Επιρροές από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η υγεία των εφήβων: Επιστημονική ανασκόπηση του ερευνητικού πεδίου

Εισαγωγή

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ) αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών για την υγεία των εφήβων. Στην παρούσα ανασκόπηση, δίνεται έμφαση στην περίοδο της εφηβείας για διάφορους λόγους. Πρώτον, οι έφηβοι είναι κυρίως χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και δεύτερον επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τα πρότυπα που προβάλλουν τα ΜΚΔ στο ψηφιακό περιβάλλον. Ωστόσο, η έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης και τα εμπορικά συμφέροντα των ΜΚΔ θέτουν προκλήσεις για την υγεία των εφήβων.

Σκοπός

Για την καλύτερη κατανόηση αυτών των προκλήσεων, η παρούσα ανασκόπηση είχε ως στόχο να παρέχει μια ολοκληρωμένη παρουσίαση της τρέχουσας κατάστασης σχετικά με τα ΜΚΔ και την υγεία των εφήβων. Οι μελέτες εξέτασαν τρία βασικά θέματα υγείας: την εμφάνιση, τα τρόφιμα και διατροφή και την χρήση ουσιών.

Μέθοδος

• Χρησιμοποιήθηκε η προσέγγιση PRISMA-ScR.
• Οι μελέτες έπρεπε να εστιάζουν σε συμμετέχοντες ηλικίας 13 έως 25 ετών για να συμπεριληφθούν.
• Ένας από τους περιορισμούς αυτής της έρευνας ήταν ότι η αναζήτηση επικεντρώθηκε σε αγγλικά άρθρα, με αποτέλεσμα να μην εκπροσωπούνται επαρκώς οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
• Για να διασφαλιστεί ότι οι μελέτες αφορούσαν το ερευνητικό ερώτημα, τέσσερα κριτήρια ήταν απαραίτητα για την ένταξη: μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επηρεαστές, υγεία και έφηβοι.
• Οι περισσότερες μελέτες επικεντρώθηκαν στους αρνητικούς ρόλους των ΜΚΔ, όπως η προώθηση μη ρεαλιστικών εικόνων σώματος, ανθυγιεινών διατροφών, η χρήση ουσιών και οι ανακριβείς συμβουλές διάγνωσης και θεραπείας.

Ταξινόμηση διάφορων τύπων Influencer (επηρεαστών) στα ΜΚΔ με βάση:

1. Τον αριθμό των ακολούθων (π.χ. μικρο-επηρεαστές).
2. Την εστίαση σε συγκεκριμένα θέματα υγείας (π.χ. επηρεαστές γυμναστικής ή διατροφής).
3. Την πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης μέσω της οποίας δραστηριοποιούνται (π.χ. επηρεαστές του YouTube ή του Instagram).

Αποτελέσματα

• Εννέα μελέτες αξιολόγησαν την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των συμμετεχόντων στα δείγματά τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό αποτελούνταν από άτομα με υψηλό εισόδημα ή άτομα με τριτοβάθμια εκπαίδευση.
• Τα ανθυγιεινά τρόφιμα και ποτά που προβάλλονται και διαφημίζονται αποτελούν σημαντικό μέρος του περιεχομένου που παράγεται από τους influencers του TikTok, του YouTube και του Instagram.
• Οι έφηβοι εκτίθενται σε μεγάλο βαθμό σε περιεχόμενο προώθησης τροφίμων, καθώς συναντούν πάνω από 12 διαφημιστικά περιεχόμενα ανά λεπτό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ δεν έχουν επίγνωση των διαφημίσεων καθώς δεν τις αναγνωρίζουν ως διαφημίσεις.
• Το μάρκετινγκ τροφίμων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει δυσανάλογα ισχυρό αντίκτυπο στους εφήβους λόγω του συναισθηματικά ελκυστικού, διαδραστικού και διασκεδαστικού χαρακτήρα του.
• Έχει αποδειχθεί ότι η προβολή των προϊόντων καπνού από τους influences αυξάνει τη θετική στάση απέναντι στο κάπνισμα μεταξύ των εφήβων και συμβάλλει στην αντίληψη ότι το άτμισμα-κάπνισμα είναι ακίνδυνο.
• Στο πλαίσιο της προαγωγής της υγείας, έχει διαπιστωθεί ότι τα ΜΚΔ διαδίδουν ανακριβείς πληροφορίες καθώς τείνουν να γενικεύουν προσωπικές εμπειρίες, με αποτέλεσμα να μην αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια την ποικιλομορφία των προβλημάτων ψυχικής υγείας στο κοινό τους. Αυτό μπορεί δυνητικά να οδηγήσει σε ανακριβή αυτοδιάγνωση προβλημάτων ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος.
• Ενώ οι περισσότερες μελέτες στην ανασκόπηση έχουν επικεντρωθεί στις αρνητικές επιπτώσεις του μάρκετινγκ τροφίμων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έχουν ζητήσει αυστηρότερες ρυθμίσεις, έχει γίνει περιορισμένη έρευνα σχετικά με τις δυνατότητες των ΜΚΔ για την προώθηση της υγιεινής διατροφής, ιδίως μεταξύ των εφήβων.

Συμπέρασμα

Οι influencers είναι άτομα που συγκεντρώνουν σημαντικό αριθμό οπαδών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χρησιμοποιούν συναρπαστικό περιεχόμενο για να ασκήσουν επιρροή στο κοινό τους. Ενώ ο συγκεκριμένος τομέας εξακολουθεί να αναπτύσσεται, κρίνεται σημαντική η συμβολή των νέων για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναγνωρίζει τη χρήση αλκοόλ, τη χρήση ναρκωτικών, τη χρήση καπνού, την ψυχική υγεία, τη σεξουαλική υγεία, τη διατροφή και τις σωματικές δραστηριότητες ως βασικά θέματα που επηρεάζουν την υγεία των εφήβων. Έτσι, υπάρχει μεγαλύτερη ανάγκη καλύτερης κατανόησης του τρόπου με τον οποίο μπορούν να αξιοποιηθούν οι φορείς επιρροής για την προώθηση υγιεινών τροφίμων μεταξύ των εφήβων. Τέλος, δεδομένου του κεντρικού ρόλου των ΜΚΔ στη ζωή των εφήβων, θα είναι απαραίτητο να συγκεντρωθούν περισσότερα στοιχεία σχετικά με τον τρόπο συμμετοχής των ΜΚΔ σε εκστρατείες δημόσιας υγείας και την ευαισθητοποίηση σχετικά με την επιρροή τους στην υγεία των εφήβων.