Ποια είναι τα προβιοτικά και πώς λειτουργούν;
Πιθανότατα, ο όρος προβιοτικά να σας ακούγεται γνώριμος. Ίσως, την τελευταία φορά που σας χορηγήθηκε αντιβίωση, να σας σύστησαν και κάποιο προβιοτικό. Ο λόγος: η προστασία της εντερικής χλωρίδας από την προτεινόμενη φαρμακευτική αγωγή. Τι ακριβώς είναι όμως τα προβιοτικά και πώς λειτουργούν;
Η ονομασία τους, προβιοτικά: προ-βίου = υπέρ της ζωής, φανερώνει και την εξαιρετική σημασία τους. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ, WHO) και τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), πρόκειται για ζωντανούς μικροοργανισμούς ή αλλιώς "καλά" βακτήρια, που όταν καταναλώνονται στη σωστή ποσότητα / συγκέντρωση, ενισχύουν την υγεία του ατόμου που τα καταναλώνει.
Είδη προβιοτικών
Τα είδη των προβιοτικών είναι πολλά, τα στελέχη τους ακόμα περισσότερα, ενώ συνεχώς αναπτύσσονται και καινούργια. Τα κυριότερα είναι:
- τα οξυγαλακτικά βακτήρια (Lactobacillus) π.χ. L. plantarum, L. paracasei, L. acidophilus, L. casei, L. rhamnosus, L. crispatus, L. gasseri, L. reuteri, L. Bulgaricus,
- οι στρεπτόκοκκοι (Streptococcus) π.χ. S. sanguis, S. oralis, S. mitis, S. thermophilus, S. salivarius,
- τα μπιφιντοβακτήρια (Bifidobacterium) π.χ. B. longum, B. breve, B. animalis, B. Bifidum,
- οι ζυμομύκητες (Saccharomyces) π.χ. S. Boulardii,
- οι εντερόκοκκοι (Enterococcus) π.χ.E. faecium,
- οι βάκιλλοι (Bacillus) π.χ. B. coagulans, B. subtilis, B. laterosporus,
- τα προπιονικά βακτήρια (Propionibacterium) π.χ. P. jensenii, P. Freudenreichii,
- και οι γαλακτόκοκκοι (Lactococcus) π.χ. L. lactis, L. reuteri, L. rhamnosus, L. casei, L. acidophilus, L. curvatus, L. Plantarum
Τα πιο κοινά προβιοτικά βακτήρια του ανθρώπινου μικροβιώματος ανήκουν στην οικογένεια των Lactobacillus και των Bifidobacterium, ενώ για παράδειγμα, υπάρχουν και ζύμες όπως π.χ. Saccharomyces boulardii.
Πώς λειτουργούν…. τα Προβιοτικά;
Τα μικρόβια του εντέρου, φαίνεται, πως επιδρούν καθοριστικά, στην καλή ή όχι λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Η σύνθεση βιταμινών του συμπλέγματος Β, η πέψη, ο μεταβολισμός, το ανοσοποιητικό σύστημα, η αγγειογένεση, η λειτουργία του νευρικού συστήματος αλλά και του εγκεφάλου, πιθανότατα, εξαρτώνται από τη σύσταση του εντερικού μικροβιώματος. Η σύσταση, αυτή, εμφανίζεται διαφοροποιημένη σε μια πληθώρα ασθενειών, όπως: καρδιοαγγειακά νοσήματα, κακοήθειες, σακχαρώδης διαβήτης τύπου ΙΙ, παχυσαρκία, κολίτιδα, άσθμα, ψυχιατρικά νοσήματα κ.α.
Τα προβιοτικά, λοιπόν, μπορούν να διαφοροποιήσουν τη σύσταση των μικροβίων της εντερικής χλωρίδας. Ο τρόπος με τον οποίο επιδρούν στα μικρόβια του εντέρου, είναι ακόμα υπό διερεύνηση και φαίνεται να είναι εξαιρετικά πολύπλοκος. Επιπρόσθετα, η μόνη, προς το παρόν, ισχυρά αποδεδειγμένη, θετική επίδρασή τους είναι αυτή στην περίπτωση των διαρροιών. Είτε οι διάρροιες αυτές οφείλονται στη χρήση αντιβιοτικών, είτε στο Clostridium- difficile, η χορήγηση προβιοτικών, σε συνδυασμό ή όχι με φαρμακευτική αγωγή, είναι ευεργετική.
