Η πρώτη μου σκέψη όταν διάβασα αυτή την απορία σας ήταν ότι δεν είναι το βάρος, αλλά ο ΔΜΣ αυτό που μας ενδιαφέρει να διατηρείται στην εφηβεία. Αρχικά ας δούμε τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα κατά την διάρκεια της εφηβείας.
Τι αλλαγές συμβαίνουν στην εφηβεία;
Κατά την περίοδο λοιπόν της εφηβείας, συμβαίνουν μεγάλες σωματικές και ψυχολογικές αλλαγές, καθώς παράλληλα με τη σωματική ανάπτυξη υπάρχει και συναισθηματική και διανοητική ανάπτυξη. Οι αλλαγές αυτές έχουν επίδραση και στις διατροφικές συνήθειες των εφήβων.
Εφαρμογή: Υπολόγισε εαν το βάρος σου είναι μέσα στα φυσιολογικά όρια; [APP]
Αισθάνονται συχνά άβολα με τις διαρκείς αλλαγές της εμφάνισής τους και παρουσιάζουν μια δυσκολία αποδοχής της, καθώς έχουν την τάση να συγκρίνονται με διεθνή πρότυπα ιδανικού σώματος. Η προσπάθεια για γρήγορη απόκτηση μυϊκής μάζας στα αγόρια και απώλειας σωματικού λίπους στα κορίτσια οδηγεί πολλές φορές ακόμη και στην χρήση ουσιών που είναι επιβλαβής για την υγεία.
Τι διαταράσσει το διατροφικό πρόγραμμα των εφήβων;
Οι έφηβοι με την αυξημένη τάση για ανεξαρτησία, το φορτωμένο πρόγραμμα, την έντονη ανάγκη για κοινωνική ζωή δημιουργούν διαταραχές στο διατροφικό τους πρόγραμμα ευνοώντας την παράληψη πρωινού και άλλων γευμάτων και την αντικατάστασή τους με πρόχειρα γεύματα έξω από το σπίτι που πολλές φορές δεν επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες του οργανισμού σε θρεπτικά συστατικά.
Από έρευνες βρέθηκε ότι το 25% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης των εφήβων προέρχεται από γλυκά και αναψυκτικά με ζάχαρη (κενές θερμίδες)
Είναι διαφορετικές οι αλλαγές στα αγόρια από τα κορίτσια;
Από τις αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα των εφήβων υπάρχουν διαφοροποιήσεις σε αγόρια και κορίτσια.
Από τα 12 έτη το αγόρι αρχίζει να κερδίζει ύψος, διαδικασία που ολοκληρώνεται στα 14 έτη. Συνολικά κερδίζει περίπου 20 εκατοστά ύψος και 20-21 kg.
Για τα κορίτσια η περίοδος αυτή ξεκινά περίπου στα 10 με 11 και ολοκληρώνεται στα 12 χρόνια. Κατά το διάστημα αυτό το ύψος τους αυξάνεται κατά 15 εκατοστά περίπου και το βάρος κατά 15-16 kg. Στα κορίτσια παρατηρείται συσσώρευση λίπους, λόγω οιστρογόνων, γύρω στα 14 έτη.
Ειδικά για τα κορίτσια η εμμηναρχή σηματοδοτεί μια σειρά από διαφοροποιήσεις στις διατροφικές ανάγκες τους και κυρίως ως προς το σίδηρο. Η γνώση του σταδίου ανάπτυξης των εφήβων είναι απαραίτητη για την εκτίμηση της θρεπτικής τους κατάστασης. Συγκρίνοντας με ειδικούς πίνακες ανάπτυξης και για τα δυο φύλα μπορούμε να ξέρουμε αν ο έφηβος, ή η έφηβη έχει το σωστό βάρος και ύψος για την ηλικία του.
