Ένας φαύλος κύκλος
Το σώμα μας μετατρέπει την τροφή που καταναλώνουμε σε γλυκόζη. Φυσιολογικά, η γλυκόζη αυτή μπαίνει στα κύτταρα του σώματός μας και χρησιμοποιείται ως ενέργεια με τη βοήθεια μιας ορμόνης που παράγεται στο πάγκρεας, της ινσουλίνης. Στην περίπτωση του διαβήτη, το σώμα δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη ή δε μπορεί να τη χρησιμοποιήσει αποτελεσματικά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα αντί να περνούν στα κύτταρα.
Ο σακχαρώδης διαβήτης έχει χρόνια πορεία και μπορεί να προκαλέσει μια σειρά σοβαρών επιπλοκών όπως καρδιαγγειακή νόσο, χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, βλάβες του αμφιβληστροειδούς, βλάβες των νεύρων, στυτική δυσλειτουργία κ.ά. Η πιθανότητα ανάπτυξης επιπλοκών λόγω του σακχαρώδους διαβήτη μειώνεται όσο καλύτερα ρυθμίζονται οι τιμές του σακχάρου στο αίμα. Μια σειρά παραγόντων, όπως το κάπνισμα, τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, η παχυσαρκία, η αρτηριακή υπέρταση και η καθιστική ζωή, επιταχύνουν την ανάπτυξη επιπλοκών.
Αρκετές μελέτες τα τελευταία χρόνια φαίνεται να συνδέουν την παρουσία διαβήτη με την εμφάνιση κατάθλιψης. Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε. ωστόσο σύμφωνα με τα αποτελέσματα των ερευνών, τα άτομα με διαβήτη έχουν διπλάσιο κίνδυνο για εμφάνιση κατάθλιψης σε σχέση με άτομα που δεν έχουν διαβήτη. Παράλληλα, οι πιθανότητες να εμφανίσει κάποιος διαβητικός ασθενής κατάθλιψη αυξάνουν όσο χειρότερες είναι οι επιπλοκές του διαβήτη.
Οι συνδετικοί κρίκοι μεταξύ κατάθλιψης και διαβήτη είναι ακόμα ασαφείς. Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί λόγω κάποιων στρεσογόνων καταστάσεων ταυτόχρονα όμως μπορεί να είναι αποτέλεσμα των μεταβολικών επιδράσεων του διαβήτη στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα οι άνθρωποι με διαβήτη που έχουν ιστορικό κατάθλιψης είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν επιπλοκές διαβήτη σε σχέση με διαβητικούς ασθενείς που δεν πάσχουν από κατάθλιψη.
Δεν αισθάνομαι καλά…. Έχω κατάθλιψη;
Όλοι οι άνθρωποι περιστασιακά αισθάνονται λυπημένοι ή στενοχωρημένοι αλλά αυτή η κατάσταση είναι συνήθως μεταβατική και περνά σε μερικές μέρες. Όταν ένα άτομο έχει καταθλιπτική διαταραχή τότε, αυτή εμποδίζει τη ροή της καθημερινότητάς του και τις φυσιολογικές λειτουργίες του. Η κατάθλιψη είναι μία σοβαρή ιατρική πάθηση που επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα αλλά και την ικανότητα του ατόμου να λειτουργεί φυσιολογικά στην καθημερινότητά του. Παρά το γεγονός όμως ότι οι υπάρχουσες θεραπείες μπορούν να ελαφρύνουν τα συμπτώματα σε περίπου το 80% των περιπτώσεων που αναζητά θεραπεία, λιγότερα από τα μισά άτομα με κατάθλιψη τελικά αναζητούν θεραπεία.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης εμπεριέχουν την ύπαρξη της απογοήτευσης ή της απώλειας του αισθήματος της ικανοποίησης, αλλά και μια σειρά από φυσικά, ψυχολογικά και συναισθηματικά συμπτώματα (βλέπε Πίνακα). Παράλληλα, μια συνήθης απασχόλησή τους μπορεί να είναι η αναπόληση γεγονότων ή περιστατικών από το παρελθόν. Τα άτομα που υποφέρουν από κατάθλιψη σταδιακά καταβάλλονται και γίνονται ανίκανα να αντεπεξέλθουν σε καθημερινές λειτουργίες και δραστηριότητες. Μπορεί να συνειδητοποιήσουν πως σταδιακά αρχίζουν να αποφεύγουν τη συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες. Επίσης αναφέρουν σημαντικές δυσκολίες σε πολλά και απλά καθημερινά πράγματα, που τελικά επηρεάζουν τομείς όπως η δουλειά, η οικογένεια και οι κοινωνικές συναναστροφές.
Πιθανά συμπτώματα κατάθλιψης
- Αλλαγή στην διάθεση για φαγητό (απώλεια ή αύξηση)
- Δυσκολία με τον ύπνο
- Μειωμένη ενεργητικότητα
- Δυσκολία στην αυτοσυγκέντρωση
- Αδυναμία να μείνουν προσηλωμένοι σε κάτι
- Αισθάνονται αβοήθητοι
- Αισθάνονται πως δεν είναι χρήσιμοι σε κάτι
- Έχουν αρνητικές σκέψεις
- Έχουν τάσεις αυτοκτονίας
- Είναι οξύθυμοι
- Ανησυχούν με όλα
- Είναι νευρικοί
- Έχουν αισθήματα ενοχής
Πώς συνδέεται η κατάθλιψη με το σακχαρώδη διαβήτη;
Σύμφωνα με πρόσφατες μετα-αναλύσεις, η κατάθλιψη εμφανίζεται στα άτομα με διαβήτη δύο φορές περισσότερο από το γενικό πληθυσμό ενώ άτομα με κατάθλιψη ή σημαντικά καταθλιπτικά συμπτώματα έχουν 37% μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαβήτη σε σχέση με τα άτομα που είτε δεν έχουν κατάθλιψη ή έχουν ελαφρά καταθλιπτικά συμπτώματα.