Όπως προαναφέρθηκε, το εντερικό μικροβίωμα φαίνεται να επιδρά στην λειτουργία του νευρικού συστήματος και ιδιαίτερα του εγκεφάλου. Πρόκειται για μία αμφίδρομη, εξαιρετικά πολύπλοκη και μεγάλης σπουδαιότητας σχέση. Τόσο μεγάλης σπουδαιότητας, που κάποιοι ερευνητές χαρακτηρίζουν τη τροφή των μικροβίων, φάρμακο του εγκεφάλου. Παραφράζοντας τη γνωστή ρήση του Ιπποκράτη: “Φάρμακο ας γίνει η τροφή σας και η τροφή σας ας γίνει φάρμακό σας”, έγραψαν: “let food for your microbes be thy brain medicine”. Η επίδραση λοιπόν αυτή, της εντερικής χλωρίδας, στον άξονα εγκεφάλου – εντέρου (brain-gut axis), αποτελεί μια πιθανή αίτια της συσχέτισης των προβιοτικών με την κατάθλιψη.
Άξονας εγκεφάλου - εντέρου….
Η σύνδεση ανάμεσα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) και στο Εντερικό Νευρικό Σύστημα (ΕΝΣ) είναι αυτή που ουσιαστικά ονομάζεται άξονας εγκεφάλου – εντέρου (brain-gut axis). Πρόκειται για μια αμφίδρομη σύνδεση ανταλλαγής πληροφοριών, η οποία περιλαμβάνει: τον εγκέφαλο, τον νωτιαίο μυελό, το αυτόνομο νευρικό σύστημα (συμπαθητικό, παρασυμπαθητικό και ΕΝΣ), τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (ΥΥΕ) και έχει ως σκοπό τη διατήρηση της ομοιόστασης.
Εκτός λοιπόν, από τα αυτοτελή κλασικά μονοπάτια του νευρικού συστήματος (συμπαθητικό, παρασυμπαθητικό και ΕΝΣ), η σύνδεση αυτή περιλαμβάνει και ορμονικά μονοπάτια (άξονας ΥΥΕ), καθώς και ενδοεγκεφαλικές συνδέσεις ανάμεσα σε γνωσιακές και συναισθηματικές λειτουργίες. Ο άξονας ΥΥΕ, για παράδειγμα, ελέγχει και την ικανότητα προσαρμογής στο στρες, προσδίδοντας στον άξονα εγκεφάλου – εντέρου ακόμη μεγαλύτερη πολυπλοκότητα.
Το εντερικό μικροβίωμα διαδραματίζει και αυτό το δικό του ρυθμιστικό ρόλο στον άξονα εγκεφάλου – εντέρου. Τα μικρόβια του εντέρου επιδρούν στο πνευμονογαστικό νεύρο, σε υποδοχείς του εγκεφάλου, στο μεταβολισμό της τρυπτοφάνης (πρόδρομου μορίου της σεροτονίνης), στο ανοσοποιητικό σύστημα, στο ΕΝΣ μέσω νευροπεπτιδίων, αλλά και στην εντερική διαπερατότητα. Επιπλέον, διάφορες ουσίες που αυτά παράγουν, όπως γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA), σεροτονίνη, ντοπαμίνη, λιπαρά οξέα βραχέας αλύσου (SCFAs) κ.α, επηρεάζουν το τελικό μήνυμα που μεταφέρεται από το έντερο στον εγκέφαλο και αντίστροφα.
Έντερο και κατάθλιψη….
Η ανακάλυψη, τα τελευταία χρόνια, νέων δεδομένων, όσον αφορά στην πολυπλοκότητα του άξονα εγκεφάλου – εντέρου, οδήγησε την επιστημονική κοινότητα σε μελέτες που σχετίζουν το εντερικό μικροβίωμα με ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η μείζων καταθλιπτική διαταραχή (MDD). Πρόκειται για μια διαταραχή εξαιρετικά συχνή, αλλά και ιδιαίτερα πολύπλοκη. Το 2015, εκτιμήθηκε ότι 216.000.000 άνθρωποι παγκοσμίως υπέφεραν από μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, με αυξανόμενο μάλιστα ρυθμό στις νεότερες ηλικίες.
