Ως παχυσαρκία ορίζεται η παθολογική εκείνη κατάσταση κατά την οποία, περίσσεια λιπώδους ιστού, εναποθηκεύεται στον οργανισμό. Είναι μια νοσογόνος κατάσταση η οποία στις μέρες μας, τείνει να πάρει διαστάσεις «επιδημίας» στις αναπτυγμένες κοινωνίες.
Η παιδική παχυσαρκία αφορά τις ηλικίες 2-18 ετών αφού σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), το διάστημα αυτό καθορίζει και την έννοια του παιδιού, όσον αφορά την ηλικία . Συνεπώς αναφερόμαστε σε παιδική – εφηβική παχυσαρκία.
Το καταλληλότερο μέσο διάγνωσης της παιδικής παχυσαρκίας, πιθανότατα είναι ο Δείκτη Μάζας Σώματος (ΒΜΙ), ο οποίος καθορίζει τα όρια υπέρβαρου και παχύσαρκού παιδιού, και ο πίνακας που αφορά τις ηλικίες 2-18 ετών είναι διαφορετικός από τον αντίστοιχο των ενηλίκων. Ο υπολογισμός του σωματικού λίπους μέσω της μέτρησης των δερματοπτυχών είναι επίσης μια πολύ καλή μέθοδος η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί επικουρικά με τον υπολογισμό του (ΒΜΙ) και να υπάρξουν πιο ακριβή και συγκεκριμένα αποτελέσματα. Επιπλέον χρησιμοποιούνται οι καμπύλες ανάπτυξης, με κυριότερες τις καμπύλες, βάρος για την ηλικία και βάρος για το ύψος.
Σύμφωνα με τις καμπύλες ανάπτυξης όταν το σωματικό βάρος ενός παιδιού ξεπερνά το 95ο, χαρακτηρίζεται ως παχύσαρκο και μεταξύ 85ο - 95ο υπέρβαρο. Το γεγονός όμως ότι οι καμπύλες αυτές δεν ανανεώνονται όσο τακτικά πρέπει, καθώς επίσης πολλές από αυτές τις καμπύλες αντιπροσωπεύουν ένα δείγμα και όχι το συνολικό πληθυσμό μιας χώρας, μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένες εκτιμήσεις.
Επιπτώσεις της παιδικής παχυσαρκίας
Όπως προαναφέρθηκε η παιδική παχυσαρκία είναι μια νοσογόνος κατάσταση η οποία μπορεί να επιφέρει πολλές αρνητικές επιπτώσεις για τη σωματική αλλά και ψυχική υγεία των παιδιών. Κάποιες από τις κυριότερες είναι οι εξής:
Μεταβολικές-ορμονικές: δισλιπιδεμία, υπερινσουλιναιμία, σακχ. διαβήτης ΙΙ κ.α.
Καρδιοαναπνευστικές: υπνική άπνοια, αρτ. υπέρταση, προδιάθεση αρτηριοσκλήρυνσης
Ορθοπεδικές: βλάβες μηριαίου οστού, πόνοι των ισχύων, κλίση κάτω άκρων
Ψυχοκοινωνικές: υποτίμηση του εαυτού, απομόνωση, περιστασιακή υπερφαγία, νευρογενής βουλιμία, κατάθλιψη.
Αιτίες Παιδικής Παχυσαρκίας
Οι κυριότερες από αυτές είναι είτε περιβαλλοντικές είτε γενετικές-κληρονομικές.
Περιβαλλοντικές
- υπερσιτισμός
- κακής ποιότητας διατροφή (υψηλή σε λίπος ζάχαρη, κορεσμένα και trans λιπαρά)
- μειωμένη φυσική δραστηριότητα
- ψυχοκοινωνικά αίτια (έλλειψη επικοινωνίας μητέρας – παιδιού, υπερπροστασία, έλλειψη χρόνου ενασχόλησης με θέματα υγείας)
- ορμονικά αίτια (διαταραχές θυρεοειδούς, επινεφριδίων, υποθαλάμου)
Γενετικές - Κληρονομικές
- κληρονομικοί παράγοντες – γονίδια (πιθανόν να συμμετέχουν έως και 30% στην αιτιολογία της παιδικής παχυσαρκίας
- διαιτητικές συνήθειες παχύσαρκων γονέων (τις οποίες ακολουθούν τα παιδιά και οδηγούνται με τη σειρά τους στη παχυσαρκία)
Παιδική Παχυσαρκία και έλλειψη φυσικής δραστηριότητας
Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας των παιδιών είναι ένας ιδιαίτερα επιβαρυντικός παράγοντας, ο οποίος θεωρείται από πολλούς επιστήμονες εξίσου σημαντικός με εκείνον της κακής διατροφής. Πολλά είναι τα αίτια της μειωμένης φυσικής δραστηριότητας των παιδιών αλλά και των εφήβων.