Συχνά η κατάθλιψη θεωρείται ως μία συνοδή κατάσταση του διαβήτη που οφείλεται κυρίως στις καθημερινές ψυχοκοινωνικές απαιτήσεις τόσο του διαβήτη όσο και της θεραπείας του. Υπάρχουν όμως και ενδείξεις ότι η κατάθλιψη αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη. Μάλιστα επιδημιολογικά δεδομένα φαίνεται να στηρίζουν την παρατήρηση του Άγγλου Thomas Willis το 1684 ότι η λύπη ή το πένθος μπορούσαν να προκαλέσουν διαβήτη.
Ποιες οι κυριότερες υποθέσεις;
Οι δύο κυριότερες υποθέσεις ερμηνείας που αφορούν την συνύπαρξη καταθλιπτικών φαινόμενων και διαβήτη είναι ότι συνδέεται με:
- βιοχημικές αλλαγές στον οργανισμό (κυρίως στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης)
- ψυχοκοινωνικές απαιτήσεις του διαβήτη ή χαμηλή συμμόρφωση στη θεραπεία
Ουσιαστικά, η συνύπαρξη των δύο παραπάνω υποθέσεων, στηρίζει την άποψη ότι η σχέση διαβήτη και κατάθλιψης αποτελεί ένα φαύλο κύκλο, όπου η ύπαρξη του ενός νοσήματος επιδεινώνει την κατάσταση του άλλου, όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα.
Ο φαύλος κύκλος της κατάθλιψης και του διαβήτη - Joslin Diabetes Center www.joslin.org
Αναγνώριση κατάθλιψης σε διαβητικούς ασθενείς
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων το πρόβλημα της κατάθλιψης δεν αναγνωρίζεται, εξαιτίας της σύνδεσης του διαβήτη με ψυχοπιεστικές καταστάσεις που εκλύουν αισθήματα άγχους, ματαίωσης και θλίψης και συχνά προκαλούν συναισθηματική εξουθένωση. Πολλές φορές διαμορφώνεται η μη ρεαλιστική πεποίθηση ότι είναι φυσικό η ύπαρξη του διαβήτη να δημιουργεί στενοχώρια.
Έτσι το άτομο που υποφέρει από κατάθλιψη συνήθως σκέπτεται ότι «αισθάνομαι κακόκεφος/η επειδή υπάρχει ο διαβήτης» και περιμένει ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα ουσιαστικό για την «κακή» ψυχική διάθεση έχοντας μερικά από τα συμπτώματα της κατάθλιψης όπως είναι άγχος, οξυθυμία, απελπισία, θλίψη, απώλεια ενδιαφέροντος και ευχαρίστησης, αίσθημα παραίτησης, αρνητικές σκέψεις για τον εαυτό, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, διαταραχές της όρεξης και του ύπνου, σωματικά ενοχλήματα που καταδυναστεύουν τη ζωή του.
Κατά την περίοδο της αρχικής προσαρμογής μετά τη διάγνωση του σακχαρώδη διαβήτη, είναι αναμενόμενο λόγω της έκθεσής του στην ψυχοπιεστική κατάσταση ένα άτομο να αισθάνεται θλίψη, αγωνία, φόβο, άγχος, θυμό, ενοχές, απογοήτευση, ή να βιώνει ένα "αίσθημα αβοήθητου", ή έλλειψη ελπίδας. Αυτό αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση που ωστόσο ποικίλλει, εξαιτίας της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου.
Ωστόσο, αν αυτή η αντίδραση συνεχίζεται για διάστημα αρκετών μηνών με την ίδια ένταση και βαρύτητα, τότε ενδέχεται να αποτελεί καταθλιπτική συμπτωματολογία. Τα αισθήματα θλίψης και η "κακή" διάθεση που μπορεί κάποιος άνθρωπος να βιώνει από καιρού εις καιρό είναι κάτι διαφορετικό από την κατάθλιψη. Όταν η αρνητική συναισθητική κατάσταση επιμένει, απαιτείται η αναζήτηση βοήθειας από τον ειδικό. Η κατάθλιψη αποτελεί μια ιάσιμη κατάσταση και η κατάλληλη βοήθεια μπορεί να φέρει σύντομα ανακούφιση και να διευρύνει την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων του ατόμου ώστε να επιτευχθεί η αποτελεσματική αντιμετώπιση των δυσκολιών.
Είναι λοιπόν σημαντικό οι διαβητικοί να παρακολουθούνται από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας που θα αναγνωρίσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης, θα διαγνώσουν την πάθηση και θα προτείνουν την κατάλληλη θεραπεία. Άλλωστε, η πρόληψη της εμφάνισης κατάθλιψης σε διαβητικούς είναι ιδιαίτερης σημασίας, αν λάβει κανείς υπόψη ότι τα άτομα που πάσχουν ταυτόχρονα από σακχαρώδη διαβήτη και κατάθλιψη έχουν υψηλότερα κόστη ιατρικής περίθαλψης και νοσηλείας στην πρωτοβάθμια φροντίδα ενώ εμφανίζουν χαμηλότερη ποιότητα ζωής και μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή.Τεύχος 46 ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2010, σελ.20
