Ο όρος εικόνα σώματος είναι μια πολύπλοκη έννοια, γιατί συμπεριλαμβάνει τις αντιλήψεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα που έχει ο καθένας για το σώμα του, αλλά και το πώς πιστεύει ότι τον βλέπουν οι άλλοι, με σημαντικό αντίκτυπο στην καθημερινότητά του. Η έννοια εικόνα σώματος έχει 4 διαστάσεις:
- Αντιληπτική διάσταση: το πώς βλέπει ο καθένας το σώμα του
- Συναισθηματική διάσταση: το πώς νιώθει κάποιος για την εμφάνιση του σώματός του
- Γνωσιακή διάσταση: το τι σκέφτεται και πιστεύει ο καθένας για το σώμα του
- Συμπεριφορική διάσταση: πώς συμπεριφέρεται κάποιος, ανάλογα με την εικόνα σώματος που πιστεύει ότι έχει
Η εικόνα σώματος επηρεάζει βαθιά την ποιότητα ζωής του ατόμου. Σε μια εποχή που η εικόνα και η φωτογραφία κυριαρχεί σε social media, τηλεοράσεις και έντυπο τύπο, το γεγονός να είναι κάποιος υπέρβαρος και πολύ περισσότερο παχύσαρκος, αποτελεί μεγάλο εκτός από σωματικό και ψυχικόφορτίο. Ήδη από τη σχολική, αλλά πολλές φορές και νωρίτερα, ξεκινάει ο στιγματισμός για τα παιδιά που έχουν παραπάνω βάρος, συνεχίζοντας βέβαια και στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή.
Οι πρώτες ανησυχίες για την εικόνα σώματος των παχύσαρκων ξεκινάνε να περιγράφονται από μελέτες στα τέλη του ’60. Η δυσαρέσκεια σε σχέση με την εμφάνιση φαίνεται να είναι ο κανόνας, παρά η εξαίρεση. Επίσης οι περισσότερες έρευνες συνήθως μελετάνε την εικόνα σώματος σε σχέση με τις διαταραχές λήψης τροφής, ενώ τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει να επεκτείνονται οι μελέτες και στους άνδρες, γιατί αρχικά αφορούσε κυρίως τις γυναίκες.
Παιδική και εφηβική ηλικία
Οι μελέτες δείχνουν ότι η ανησυχία για την εικόνα σώματος είναι πιο αυξημένη σε υπέρβαρα παιδιά και εφήβους, σε σχέση με τα πιο φυσιολογικού βάρους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή φυλής. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι οι ομάδες παιδιών δυτικών κοινωνιών με αυξημένο κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο και περισσότερα οπτικά ερεθίσματα, στις οποίες προβάλλεται εντονότερα το αδύνατο σώμα, είναι πιο ευάλωτες σε σχέση με άλλες. Οι κοινωνικές πιέσεις προκειμένου το παιδί και ο έφηβος να είναι αδύνατοι ή να χάσουν βάρος και οι λανθασμένοι χειρισμοί από το περιβάλλον τους, διογκώνουν το πρόβλημα, υποβιβάζοντας την αυτοπεποίθηση σε αυτές τις ευαίσθητες ηλικίες ακόμα περισσότερο. Η ειρωνεία βέβαια είναι ότι το χαμηλό αίσθημα αυτοεκτίμησης έχει φανεί ότι δεν αποτελεί ικανοποιητικό κίνητρο για την κινητοποίηση, προσπάθεια απώλειας ή συντήρησης βάρους. Ακόμη και στην εφηβική ηλικία καταλήγουν σε ανορθόδοξες μεθόδους και τεχνικές απώλειας βάρους, έχοντας σαν παράδειγμα συνήθως κάποιον από το περιβάλλον τους.
Ενήλικες
Στους ενήλικες έχει φανεί ότι ο χρόνιος στιγματισμός τους, στο να είναι υπέρβαροι, συνδέεται με την κακή εικόνα σώματος που διατηρούν. Οι ομάδες των υπέρβαρων και παχύσαρκων δε λαμβάνουν ευνοϊκή αντιμετώπιση και μεταχείριση, σε αντίθεση με άλλες «στιγματισμένες» ή ομάδες με μειονεκτήματα, όπως π.χ. άτομα με ειδικές ανάγκες. Μάλιστα, πολλές φορές και οι ίδιοι οι παχύσαρκοι κατακρίνουν άλλους υπέρβαρους.
Ο περισσότερος κόσμος, όταν βλέπει υπέρβαρους και παχύσαρκους ανθρώπους, σκέφτεται ότι θα πρέπει να «ντρέπονται» για τα κιλά και το σώμα τους - αυτό γίνεται ισχυρή πεποίθηση σε πολλά άτομα της ομάδας αυτής. Παρ’ όλα αυτά, και στους ενήλικες, η κακή εικόνα σώματος, συνήθως δεν αποτελεί κίνητρο για τον έλεγχο του βάρους τους. Οι μελέτες δείχνουν ότι η αρνητική εικόνα σώματος μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές διαταραχές και άγχος, ενώ υπέρβαροι και παχύσαρκοι άνθρωποι, που είναι πιο ευχαριστημένοι με το σώμα τους έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Συνήθως, τα υπέρβαρα λευκά άτομα και κυρίως οι γυναίκες, που έχουν χειρότερη εικόνα σώματος από άλλες υπέρβαρες ομάδες ατόμων, συνήθως αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη θνησιμότητα και θνητότητα ακόμα και σε χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ). Η κακή εικόνα σώματος συνδέεται με χαμηλό δείκτη υγείας, λόγω στρεσσογόνων συναισθημάτων, ανθυγιεινών συνηθειών διατροφής (π.χ. συναισθηματική υπερφαγία), μειωμένης φυσικής δραστηριότητας και γενικότερα επιβαρυμένου τρόπου ζωής.