Η ανυπαρξία χώρων παιχνιδιού και άθλησης στις μεγαλουπόλεις είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες εξαιτίας της οποίας τα παιδιά καθηλώνονται μπροστά στην τηλεόραση ή σε έναν Η/Υ. Η υψηλή τεχνολογία είναι σίγουρα πολύ σημαντική και ένα επιπλέον εργαλείο στην εκπαίδευση και την ψυχαγωγία των παιδιών, μπορεί όμως να λειτουργήσει και ως τροχοπέδη, μειώνοντας το ενδιαφέρον των παιδιών για το παραδοσιακό υπαίθριο παιχνίδι, αφού πλέον πολλά από αυτά το θεωρούν λιγότερο δελεαστικό σε σχέση με ένα video game.
Ο ρόλος της οικογένειας
Ο ρόλος της οικογένειας και τα πρότυπα καθημερινότητας που ακολουθούν τα παιδιά επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά εκτός από τις διαιτητικές συνήθειες, και τις συνήθειες εκείνες που σχετίζονται με την φυσική δραστηριότητα, είτε πρόκειται για άσκηση είτε ακόμα και για απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως το περπάτημα. Οι ώρες της γυμναστικής στο σχολείο είναι πολύ λίγες και οι συνθήκες πολλές φορές δύσκολες, μειώνοντας την ποιότητα του μαθήματος. Συγκεκριμένα στο λύκειο οι μαθητές γυμνάζονται 1-2 45΄λεπτα ανάλογα με το τρίμηνο και την τάξη που βρίσκονται. Οι ώρες αυτές είναι ελάχιστες και επιπλέον οι χώροι και οι συνθήκες αντί να προσελκύουν τα παιδιά, πολλές φορές απομακρύνουν το ενδιαφέρον τους. Υπάρχουν επίσης δημοτικά σχολεία στα οποία δεν υπάρχει καθηγητής φυσικής αγωγής με αποτέλεσμα, η γυμναστική να γίνεται είτε με τις φιλότιμες προσπάθειες των δασκάλων, είτε καθόλου.
Όσον αφορά στον καθημερινό τρόπο ζωής, το αυτοκίνητο έχει κατακλύσει πλέον στις μέρες μας ακόμα και μικρές επαρχιακές πόλεις. Το γεγονός αυτό επηρεάζει τις μετακινήσεις της οικογένειας και συνεπώς τις περισσότερες φορές και τη φυσική δραστηριότητα των ίδιων των παιδιών.
Φορτωμένο καθημερινό πρόγραμμα των παιδιών
Ας μη ξεχνάμε τέλος έναν πολύ σημαντικό παράγοντα, ο οποίος είναι το ιδιαίτερα φορτωμένο καθημερινό πρόγραμμα των παιδιών το οποίο δεν τους αφήνει πολύ ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι και άθληση. Συνεπώς εκτός από την αυξημένη και κακής ποιότητας διατροφή η οποία επιφέρει θετικό ενεργειακό ισοζύγιο και ως αποτέλεσμα αυτού αύξηση του σωματικού βάρους, καθοριστικής σημασίας είναι και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, γεγονός το οποίο μειώνει την ημερήσια ενεργειακή δαπάνη. Ώς αποτέλεσμα των παταπάνω, η ζυγαριά του ενεργειακού ισοζυγίου γέρνει προς το θετικό, αφού οι θερμίδες πρόσληψης είναι περισσότερες από τις θερμίδες κατανάλωσης ημερησίως, με αποτέλεσμα αρχικά το παιδί να γίνει υπέρβαρο και αν συνεχιστεί η αύξηση του σωματικού βάρους, παχύσαρκο.
Επιστημονικά τεκμηριωμένα αποτελέσματα από μελέτες σε κλινικά αλλά και σχολικά δείγματα έχουν αποδείξει ότι ο συνδυασμός δίαιτας και άσκησης έχει τα καλύτερα αποτελέσματα στη μείωση του σωματικού βάρους στα παιδιά
Σε μελέτη που έγινε σε σχολικό δείγμα από τον Figueroa-Colon και τους συνεργάτες έγινε συνδυασμός για 16 εβδομάδες υποθερμιδικής δίαιτας (λίγο κάτω από τις ημερήσιες ενεργειακές απαιτήσεις) και άσκησης (45 λεπτά, 5x/εβδ. έντασης 25-75% της μέγιστης καρδιακής συχνότητας*). Συμμετείχαν 19 παιδιά ηλικίας 9-13 ετών από 1-6 μήνες. Η μείωση σωματικού βάρους που επήλθε στην ομάδα που υποβλήθηκε στο πρόγραμμα συνδυασμού διατροφής και άσκησης ήταν στατιστικά σημαντική σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Στις περισσότερες μελέτες ο συνδυασμός διατροφής και άσκησης επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα σε σχέση με τη μεμονωμένη δίαιτα, άλλοτε στατιστικά σημαντικά και άλλοτε όχι.
