Η προστασία του περιβάλλοντος είναι μία από τις πιο σοβαρές προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου. Ο άνθρωπος «ταλαιπωρεί» τον πλανήτη χρησιμοποιώντας τις πηγές του περισσότερο από όσο θα έπρεπε και είναι πλέον καιρός να βρούμε βιώσιμες λύσεις για την καθημερινότητά μας. Το ίδιο ισχύει και για τη διατροφή μας, ιδιαίτερα μάλιστα αν αναλογιστούμε τον αντίκτυπο που έχει στο περιβάλλον η παραγωγή και η επεξεργασία τροφίμων. Με τον πληθυσμό της Γης να αυξάνεται διαρκώς και τις ανάγκες για τροφή να μεγαλώνουν, οι φωνές για διατροφικές πολιτικές που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον πληθαίνουν.
Τι σημαίνει «βιώσιμη διατροφή»;
Πρόκειται για μοντέλα διατροφής που αποτελούνται κατά κύριο λόγο από ομάδες τροφίμων που η παραγωγή τους έχει μικρή επίπτωση στο περιβάλλον – χαμηλή έκλυση διοξειδίου του άνθρακα, περιορισμένη χρήση γης και ενέργειας. Οι ομάδες τροφίμων είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά. Αντιθέτως, περιορίζεται η κατανάλωση τροφίμων που η παραγωγή τους είναι πιο επιβαρυντική για το περιβάλλον, όπως όλα τα κρέατα, τα γαλακτοκομικά και τα αναψυκτικά. Επομένως, τα μοντέλα βιώσιμης διατροφής δεν διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό με μοντέλα διατροφής όπως το Μεσογειακό, που γνωρίζουμε ότι είναι ωφέλιμο για την υγεία.
Σκοπός της μελέτης
Ερευνητές στη Γαλλία πήγαν ένα βήμα παραπέρα. Δημιούργησαν το Δείκτη Βιώσιμης Διατροφής, έναν δείκτη που αποτελείται από το άθροισμα τεσσάρων υπο-δεικτών:
- του διατροφικού δείκτη (ενεργειακή κατανάλωση και ποιότητα διατροφής),
- του περιβαλλοντικού δείκτη (κατανάλωση βιολογικών τροφίμων, επίδραση παραγωγής τροφίμων στο περιβάλλον),
- του οικονομικού δείκτη (ποσοστό εισοδήματος για αγορά τροφίμων), και
- του δείκτη πρακτικών (μέρος αγοράς τροφίμων και κατανάλωση έτοιμων γευμάτων).
Με βάση το δείκτη αυτό, οι ερευνητές ήθελαν να αξιολογήσουν πώς σχετίζονται οι βιώσιμες διατροφικές πρακτικές με το σωματικό βάρος και τον κίνδυνο εμφάνισης υπέρβαρου ή παχυσαρκίας.
Για την αξιολόγηση αυτή χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα από μία μελέτη παρατήρησης στη Γαλλία που το 2014 εθελοντές είχαν συμπληρώσει ερωτηματολόγια συχνότητας κατανάλωσης βιολογικών και συμβατικών τροφίμων (Org-FFQ) και είχαν δώσει πληροφορίες σχετικά με την αγορά τροφίμων (μέρος και κόστος) και τη χρήση έτοιμων γευμάτων. Με βάση τα δεδομένα αυτά, σε κάθε εθελοντή υπολογίστηκε ένα σκορ Βιώσιμης Διατροφής. Το δείγμα χωρίστηκε σε πέντε κατηγορίες, ανάλογα με το σκορ: Το χαμηλότερο (Q1) είχε το λιγότερο βιώσιμο μοντέλο, ενώ το υψηλότερο (Q5) είχε το καλύτερο μοντέλο. Δεδομένα για ύψος και βάρος (για υπολογισμό Δείκτη Μάζας Σώματος) δίνονταν κάθε χρόνο μεταξύ 2014 και 2018. Συνολικά, δεδομένα από 16.000 άτομα περιελήφθησαν στην ανάλυση.
Τι έδειξαν τα αποτελέσματα;
Στην έναρξη της παρατήρησης (δεδομένα από το 2014), φάνηκε ότι το δείγμα που άνηκε στο Q1 (λιγότερο βιώσιμη διατροφή) είχε υψηλότερα ποσοστά υπέρβαρου και παχυσαρκίας σε σχέση με τις άλλες κατηγορίες, γεγονός που δείχνει ότι έστω και μικρή προσκόλληση σε βιώσιμα μοντέλα σχετίζεται με χαμηλότερο σωματικό βάρος. Η σύγκριση μεταξύ Q1 και Q5 είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, καθώς στο Q1 το ποσοστό ατόμων με ΔΜΣ άνω του 25 kg/m2 ήταν 29.8% ενώ στο Q5 12.7%. Παρομοίως, άτομα που άνηκαν στο Q1 είχαν αυξημένη ενεργειακή πρόσληψη και αυξημένη πρόσληψη όλων των ειδών κρέατος, αναψυκτικών, τυριών και γαλακτοκομικών, σε σχέση με όλες τις άλλες κατηγορίες (Q2-Q5).
Μοντέλα εκτίμησης κινδύνου έδειξαν ότι χαμηλό σκορ του Δείκτη Βιώσιμης Διατροφής σχετίστηκε με 6 φορές αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας και 2.7 φορές αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης υπερβαρότητας. Η σχέση αυτή ήταν γραμμική – όσο πιο χαμηλός ο δείκτης, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος εμφάνισης υπέρβαρου και παχυσαρκίας. Αναλύοντας τα δεδομένα πιο διεξοδικά, οι ερευνητές βρήκαν ότι τόσο ο διατροφικός όσο και ο περιβαλλοντολογικός υπο-δείκτης σχετίστηκαν αρνητικά με την εμφάνιση υπέρβαρου και παχυσαρκίας.
Τι καινούριο μας λέει αυτή η μελέτη;
Η μελέτη αυτή ενισχύει την αξία διατροφικών μοντέλων όπως το Μεσογειακό, όχι μόνο για την υγεία του πληθυσμού αλλα και για την προστασία του περιβάλλοντος. Είναι η πρώτη μελέτη που χρησιμοποιεί έναν Δείκτη Βιώσιμης Διατροφής και αξιολογεί το δείκτη αυτό σε σχέση με το βάρος και το κίνδυνο αύξησης βάρους. Επομένως το Μεσογειακό μοντέλο διατροφής δεν είναι καλό μόνο για την υγεία μας, αλλά και για την υγεία του πλανήτη.
Θα πρέπει ωστόσο να περιμένουμε αντίστοιχα αποτελέσματα από καλύτερα σχεδιασμένες προοπτικές μελέτες, μιας και τα ανθρωπομετρικά και διατροφικά δεδομένα που συλλέχθηκαν είχαν δοθεί από τους ίδιους τους εθελοντές (self-reported questionnaires), ενώ το δείγμα των περίπου 16.000 ατόμων που περιελήφθησαν στην ανάλυση αποτελεί μόλις το 14% του συνολικού δείγματος της αρχικής μελέτης (περίπου 112.000).