Υπάρχουν στην εφηβεία μεγαλύτερες διατροφικές ανάγκες;
Η εφηβική ηλικία είναι μια έντονη αναβολική περίοδος και, όπως είναι φυσικό, υπάρχει τεράστια ανάγκη για κάλυψη διατροφικών αναγκών για πλήρη επάρκεια. Η περιορισμένη πρόσληψη κάποιων θρεπτικών συστατικών μπορεί να επηρεάσει και να καθυστερήσει τη φυσιολογική ανάπτυξη. Αυτό είναι πολύ σημαντικό και για την μετέπειτα ζωή του ατόμου.
Έρευνες έχουν δείξει ότι το 70% των παχύσαρκων εφήβων πιθανόν να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες και μάλιστα με μεγαλύτερου βαθμού παχυσαρκία. Στα τελευταία 15 χρόνια σημειώθηκε αύξηση του ποσοστού παχυσαρκίας κατά 50% σε παιδιά 6-11 χρονών και 40% σε εφήβους 12-17 χρονών.
Είναι ο ΔΜΣ αξιόλογος για τα παιδιά και τους εφήβους;
Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) αν και χρησιμοποιείται ευρύτατα στους ενήλικες ως δείκτης αξιολόγησης του βάρους και ως έμμεσος δείκτης της λιπώδης μάζας, η χρήση του στα παιδιά και στους εφήβους παρουσιάζει ορισμένα προβλήματα, κυρίως κατά πόσο μπορεί να αξιολογήσει τη λιπώδη μάζα σώματος.
Λόγω του ότι η νοσηρότητα στα παιδιά και στους εφήβους εξαιτίας της παχυσαρκίας και της αυξημένης λιπώδους μάζας σώματος είναι σπανιότερη απ’ότι στους ενήλικες και επειδή υπάρχει έλλειψη τιμών αναφοράς λιπώδους μάζας στα παιδιά και μικρός αριθμός ςρευνών που να μελετούν τη σχέση μεταξύ λιπώδους μάζας και εμφάνισης μεταβολικών νοσημάτων δεν είναι δυνατός ο προσδιορισμός ορίων ΔΜΣ κατά αυτόν τον τρόπο.
Πώς αξιολογούμε τη θρέψη στα παιδιά και τους εφήβους;
Έτσι για τα παιδιά και τους εφήβους η αξιολόγηση της θρέψης βασίζεται στη σύγκριση των σωματομετρικών τους δεικτών με τις αντίστοιχες καμπύλες αναφοράς που παριστούν εκατοστιαίες θέσεις ανάπτυξης κατά ηλικία. Υπάρχουν διάφορες καμπύλες ανάπτυξης:
- Βάρος σε σχέση με την ηλικία
- Βάρος σε σχέση με το ύψος
- Ύψος σε σχέση με την ηλικία
- ΔΜΣ σε σχέση με την ηλικία
- Περίμετρος κεφαλής σε σχέση με την ηλικία
Καθώς στην εφηβεία έχουν απότομη αύξηση ύψους, ο πιο αξιόπιστος δείκτης για την πορεία του βάρους είναι ο δείκτης μάζας σώματος που συνεκτιμά και αυτόν τον παράγοντα.
Πώς να χρησιμοποιήσετε τις καμπύλες ανάπτυξης
- Στον οριζόντιο άξονα εντοπίστε την ηλικία του παιδιού. Σχεδιάστε μία κάθετη γραμμή ως προς τον άξονα της ηλικίας που θα ξεκινά από την ηλικία του.
- Στον κάθετο άξονα εντοπίστε το βάρος / ύψος / Δ.Μ.Σ του παιδιού ανά καμπύλη. Σχεδιάστε μία κάθετη γραμμή ως προς τον άξονα του βάρους / ύψους / Δ.Μ.Σ που θα ξεκινά από το βάρος / ύψος / Δ.Μ.Σ του παιδιού.
- Το σημείο που τέμνονται αυτές οι δύο γραμμές είναι η εκατοστιαία θέση του παιδιού ως προς το βάρος / ύψος / Δ.Μ.Σ του παιδιού.
Πως να ερμηνεύσετε την εκατοστιαία θέση
Αν το σημείο που προσδιορίσατε βρίσκεται μεταξύ της 10ης και της 90ής καμπύλης, το παιδί βρίσκεται εντός κανονικών ορίων.
