Ρίγανη ή «Ορίγανο, το κοινόν»
Η ρίγανη, ή όπως επίσημα ονομάζεται «Ορίγανον το κοινόν», είναι ένα αρωματικό ποώδες, πολυετές, ιθαγενές και θαμνώδες φυτό της Μεσογείου και της Κεντρικής Ασίας με διάρκεια ζωής πάνω από 8 έτη. Ανήκει στο γένος Ορίγανο της τάξης των λαμιωδών αγγειόσπερμων δικότυλων φυτών.
Ποια είδη συναντάμε στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα βρίσκουμε τρία υποείδη με διαφορετικά μορφολογικά και χημικά χαρακτηριστικά:
- Origanum vulgare ssp. hirtum
- Origanum vulgare ssp. vulgare
- Origanum vulgare ssp. viridulum
Από τα τρία παραπάνω υποείδη, το πιο κοινό στην Ελλάδα είναι το Origanum vulgare, το οποίο χρησιμοποιείται με τον διεθνή εμπορικό όρο “Greek oregano” και θεωρείται ότι αποτελεί την καλύτερη ποιότητα ρίγανης παγκοσμίως.
Τα χαρακτηρηστικά του Origanum vulgare
Σχετικά με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του Origanum vulgare έχει φύλλα σε αντίθετη διάταξη, ωοειδή και τριχωτά στην κάτω επιφάνεια, άνθη μικρά και λευκά, ύψος στελεχών 30-80 εκατοστά και σπόρους πολύ μικρούς. Ευδοκιμεί τόσο σε ψυχρές όσο και σε θερμές περιοχές αλλά με κύριο χαρακτηριστικό τους την ηλιοφάνεια. Το φυτό αναπτύσσεται σε θερμοκρασίες 4-33oC με άριστη θερμοκρασία ανάπτυξης τους 18-22oC. Καλύτερο pH ανάπτυξης θεωρείται το 6,8, αλλά αναπτύσσεται καλά και σε μεγαλύτερα pH. Σε περιοχές με χαμηλό υψόμετρο και έντονη ηλιοφάνεια παρατηρείται υψηλότερη περιεκτικότητα αιθέριου ελαίου. Στην Ελλάδα η ρίγανη είναι αυτοφυής και βρίσκεται σε ορεινές και βραχώδεις περιοχές.
Η γλωσσολογική ρίζα της ρίγανης προέρχεται από την ελληνική λέξη «Όρος» και το «Γκάνας» που σημαίνει φωτεινότητα, δηλαδή «λαμπερό βουνό».
Λίγα ιστορικά στοιχεία
Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τη ρίγανη ως καρύκευμα στο φαγητό τους αλλά και ως θεραπεία σε διάφορες ασθένειες, όπως σπασμοί, δηλητηριάσεις, κολικοί, πίνοντας το αφέψημά της, αλλά και εξωτερικά για να ανακουφίζουν οιδήματα. Μάλιστα ο Ιπποκράτης φέρεται να χρησιμοποιούσε το αφέψημα ρίγανης ως αντισηπτικό και ο Διοσκουρίδης να τη συνιστούσε σε όσους είχαν χάσει την όρεξη τους.
Για τους Έλληνες και τους Ρωμαίους η ρίγανη αποτελούσε σύμβολο της χαράς και της ευτυχίας. Μάλιστα, ήταν παράδοση στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, οι γαμπροί και οι νύφες να στέφονται με δάφνη και ρίγανη.
Και στην πιο σύγχρονη παράδοση του τόπου μας όμως η ρίγανη έχει τιμητική θέση. Στην Κρήτη η ρίγανη χρησιμοποιούνταν στην παράδοση ως «γιατροσόφι» με τα τηγανητά, σε λάδι ελιάς, φύλλα της να τοποθετούνται ως κατάπλασμα και για εντριβές σε περιπτώσεις πόνων της μέσης. Ριγανόλαδο επίσης χρησιμοποιούνταν για τον πονόδοντο. Επιπλέον, το αφέψημα της ρίγανης παραδοσιακά χρησιμοποιούνταν σε περιπτώσεις διάρροιας.
Η ρίγανη καλλιεργείται στη Γαλλία από το Μεσαίωνα, ενώ ήταν σχεδόν άγνωστο βότανο στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα.
Ποια είναι τα θρεπτικά συστατικά;
Η ρίγανη είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά κι ενώσεις που έχουν ισχυρές αντιβακτηριακές ιδιότητες. Μάλιστα, αρκετές μελέτες έχουν πιστοποιήσει την υψηλή περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικά τόσο της ρίγανης όσο και του ελαίου της. Το αιθέριο έλαιο ρίγανης είναι ιδιαίτερα υψηλό σε καρβακρόλη και θυμόλη, δύο αντιοξειδωτικά που μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη βλάβης στα κύτταρα που προκαλούνται από τις ελεύθερες ρίζες. Επιπροσθέτως, μια μελέτη έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης βοήθησε στην παρεμπόδιση της ανάπτυξης Escherichia coli και Pseudomonas aeruginosa ενώ μια άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι η ρίγανη είναι αποτελεσματική έναντι 23 ειδών βακτηρίων. Τέλος, έρευνα συνέκρινε την αντιμικροβιακή δραστικότητα αιθερίων ελαίων ρίγανης, φασκόμηλου και θυμαριού κι έδειξε ότι το αιθέριο έλαιο ρίγανης ήταν ένα από τα πιο αποτελεσματικά αιθέρια έλαια κατά των βακτηρίων.
