Εισαγωγή
Τα τελευταία χρόνια, παρατηρείται η ανάδυση όλο και περισσότερων στοιχείων που θέλουν τη διατροφή να συμβάλλει στην τροποποίηση της οξεοβασικής ισορροπίας του οργανισμού. Η μεταβολή της οξεοβασικής ισορροπίας πιθανολογείται ότι προκύπτει ανάλογα με το είδος των τροφίμων που καταναλώνει ο οργανισμός. Συγκεκριμένα, φαίνεται ότι όταν καταναλώνονται αμυλούχες, πρωτεϊνούχες ή λιπαρές τροφές, μεγιστοποιείται η παραγωγή οξέων, ενώ όταν καταναλώνονται αλκαλικές τροφές όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, μεγιστοποιείται ο σχηματισμός αλκαλίων στο σώμα. Απόρροια της κατανάλωσης αυτών των τροφίμων είναι η αύξηση ή αντίστοιχα η μείωση του διαιτητικού φορτίου οξέος (Dietary Acid Load-DAL), το οποίο είναι ένας δείκτης που αντανακλά την ποσότητα του οξέος που συσσωρεύεται στο σώμα και το οποίο μετράται με βάση τον υπολογισμό του PRAL (Potential Renal Acid Load) και του NEAP (Net Acid production).
Η ανασκόπηση σχετικών μελετών, αποδεικνύει άμεσες συσχετίσεις του DAL με την ανθρώπινη υγεία. Τα αυξημένα επίπεδα PRAL και NEAP φαίνεται να επηρεάζουν αρνητικά κάποιους ιστούς και όργανα του οργανισμού, με αποτέλεσμα να συνδέονται με την εμφάνιση ή την εξέλιξη χρόνιων νοσημάτων όπως είναι η Χρόνια Νεφρική Ανεπάρκεια, οι Καρδιαγγειακές παθήσεις με συχνότερη την αρτηριακή υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, διάφοροι τύποι καρκίνου, η οστεοπενία και η οστεοπόρωση, η παχυσαρκία κ.ά.
Αναφορικά με την επίδραση του DAL στην παχυσαρκία, βάσει ερευνών, αποδεικνύεται πως υπάρχει μια θετική γραμμική συσχέτιση μεταξύ των 2 μεταβλητών. Δηλαδή, παρατηρείται πως όσο μεγαλύτερη είναι η περιεκτικότητα μιας δίαιτας σε οξέα τόσο μεγαλύτερος είναι ο επιπολασμός της παχυσαρκίας. Για παράδειγμα, η συμμόρφωση με μια δίαιτα Δυτικού τύπου, η οποία είναι πλούσια σε κόκκινο κρέας και χαμηλή σε φρούτα και λαχανικά, μπορεί να συσχετιστεί με μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης παχυσαρκίας και κυρίως κεντρικού τύπου παχυσαρκίας, καθώς συσσωρεύονται περισσότερα οξέα στο σώμα, με αποτέλεσμα να προκαλείται μεταβολική οξέωση. Αντίθετα, η υιοθέτηση μιας διατροφής, που είναι πλούσια σε αλκάλια, όπως είναι η Μεσογειακή δίαιτα, μπορεί να συνεισφέρει σε χαμηλότερο DAL και συνεπώς σε χαμηλότερη πιθανότητα εκδήλωσης παχυσαρκίας.
Σκοπός της Μελέτης
Παρά το γεγονός ότι αρκετές μελέτες έχουν διερευνήσει κατά το παρελθόν τη σχέση του DAL με την παχυσαρκία, οι περισσότερες επικεντρώνονταν σε μια ομάδα του πληθυσμού (π.χ. γυναίκες, παιδιά, έφηβοι, άτομα με νεφροπάθειες, άτομα με διαβήτη), διέθεταν μικρό δείγμα και οι παρεμβάσεις τους διαρκούσαν για μικρά χρονικά διαστήματα, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να γενικεύσουν τα συμπεράσματά τους στο γενικό πληθυσμό. Ταυτόχρονα, μέχρι πρότινος, δεν είχε πραγματοποιηθεί καμιά μελέτη που να διερευνά τη σχέση ανάμεσα στο DAL και την παχυσαρκία σε Έλληνες συμμετέχοντες. Εντούτοις, τον Μάιο του 2023 δημοσιεύθηκε μια ελληνική συγχρονική μελέτη παρατήρησης (Cross-sectional Study), η οποία προσπάθησε να διαλευκάνει τη σχέση του DAL με την παχυσαρκία και να παρατηρήσει αν αυτή ανταποκρίνεται στον ελληνικό πληθυσμό.