Συνεπώς ο ρόλος της άσκησης είναι ιδιαίτερα σημαντικός και χρήσιμος στα θεραπευτικά μοντέλα αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας, εφόσον φυσικά κάποιοι λόγοι υγείας δεν τον αποκλείουν. Εκτός από την ενεργειακή κατανάλωση που προκαλείται, είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα και άλλα ωφέλη που σχετίζονται με την άσκηση. Η αύξηση της μυϊκής μάζας και η μείωση του λιπώδους ιστού, η βελτίωση της ινσουλινοευαισθησίας με αποτέλεσμα την κατάλληλη προώθηση της γλυκόζης προς τους ιστούς, η ρύθμιση της αρηριακής πίεσης, η βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, αλλά και ψυχική ευεξία είναι κάποια από τα σημαντικότερα ωφέλη που μπορούν επηρεάσουν θετικά τη υγεία ενός παχύσαρκου παιδιού. Εκτός όμως από την άσκηση, εφόσον αυτή δεν είναι εφικτή, ακόμα και απλές φυσικές δραστηριότητες όπως το περπάτημα ή κάποιες καθημερινές χειρωνακτικές εργασίες θεωρούνται ιδιαίτερα ευεργετικές.
* Μέγιστη καρδιακή συχνότητα= 220-ηλικία
Πρόληψη ως μέτρο αντιμετώπισης
Η παιδική παχυσαρκία είναι μία νόσος η οποία ως ένα βαθμό θα λέγαμε ότι μπορεί να προληφθεί, έτσι ώστε να μη χρειάζεται να θεραπευτεί αλλά να καταπολεμηθεί πριν την εμφάνιση της. Για να γίνει κάτι τέτοιο απαιτούνται συντονισμένες και συγκεκριμένες ενέργειες από το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον αλλά και από τους κρατικούς φορείς γενικότερα και ειδικότερα τους φορείς υγείας και παιδείας.
Όσον αφορά τη φυσική δραστηριότητα σημαντικό είναι να δημιουργηθούν κίνητρα αλλά και χώροι άθλησης και παιχνιδιού για τα παιδιά (πλατείες, παιδότοποι, γήπεδα, ποδηλατόδρομοι κτλ.). Αύξηση των διδακτικών ωρών γυμναστικής στο σχολείο αλλά και περισσότερα και καλύτερα προγράμματα από τους κρατικούς φορείς που να σχετίζονται με την άσκηση και το παιχνίδι. Σχολικά προγράμματα αγωγής διατροφής και άσκησης, εκπαίδευση γονέων για θέματα άσκησης και υγείας, συνεργασία φορέων υγείας και παιδείας με σκοπό την έκδοση πληροφοριών, οδηγιών και κατευθύνσεων. Μεγαλύτερες επιδοτήσεις σε ιδιώτες για τη δημιουργία χώρων και δράσεων που να σχετίζονται με τη φυσική δραστηριότητα και το παιχνίδι. Κίνητρα και οργανωμένες δραστηριότητες με σκοπό την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας των παιδιών όπως π.χ. δράσεις που σχετίζονται με το περπάτημα. Στην Αυστραλία π.χ. πριν μερικά χρόνια υπήρξε συγκεκριμένο πρόγραμμα με τη συμμετοχή εθελοντών γονέων με σκοπό να πηγαίνουν τα παιδιά από και προς το σχολείο με τα πόδια και όχι με το αυτοκίνητο εφόσον το επέτρεπε η απόσταση.
Κλείνοντας θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η παχυσαρκία είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, για το λόγο αυτό και η αντιμετώπιση της θα πρέπει να είναι πολυπαραγοντική. Η επιλογή και η εφαρμογή της κατάλληλης μεθόδου αντιμετώπισης πρέπει να γίνεται από ένα επιστημονικό επιτελείο το οποίο θα πρέπει να αποτελείται από διαιτολόγο, γιατρό, γυμναστή και ψυχολόγο. Οι επιστήμονες αυτοί συνεργαζόμενοι μεταξύ τους, με το παιδί, αλλά και το οικογενειακό του περιβάλλον, θα μπορέσουν να επιτύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