Όσον αφορά τα θρεπτικά συστατικά της, 1 κουταλιά της σούπας ρίγανη αποξηραμένη (3 g) περιέχει:
- Ενέργεια (Kcal): 9
- Υδατάνθρακες (g): 2
- Φυτικές Ίνες (g): 1
- Ασβέστιο (mg): 30
- Σίδηρο (mg): 1.1
- Βιταμίνη A (IU): 150
Ποιες είναι οι θεραπευτικές ιδιότητες της ρίγανης;
Η ρίγανη, πέρα από το χαρακτηριστικό άρωμα και γεύση που δίνει στο φαγητό, έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες.
Χρησιμοποιείται για διαταραχές της αναπνευστικής οδού όπως ο βήχας, το άσθμα, και η βρογχίτιδα. Χρησιμοποιείται επίσης για διαταραχές του γαστρεντερικού συστήματος, όπως το αίσθημα καύσου και το φούσκωμα. Άλλες χρήσεις περιλαμβάνουν την αντιμετώπιση των λοιμώξεων του ουροποιητικού συστήματος, των πονοκεφάλων και των καρδιακών παθήσεων.
Συγκεκριμένα, το λάδι της ρίγανης χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των εντερικών παρασίτων, τις αλλεργίες, τη γρίπη, τον πόνο των αυτιών και την κόπωση. Εφαρμόζεται στο δέρμα για δερματικές παθήσεις, όπως ακμή, πιτυρίδα, κονδυλώματα, δακρύρροια, και ψωρίαση, καθώς και για τσιμπήματα εντόμων. Βρίσκει εφαρμογή επίσης στην αντιμετώπιση ασθενειών των ούλων, του πονόδοντου, των μυϊκών πόνων και των κιρσών.
Από αρκετές μελέτες φαίνεται η θεραπευτική δράση της ρίγανης και των αιθέριων ελαίων ρίγανης σε αρκετά σοβαρές ασθένειες, όπως ο καρκίνος και οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου. Συγκεκριμένα, μελέτη, στην οποία επεξεργάστηκαν καρκινικά κύτταρα παχέως εντέρου με εκχύλισμα ρίγανης, διαπίστωσε ότι το εκχύλισμα ρίγανης σταμάτησε την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων. Τα αποτελέσματα αυτά είναι συναφή με αποτελέσματα έρευνας, η οποία έδειξε ότι η καρβακρόλη, ένα από τα συστατικά της ρίγανης, βοήθησε στην καταστολή της ανάπτυξης και της εξάπλωσης καρκινικών κυττάρων του παχέος εντέρου.
Η καρβακρόλη επίσης φαίνεται ότι έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Σε μία μελέτη σε ζώα, μείωσε το πρήξιμο στα πόδια των ποντικών έως και 57%. Μια άλλη μελέτη σε ζώα έδειξε ότι ένα μείγμα αιθέριων ελαίων θυμαριού και ρίγανης μειώνει τον αριθμό φλεγμονωδών δεικτών σε ποντίκια με κολίτιδα ή φλεγμονή του παχέος εντέρου.
Μαγειρεύοντας με ρίγανη
Στα τρόφιμα και τα ποτά, η ρίγανη χρησιμοποιείται ως μαγειρικό μπαχαρικό και συντηρητικό τροφίμων. Διατίθεται σε αποξηραμένη ή φρέσκια μορφή σε παντοπωλεία ή μπορείτε να την καλλιεργήσετε σε γλάστρα στο παράθυρο, στο μπαλκόνι ή στον κήπο.
Ταιριάζει με τα φαγητά της Μεσογειακής κουζίνας, καθώς αποτελεί ένα «Μεσογειακό» βότανο. Εκτός από τη συχνή χρήση της ρίγανης σε πίτσες και σάλτσες για ζυμαρικά, άλλες χρήσεις της στις μαγειρικές παρασκευές είναι ως καρύκευμα σε μαρινάδες, στο κρέας ή στο κοτόπουλο πριν ψηθούν, σε ζύμη ψωμιού ή σε σαλάτες.
Εάν θέλετε να τελειοποιήσετε τις μαγειρικές σας παρασκευές χρησιμοποιώντας ρίγανη φροντίστε να την προσθέτετε προς το τέλος της διαδικασίας μαγειρέματος για μέγιστη γεύση. Χρειάζεται προσοχή ωστόσο στην ποσότητα που χρησιμοποιείτε καθώς μεγάλη ποσότητα ρίγανης δίνει πικρή γεύση στα τρόφιμα. Η αποξηραμένη ρίγανη έχει περισσότερη γεύση από τη φρέσκια ρίγανη, έτσι 1 κουταλάκι του γλυκού αποξηραμένης ρίγανης είναι ισοδύναμο με 1 κουταλιά της σούπας φρέσκια ρίγανη.
