συστατικά, όπως καρκίνος, ηπατοπάθειες
- νοσήματα του γαστρεντερικού σωλήνα που μειώνουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών από τις τροφές
- μεταβολικά νοσήματα
- ψυχιατρικά νοσήματα, όπως η Νευρογενής Ανορεξία ή Βουλιμία, όπου είτε το παιδί ηθελημένα υποσιτίζεται, είτε μειώνει την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών προκαλώντας εμετό κτλ.
Παιδιά που θηλάζουν αποκλειστικά
Το επίπεδο των βιταμινών και θρεπτικών συστατικών στο σώμα τους εξαρτάται και από τη διατροφή των μητέρων τους. Εάν η διατροφή της είναι επαρκής, η μητέρα μπορεί να θηλάσει αποκλειστικά για 4-6 μήνες. Μετά τους πρώτους 6 μήνες η διατροφή του μωρού θα πρέπει να εμπλουτιστεί και με άλλες τροφές για να καλυφθούν ο αυξημένες ανάγκες που παρουσιάζονται. Το Υπουργείο Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου συνιστά συμπληρώματα βιταμινών A και D για τα θηλάζοντα βρέφη. Τέτοιου είδους οδηγίες δεν υπάρχουν στην Ελλάδα.
Νεαρά παιδιά ηλικίας 1-5
Ίσως σε αυτές τις ηλικίες χρειαστεί συμπλήρωμα βιταμινών Α και D και σιδήρου, εκτός εάν το παιδί έχει ικανοποιητική και ποικίλη διατροφή και υπάρχει μια μικρή έκθεση στον ήλιο (κύρια πηγή παραγωγής βιταμίνης D). Η διατροφή των παιδιών μέχρι την ηλικία των 5 θα πρέπει να αποφεύγεται να είναι χαμηλή σε λιπαρά.
Παιδιά που υποσιτίζονται
Παιδιά που υποσιτίζονται λόγω φτώχειας ή παιδιά που μεγαλώνουν σε μειονότητες.
Συμπερασματικά
Εάν η διατροφή του παιδιού σας βασίζεται στη Μεσογειακή πυραμίδα της διατροφής και το παιδί σας είναι υγιές, είναι μάλλον απίθανο να χρειαστεί να συμπληρώσετε τη διατροφή του με ένα συμπλήρωμα. Οι τροφές αποτελούν άλλωστε το καλύτερο τρόπο να λάβει κανείς τα απαραίτητα μικροθρεπτικά συστατικά για το σώμα του. Εάν το παιδί σας ανήκει σε μια από τις ομάδες παιδιών που προαναφέρθηκαν, τότε είναι πιθανό να χρειαστεί κάποιο συμπλήρωμα βιταμινών, μετάλλων και ιχνοστοιχείων για να καλύψει τις ανάγκες του.
Το πρώτο που θα πρέπει να λαμβάνει κανείς υπόψη του στην επιλογή ενός συμπληρώματος διατροφής είναι αν το προϊόν αναγράφει στη συσκευασία του τον αριθμό έγκρισης του ΕΟΦ. Ο αριθμός αυτός δηλώνει ότι το σκεύασμα κυκλοφορεί νόμιμα στη χώρα μας και ότι ο επίσημος φαρμακευτικός φορέας έχει εγκρίνει τη σύνθεσή του, έτσι ώστε η περιεκτικότητα σε διατροφικά στοιχεία να είναι ασφαλής στη χρήση του από τον καταναλωτή. Επειδή όμως τα συμπληρώματα διατροφής δεν θεωρούνται φάρμακα, δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν οι παρενέργειές και η αποτελεσματικότητά τους.
Για την ακριβή δόση του συμπληρώματος ή για το εάν χρειάζεται ενίσχυση η διατροφή του παιδιού σας, συμβουλεύεστε πάντα τις γνώμες των ειδικών (παιδιάτρους, διαιτολόγους-διατροφολόγους) πριν δώσετε στο παιδί σας ο,τιδήποτε. Μην υπερβαίνετε τις δόσεις που συνιστώνται για την κάθε περίπτωση, αφού το να δώσετε παραπάνω είναι πιθανώς επικίνδυνο. Δίνετε στα παιδιά ειδικά σκευάσματα για αυτά και φυλάξτε τα μακριά από τα παιδιά γιατί μην ξεχνάτε ότι κι αυτά είναι φάρμακα. Αν ληφθεί μεγαλύτερη ποσότητα από τη συνιστώμενη και ιδιαίτερα για τις λιποδιαλυτές βιταμίνες (A, D, E, K), η ποσότητα αυτή μπορεί να αποδειχθεί τοξική. Προσοχή στα φυτικά σκευάσματα, τα σκευάσματα που υπόσχονται θαυματουργά αποτελέσματα ή σε σκευάσματα που έχουν μεγαδόσεις συστατικών.
Πάντοτε όμως, και αυτό ισχύει για ο,τιδήποτε λέγεται για τη διατροφή, φροντίστε να ελέγχετε την αξιοπιστία της πηγής από την οποία προέρχεται η πληροφορία που λαμβάνετε.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή. Τεύχος 37 Μάιος - Ιούνιος 2009, 30