Τί Μελετήθηκε στην παρούσα έρευνα;
Η παρούσα έρευνα ανέλυσε τη συσχέτιση του DAL και του κινδύνου εμφάνισης παχυσαρκίας. Συγκεκριμένα, μελέτησε τη σχέση του PRAL και του NEAP με διάφορες μεταβλητές και δείκτες παχυσαρκίας, όπως είναι η ηλικία, το φύλο, ο δείκτης μάζας σώματος, η περιφέρεια μέσης, ο λόγος περιφέρειας μέσης και ισχίων. Ταυτόχρονα, διερεύνησε τις μεταβολές των PRAL και NEAP ανάλογα με την κατανάλωση διαφόρων ομάδων τροφίμων (όπως είναι το κρέας, τα φρούτα, τα λαχανικά, τα γαλακτοκομικά και τα δημητριακά προϊόντα), ενώ παράλληλα έλεγξε την επίδραση της Μεσογειακής διατροφής σε αυτούς τους δείκτες.
Πώς Σχεδιάστηκε η μελέτη;
Στην εν λόγω συγχρονική μελέτη συμμετείχαν ως εθελοντές 346 φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ύστερα από την συμπλήρωση του Εντύπου Συγκατάθεσης Εθελοντή για συμμετοχή σε επιστημονική έρευνα. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκαν κάποιες ανθρωπομετρικές μετρήσεις (βάρος, ύψος, περιφέρεια μέσης και περιφέρεια ισχίων), από τις οποίες προέκυψε ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) και ο λόγος περιφέρειας μέσης προς περιφέρεια ισχύων (ΠΜ/ΠΙ). Ανάλογα με την τιμή του ΔΜΣ οι εθελοντές κατηγοριοποιήθηκαν ως νορμοβαρείς, υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Στη συγκεκριμένη μελέτη πραγματοποιήθηκε επίσης αξιολόγηση της διατροφικής πρόσληψης, μέσω της χρήσης ενός ημι-ποσοτικού ερωτηματολογίου συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων (FFQ). Παράλληλα, αξιολογήθηκε και η προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα μέσω του MedDietScore. Η αξιολόγηση της υποαναφοράς έγινε με τον υπολογισμό του λόγου της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης προς τον Βασικό Μεταβολικό Ρυθμό (ΒΜΡ). Επιπρόσθετα, έγινε αξιολόγηση όλων των τροφίμων που περιέχονταν στο FFQ ως προς το βαθμό επεξεργασίας τους, αποκτώντας βαθμολογία NOVA από το 1 έως το 4, με την τελευταία να αντιπροσωπεύει τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα (Ultra-Processed Food-UPF). Ταυτόχρονα, υπολογίσθηκε η ποσοστιαία ενεργειακή συνεισφορά του UPF για κάθε τρόφιμο. Τέλος, υπολογίσθηκε το PRAL και το NEAP, βάσει των οποίων εκτιμήθηκε το DAL.
Πώς υπολογίσθηκε το PRAL και το ΝΕΑΡ;
Ο υπολογισμός του PRAL και του NEAP βασίστηκε σε εξισώσεις. Για τον υπολογισμό του PRAL χρησιμοποιήθηκαν οι ημερήσιες προσλήψεις πρωτεΐνης, φωσφόρου, καλίου, ασβεστίου και μαγνησίου, ενώ για το NEAP χρησιμοποιήθηκαν οι ημερήσιες προσλήψεις πρωτεΐνης και καλίου. Για την εκτίμηση της ενέργειας, των πρωτεϊνών, του φωσφόρου, του καλίου, του μαγνησίου και του ασβεστίου των τροφίμων χρησιμοποιήθηκε η βάση δεδομένων USDA.
- Εξίσωση για υπολογισμό PRAL: PRAL (mEq/ημέρα)= 0,4888 x πρωτεΐνη (g/ημέρα) + 0,0366 x φώσφορος (mg/ημέρα) – 0,0205 x κάλιο (mg/ημέρα) – 0,0125x ασβέστιο (mg/ημέρα) – 0,0263 x μαγνήσιο (mg/ημέρα).