Αν το παιδί σας βρίσκεται πάνω από την 90ή εκατοστιαία θέση σημαίνει ότι έχει αυξημένο βάρος, ενώ πάνω από την 95η θέση το βάρος θεωρείται πολύ αυξημένο.
Αν αναφερόμαστε π.χ στο βάρος και το σημείο που προσδιορίσατε βρίσκεται κάτω της 3ης ή πάνω της 97ης το παιδί ή ο έφηβος βρίσκεται εκτός κανονικών ορίων. Στην πρώτη περίπτωση θεωρείται ότι έχει χαμηλό βάρος και στην δεύτερη υψηλό βάρος σε σχέση με την ηλικία του.
Η 50η θέση υποδηλώνει τον μέσο όρο, ενώ η 15η και η 85η την τάση προς τις αντίστοιχες κατευθύνσεις.
Πολύ σημαντικό στοιχείο στην αξιολόγηση είναι η πορεία του παιδιού, ή του εφήβου πάνω στις καμπύλες και αν υπάρχουν απότομες αλλαγές.
Διάγραμμα 1. Δείκτης Μάζας Σώματος για αγόρια από τον 1ο μήνα έως το 6ο έτος
Πηγή: Μ. Λιναρδάκης, Ι. Μοσχανδρέα, Α. Καφάτος «Καμπύλες σωματικής ανάπτυξης παιδιών βρεφικής και προσχολικής ηλικίας της Κρήτης που προέκυψαν από διαχρονική παρακολούθησή τους», Παιδιατρική 2000; 63: 391-407. Πανεπιστήμιο Κρήτης/Τμήμα Ιατρικής/Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής/Κλινικής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής.
Διάγραμμα 2. Δείκτης Μάζας Σώματος για αγόρια από 6 έως 16 χρόνων
Πηγή: Α. Καφάτος, Χ. Χατζής, γ. Μανιός, Μ. Λιναρδάκης, Ι. Μοσχανδρέα, Ε. Μαρκατζή «Αγωγή Υγείας στα σχολεία της Κρήτης. Ο τρόπος επεξεργασίας & παρουσίασης στους γονείς των κλινικών και εργαστηριακών αποτελεσμάτων των παιδιών τους ως μέρος της εκπαιδευτικής παρέμβασης». Παιδιατρική 1999; 62:371-378. Πανεπιστήμιο Κρήτης/Τμήμα Ιατρικής/Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής/Κλινική Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής.
Διάγραμμα 3. Δείκτης Μάζας Σώματος για κορίτσια από τον 1ο μήνα έως το 6ο έτος
Πηγή: Μ. Λιναρδάκης, Ι. Μοσχανδρέα, Α. Καφάτος «Καμπύλες σωματικής ανάπτυξης παιδιών βρεφικής και προσχολικής ηλικίας της Κρήτης που προέκυψαν από διαχρονική παρακολούθησή τους», Παιδιατρική 2000; 63:391-407. Πανεπιστήμιο Κρήτης/Τμήμα Ιατρικής/Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής/Κλινικής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής.
Διάγραμμα 4. Δείκτης Μάζας Σώματος για κορίτσια από 6 έως 16 χρόνων
Πηγή: Α. Καφάτος, Χ. Χατζής, γ. Μανιός, Μ. Λιναρδάκης, Ι. Μοσχανδρέα, Ε. Μαρκατζή «Αγωγή Υγείας στα σχολεία της Κρήτης. Ο τρόπος επεξεργασίας & παρουσίασης στους γονείς των κλινικών και εργα- στηριακών αποτελεσμάτων των παιδιών τους ως μέρος της εκπαιδευτικής παρέμβασης» Παιδιατρική 1999; 62:371-378. Πανεπιστήμιο Κρήτης/Τμήμα Ιατρικής/Τομέας Κοινωνικής Ιατρικής/Κλινική Προληπτικής Ιατρικής & Διατροφής.