Διαφορές στα 2 φύλα
Οι γυναίκες με υπερβάλλον βάρος συνήθως έχουν χειρότερη εικόνα για το σώμα τους και πιο αρνητική ψυχολογία, σε αντίθεση με τους υπέρβαρους άντρες. Μάλιστα, για τους άντρες, πολλές φορές ο όγκος, ακόμα και από λίπος, συνδέεται με ανδρισμό και δύναμη και αποτελεί θετικό στοιχείο της εμφάνισής τους. Οι διαφορές, που παρατηρούνται στην περίπτωση των 2 φύλων, σε ό,τι αφορά στις αντιλήψεις τους για την εικόνα σώματός τους είναι ότι:
- Οι υπέρβαροι άνδρες που χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους υπέρβαρους είναι πιο ικανοποιημένοι από την εικόνα σώματός τους, συγκριτικά με τις γυναίκες.
- οι υπέρβαρες γυναίκες, που θεωρούν ότι είναι και υπέρβαρες και είναι πιο δυσαρεστημένες σε σχέση με τους άνδρες, με το σώμα τους.
Επίσης, στις περισσότερες μελέτες οι υπέρβαρες γυναίκες περιγράφουν ότι βιώνουν μεγαλύτερες σωματικές διακρίσεις σε σχέση με τους υπέρβαρους άντρες.
Διατροφικές διαταραχές
Η αρνητική εικόνα σώματος είναι γνωστό ότι είναι πολύ πιο έντονα αισθητή σε άτομα με διαταραχές λήψης τροφής. Στην περίπτωση της αδηφαγικής διαταραχής, τα περισσότερα άτομα είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και ο βαθμός της αρνητικής εικόνας σώματος μπορεί να είναι πολύ σοβαρός, ακόμα και σε περιόδους που ελέγχουν το βάρος τους. Τα υπέρβαρα ή παχύσαρκα άτομα με αδηφαγικές διαταραχές, που δίνουν μεγάλη έμφαση στην εικόνα σώματος και στο βάρος τους, περισσότερο απ’ ό,τι σε άλλα στοιχεία της προσωπικότητάς τους, έχουν συνήθως χαμηλή αυτοεκτίμηση και αποτελούν συνήθως και τα πιο σοβαρά και ευάλωτα περιστατικά, με χαμηλή ποιότητα ζωής.
Συμπερασματικά
Τα συμπέρασμα μελετών που συσχετίζουν υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα, με την εικόνα σώματός τους και την ποιότητα ζωής τους, είναι ανάμεικτα. Δεν είναι όλοι οι παχύσαρκοι δυσαρεστημένοι με το σώμα τους. Η πλειονότητά τους όμως, φαίνεται να υπερεκτιμά το μέγεθος σώματός τους, να έχει αρνητική εικόνα σώματος και χαμηλή αυτοεκτίμηση, που πολλές φορές υπερισχύει άλλων προτερημάτων τους. Η κακή εικόνα σώματος, που μπορεί να είναι διογκωμένη στο μυαλό τους, συχνά προκαλεί άγχος, ανασφάλεια, ακόμη και δυστυχία - δυσαρέσκεια. Η αρνητική εικόνα σώματος σε υπέρβαρα άτομα με διατροφικές διαταραχές, μπορεί να αποτελέσει ακόμα και αιτία να διατηρούν λανθασμένες και επιβαρυντικές για τον οργανισμό τους διατροφικές συνήθειες και να ταλαιπωρούνται σε χρόνιες δίαιτες. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μία μεγάλη ομάδα χρόνιων παχυσάρκων που χρησιμοποιούν τον αυτοσαρκασμό ως τακτική αυτοάμυνας και αυτοπροστασίας. Από τα λεγόμενά τους φαίνεται να είναι εξοικειωμένοι με το σώμα τους.
Υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα σε παρεμβάσεις που δεν εστιάζονται στην απώλεια βάρους, αλλά στη βελτίωση της εικόνας σώματος, έχουν σαν αποτέλεσμα να καλυτερεύει η άποψη που έχουν για το σώμα τους, χωρίς απαραίτητα να χάνουν βάρος, κάτι που είναι θετικό αν συλλογιστούμε το πόσο βελτιώνεται η διάθεση και η ποιότητα ζωής του ατόμου. Από την άλλη, έχει φανεί ότι άτομα φυσιολογικού βάρους, που ήταν στο παρελθόν υπέρβαρα, αν δεν φτιάξουν την αντίληψη που έχουν για το σώμα τους, μπορεί να βασανίζονται από το λεγόμενο «βάρος φάντασμα» (phantom fat) ή να εξακολουθούν να νομίζουν ότι είναι «χοντροί», καταστάσεις ιδιαίτερες στρεσσογόνες για το άτομο, που μελλοντικά μπορεί να τους οδηγήσουν και πάλι στην παχυσαρκία.
Το μήνυμά μας, όπως και το μήνυμα της καμπάνιας του medNutrition «Ας αφήσουμε τους τύπους» είναι να αγαπήσετε το σώμα σας και με τη βοήθεια των ειδικών να προσπαθήσετε με πολλή υπομονή να βελτιώστε τις συνήθειές σας, που θα σας οδηγήσουν σε μια πιο υγιή και ευτυχισμένη ζωή.