- Εξίσωση για υπολογισμό NEAP: ΝΕΑΡ (mEq/ημέρα)= 54,5 x πρωτεΐνη (g/ημέρα)/ κάλιο (mEq /ημέρα) – 10,2.
Τι αποκάλυψαν τα Ευρήματα της μελέτης;
Από την στατιστική ανάλυση προέκυψε ότι οι γυναίκες κατανάλωναν μικρότερες ποσότητες πλήρων γαλακτοκομικών, κόκκινου κρέατος, επεξεργασμένων δημητριακών, αυγών, ξηρών καρπών, πρόχειρου φαγητού, αναψυκτικών και αλκοόλ και υψηλότερες ποσότητες λαχανικών, οσπρίων και μελιού συγκριτικά με τους άνδρες. Παράλληλα, βρέθηκε ότι το MedDietScore ήταν 29 για τους άνδρες και 30 για τις γυναίκες, ενώ για το UPF δεν καταγράφηκαν διαφορές μεταξύ των δύο φύλων. Το UPF υπολογίσθηκε ίσο με το 40,7 ± 13,6% της συνολικής ημερήσιας ενέργειας. Σε αυτό το ποσοστό συνέβαλαν κυρίως τα επεξεργασμένα γλυκά, το επεξεργασμένο ψωμί και το πρόχειρο φαγητό.
Επιπλέον, η διάμεσος και το διατεταρτημοριακό εύρος για την πρόσληψη PRAL βρέθηκε ίσο με 7,56, ενώ για το NEAP βρέθηκε ίσο με 41,0, με τους άνδρες και στις 2 περιπτώσεις να σημειώνουν υψηλότερες προσλήψεις. Τέλος, αποκαλύφθηκε ότι με βάση το MedDietScore και το UPF, το DAL σχετιζόταν σημαντικά θετικά με την Περιφέρεια Μέσης στα άτομα που είχαν χαμηλή προσκόλληση στη μεσογειακή δίαιτα και μέτρια έως υψηλά επίπεδα πρόσληψης UPF.
Ανάλυση Ευρημάτων μελέτης
Τα ευρήματα της μελέτης αποκάλυψαν πως όσο περισσότερο κρέας, πουλερικά, ψάρι, αυγά, ξηρούς καρπούς, γλυκά, πρόχειρο φαγητό, πλήρη γαλακτοκομικά και επεξεργασμένα δημητριακά καταναλώνει ένας άνθρωπος τόσο μεγαλύτερη είναι η συσσώρευση του DAL στο σώμα και άρα τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος για ανάπτυξη παχυσαρκίας. Από την άλλη πλευρά, απέδειξαν πως όσο περισσότερο ελαιόλαδο, φρούτα, λαχανικά, ανεπεξέργαστα δημητριακά και χαμηλά σε λιπαρά γαλακτοκομικά προϊόντα καταναλώνει ένα άτομο, τόσο πιο περιορισμένος είναι ο σχηματισμός οξέων στον οργανισμό και συνεπώς τόσο πιο μικρός είναι ο κίνδυνος για να αναπτύξει παχυσαρκία.
Παράλληλα, αποκαλύφθηκε πως η προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα, είναι αυτή που αποτρέπει την υπερ-συσσώρευση οξέος στο σώμα, καθώς αυτού του τύπου η διατροφή είναι πλούσια σε αλκαλικές τροφές (ελαιόλαδο, φρούτα, λαχανικά, προϊόντα ολικής άλεσης, άπαχα γαλακτοκομικά). Από την ανάλυση των δεδομένων, φάνηκε μια θετική συσχέτιση μεταξύ των δεικτών PRAL-NEAP και της παχυσαρκίας και της περιφέρειας μέσης στα άτομα με χαμηλή προσκόλληση στη Μεσογειακή δίαιτα. Από την άλλη μεριά, δεν παρατηρήθηκε κάποια συσχέτιση των δύο δεικτών με τον δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ).
