Η εφηβική παχυσαρκία αποτελεί ένα φαινόμενο που έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις. Το ένα τρίτο περίπου της νεολαίας στην Ευρώπη είναι υπέρβαροι. Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι όμως το γεγονός ότι το υπερβάλλον βάρος σε αυτή την ηλικία αποτελεί προγνωστικό δείκτη για παχυσαρκία και στην ενήλικο ζωή.
Ποιοι παράγοντες είναι υπεύθυνοι για την αύξηση της παχυσαρκίας;
Η διαθεσιμότητα εύγευστων και πλούσιων σε ενέργεια τροφών και η μείωση της φυσικής δραστηριότητας είναι δύο παράγοντες που έχουν μεταβληθεί σε μεγάλο βαθμό τις τελευταίες δεκαετίες και είναι υπεύθυνοι για τη ραγδαία αύξηση της παχυσαρκίας.
Φυσική δραστηριότητα και διατροφική συμπεριφορά, τι άλλαξε;
Οι αλλαγές που παρατηρούνται στη σωματική δραστηριότητα και στη διατροφική συμπεριφορά των νέων αποδίδονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, που ενθαρρύνουν την υπερβολική πρόσληψη ενέργειας και αποθαρρύνουν την ενεργειακή δαπάνη. Το άθροισμα των επιρροών του περιβάλλοντος που προωθούν την παχυσαρκία, έχει χαρακτηριστεί σε επιστημονικές μελέτες ως παχυσαρκογενές περιβάλλον.
Οικογένεια και κοινωνικό περιβάλλον στην παχυσαρκία
Στην αύξηση της εφηβικής παχυσαρκίας φαίνεται λοιπόν να παίζει σημαντικό ρόλο το περιβάλλον. Στην έννοια του περιβάλλοντος συμπεριλαμβάνεται τόσο το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, όσο και το φυσικό περιβάλλον. Η οικογένεια, το σχολείο, οι δάσκαλοι, οι φίλοι, η κοινωνία, η διαθεσιμότητα τροφίμων, οι αθλητικές εγκαταστάσεις, η γειτονιά είναι παράγοντες που συνθέτουν το περιβάλλον ενός εφήβου και επηρεάζουν σε μικρό, ή σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας των νέων, καθώς και τις διατροφικές τους επιλογές.
Από τι επηρεάζεται η φυσική δραστηριότητα;
Ανασκόπηση μελετών που εξετάζουν τον ρόλο του περιβάλλοντος στην εφηβική παχυσαρκία έδειξε ότι τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας στους νέους επηρεάζονται ισχυρά από το σχολείο, από τις αθλητικές εγκαταστάσεις του σχολείου, αλλά και από το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο των δασκάλων.
Για παράδειγμα, φάνηκε ότι οι έφηβοι είναι πιο δραστήριοι σε δημόσια σχολεία από ό,τι σε ιδιωτικά σχολεία ή τεχνολογικές σχολές. Επιπλέον, η ύπαρξη αθλητικών εγκαταστάσεων στη γειτονιά, όπως και η μειωμένη κυκλοφοριακή κίνηση, έδειξαν ότι είναι παράγοντες που ενθαρρύνουν πολύ τους έφηβους για περισσότερη άσκηση. Ωστόσο, οι συνήθειες των φίλων ή των αδερφών, η στήριξη της οικογένειας και η παρακολούθηση αθλητικών μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν φάνηκε από την ανασκόπηση να επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας των νέων.
Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν ότι η άσκηση επηρεάζεται περισσότερο από χαρακτηριστικά του σχολικού περιβάλλοντος και της κοινωνίας παρά από διαπροσωπικά χαρακτηριστικά. Μια πιθανή εξήγηση, είναι ότι η άσκηση λαμβάνει χώρα έξω από το οικογενειακό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να μειώνεται η επίδραση της οικογένειας σε αυτή.
Όταν το σχολείο και η γειτονιά διευκολύνουν την φυσική δραστηριότητα, η οικογένεια και οι φίλοι πιθανότατα να μην έχουν μεγάλη επίδραση. Μπορούμε όμως να θεωρήσουμε ότι η οικογένεια έχει έμμεση σχέση με την φυσική δραστηριότητα των νέων, καθώς αυτή είναι που επιλέγει το σχολείο και τη γειτονιά που θα μεγαλώσουν τα παιδιά.
Τι επηρεάζει τη διατροφική συμπεριφορά;
Σε αντίθεση με τη φυσική δραστηριότητα, η διατροφική συμπεριφορά των εφήβων φαίνεται ότι επηρεάζεται σε μεγαλύτερο βαθμό από την οικογένεια, αλλά και από το σχολείο, ενώ η γειτονιά και η κοινωνία δεν έχουν κάποια επιρροή στο τι επιλέγουν οι νέοι να φάνε.
Οι διατροφικές συνήθειες των γονέων, η διαθεσιμότητα και η προσβασιμότητα σε τρόφιμα επηρεάζουν την διατροφική πρόσληψη των εφήβων. Η οικογενειακή συνοχή και ο γονικός έλεγχος διαμορφώνουν τις διατροφικές επιλογές των νέων, καθώς οι γονείς αποτελούν πρότυπα μίμησης για τα παιδιά τους.
Για παράδειγμα, έχει φανεί ότι όταν οι γονείς καταναλώνουν τρόφιμα υψηλής περιεκτικότητας σε ενέργεια και λίπος, ίδια τρόφιμα καταναλώνουν και τα παιδιά τους. Αντίστοιχη μίμηση από τους εφήβους παρατηρείται όταν οι γονείς, και ιδιαίτερα οι γονείς χαμηλού μορφωτικού επιπέδου, έχουν στην διατροφή τους πολλά φρούτα και λαχανικά.
Φαίνεται λοιπόν, ότι η υγιεινή διατροφή μεταφέρεται στα παιδιά, όταν υπάρχει ένα υγιές οικογενειακό περιβάλλον, όπου οι γονείς δίνουν το καλό παράδειγμα, κατανοούν την ζωή των εφήβων και είναι συναισθηματικά δεμένοι μαζί τους.
Πρέπει να αναγνωριστεί, ότι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες δεν επηρεάζουν τη σωματική δραστηριότητα, ή τις διαιτητικές επιλογές μεμονωμένα, αλλά αλληλεπιδρούν συνεργικά. Ωστόσο, κρίνεται απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι οι εν λόγω παράγοντες μπορεί να επηρεάζουν κάποιους έφηβους περισσότερο και κάποιους πιθανόν λιγότερο.
Ο ρόλος της οικογένειας θεωρείται ότι έχει ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου ότι οι γονείς άμεσα καθορίζουν το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον του εφήβου και επηρεάζουν έμμεσα τη συμπεριφορά και τις συνήθειες μέσα από την κοινωνικοποίηση του παιδιού και αποτελώντας πρότυπα αυτού.