Προτεινόμενοι μηχανισμοί
Αν και ο μηχανισμός συσχέτισης της παχυσαρκίας και του DAL δεν είναι πλήρως τεκμηριωμένος και κατανοητός, το αυξημένο DAL φαίνεται να οδηγεί σε μια παρατεταμένη ήπια μεταβολική οξέωση, δηλαδή σε διατάραξη της οξεοβασικής ισορροπίας και γενικότερα του μεταβολισμού. Αυτές οι διαταράξεις φαίνεται ουσιαστικά να “γεννούν” την παχυσαρκία. Παράλληλα, σε αρκετές μελέτες υποστηρίζεται ότι το αυξημένο DAL ενεργοποιεί την παραγωγή κορτικοστεροειδών, με αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση των επιπέδων κορτιζόλης στον οργανισμό. Αν αυτή η αύξηση της κορτιζόλης είναι παρατεταμένη, προκαλείται φλεγμονή, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, παχυσαρκία, μικρότερη ινσουλινο-ευαισθησία και μεγιστοποίηση της αποθήκευσης λιποειδών στον οργανισμό. Συγκεκριμένα για την παχυσαρκία, λέγεται πως το αυξημένο DAL προκαλεί μεταβολές στη σύσταση σώματος, με αποτέλεσμα τη μείωση της μυϊκής μάζας και τη μεγιστοποίηση της λιπώδους μάζας στον οργανισμό.
Περιορισμοί μελέτης
Στην παρούσα μελέτη εμφανίζονται μερικοί περιορισμοί που πρέπει να επισημανθούν. Ένας από αυτούς είναι ότι επειδή το δείγμα αποτελούνταν αποκλειστικά από φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, τα ευρήματά της δεν μπορούσαν να γενικευτούν για ολόκληρο τον πληθυσμό. Και αυτό γιατί η μελέτη επικεντρώθηκε μόνο σε μια πληθυσμιακή (φοιτητές) και ηλικιακή (νεαροί) ομάδα. Σε αυτόν το περιορισμό, συνέβαλε και ο σχετικά χαμηλός αριθμός των συμμετεχόντων φοιτητών στην έρευνα. Παράλληλα, ο διατομεακός σχεδιασμός της έρευνας, δεν μπόρεσε να αποδώσει μια σχέση αιτίου-αποτελέσματος και έτσι δεν κατάφερε να αποδείξει πως η παχυσαρκία προκύπτει ως αποτέλεσμα της αυξημένης κατανάλωσης διαιτητικό οξέος.
Επιπλέον, επειδή χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο συλλογής και αξιολόγησης δεδομένων, το ερωτηματολόγιο συχνότητας κατανάλωσης τροφίμων (FFQ), ενδεχομένως να υπάρχουν κάποιες αποκλίσεις από την πραγματική πρόσληψη των συμμετεχόντων και συνεπώς τα αποτελέσματα που προέκυψαν από τη διατροφική αξιολόγηση να είναι μερικώς εσφαλμένα. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως είναι αναγκαίο να πραγματοποιηθούν και άλλες μελέτες που να ρίχνουν φως στο συγκεκριμένο θέμα.
Πλεονεκτήματα μελέτης
Η εν λόγω έρευνα παρουσιάζει αρκετά πλεονεκτήματα. Καταρχάς, για πρώτη φορά μελετήθηκε ελληνικός πληθυσμός ως προς τη συσχέτιση του DAL με την παχυσαρκία. Παράλληλα, έγινε εκτεταμένη αναφορά στην επίδραση της Μεσογειακής δίαιτας στα επίπεδα PRAL και ΝΕΑΡ, σε αντίθεση με όλες τις προηγούμενες μελέτες που έκαναν αναφορές στο δυτικό διατροφικό πρότυπο και στο πώς αυτό σχετίζεται με αυξημένο διαιτητικό οξύ και τελικά με την πρόκληση παχυσαρκίας. Ταυτόχρονα, το δείγμα περιλάμβανε και γυναίκες και άντρες, με αποτέλεσμα τη συλλογή πληροφοριών και για τα 2 φύλα.
Συμπεράσματα
Το DAL ενδεχομένως να σχετίζεται με την εμφάνιση κεντρικού τύπου παχυσαρκίας, ιδίως σε άτομα με χειρότερη ποιότητα διατροφής, όπως αντικατοπτρίζεται από τη χαμηλότερη προσκόλληση στη μεσογειακή διατροφή και την υψηλότερη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων. Απαιτείται διατροφική καθοδήγηση με στόχο τη μείωση του προσλαμβανόμενου οξέος και την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Απαιτούνται, επίσης, περισσότερες μελέτες και μετα-αναλύσεις που να ρίχνουν φως στο συγκεκριμένο θέμα.