Οι μελέτες ξεκίνησαν με την παρατήρηση ποντικιών. Ποντίκια χωρίς εντερική χλωρίδα εμφάνισαν μεγαλύτερη ευαισθησία σε στρεσογόνες καταστάσεις, καθώς και δυσκολίες στην κοινωνική συμπεριφορά και στη μνήμη τους. Μετά από τη χορήγηση θεραπείας με προβιοτικά ή μετά από την αποκατάσταση του εντερικού μικροβιώματος, όλα ανατράπηκαν. Επίσης, έχει παρατηρηθεί, ότι ποντίκια με κατάθλιψη εμφανίζουν συγκεκριμένα στελέχη βακτηρίων στο έντερο τους, όπως π.χ. Candida albicans και Staphylococcus aureus, ενώ ταυτόχρονα παρουσιάζουν μειωμένο αριθμό σε Lactobacilli και Bifidobacteria. Αλλαγές στη σύσταση του εντερικού μικροβιώματος έχουν παρατηρηθεί και σε άτομα που πάσχουν από μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, με αυξημένη παρουσία των βακτηρίων της οικογένειας Bacteroidales και μειωμένη παρουσία αυτών της οικογένειας Lachnospiraceae.
Αρκετές μελέτες έχουν παρατηρήσει βελτίωση αισθημάτων κατάθλιψης, αγωνίας, άγχους και κακής διάθεσης, μετά από τη χορήγηση συμπληρώματος προβιοτικών σε υγιή άτομα! Τα αποτελέσματα αυτά συγκλίνουν στο γεγονός της ευεργετικής δράσης της χορήγησης προβιοτικών στη βελτίωση της διάθεσης σε υγιείς, όσον αφορά όμως στη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, τα δεδομένα δεν είναι ακόμα τόσο ξεκάθαρα.
Χαρακτηριστικό της πολυπλοκότητας των δεδομένων, είναι το γεγονός ότι συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση του 2019, μετά από μελέτη 433 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών (RCTs) συμπεριέλαβε μόνο 3 RCTs. Η χορήγηση συμπληρώματος προβιοτικών βελτίωνε την κατάσταση ασθενών με MDD, μόνο στην περίπτωση που δινόταν σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή.
Πολυπλοκότητα υπάρχει και όσον αφορά στα στελέχη των προβιοτικών που ίσως δρουν ευεργετικά σε περιπτώσεις κατάθλιψης! Στελέχη των οικογενειών Lactobacilli και Bifidobacteria εμφανίζουν ευεργετικότερη επίδραση, αλλά μόνο σε ζώα και υγιείς πληθυσμούς, κάνοντας σαφή την αναγκαιότητα για διεξαγωγή μελετών με συγκεκριμένα στελέχη και σε ασθενείς.
Απαιτούνται λοιπόν, περισσότερες μελέτες και εκτενέστερα ερευνητικά δεδομένα πριν μπορέσουν να χρησιμοποιηθούν τα προβιοτικά θεραπευτικά στην μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.
Προβιοτικά στη διατροφή….
Αν και στις περισσότερες από τις προαναφερόμενες μελέτες τα προβιοτικά χορηγήθηκαν με τη μορφή συμπληρώματος, οι ευεργετικές τους δράσεις αξίζουν την αύξηση της πρόσληψης τους μέσω της διατροφή μας.
Κυριότερες διατροφικές πηγές προβιοτικών αποτελούν το γιαούρτι, το κεφίρ, τα μαλακά ωριμασμένα τυριά, η μαύρη σοκολάτα, οι ελιές, οι πίκλες, τα λαχανικά τουρσί, το βουτυρόγαλο, η πάστα φασολιών από ζύμωση και η σάλτσα σόγιας.
Με το γιαούρτι να αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες και γνωστές διατροφικές πηγές προβιοτικών, αξίζει να αναφερθούν τα εξης:
- για την παρασκευή του γιαουρτιού, απαιτούνται γάλα και δύο ζωντανά βακτήρια (Lactobacillus bulgaricus και Streptococcus thermophilus), τα οποία μέσω της ζύμωσης μετατρέπουν το γάλα σε γιαούρτι.
- δεν περιέχουν όλα τα γιαούρτια ζωντανά και ενεργά βακτήρια. Το γιαούρτι, συχνά, υποβάλλεται σε θερμική επεξεργασία, για να γίνει πιο σταθερό, η οποία σκοτώνει τα βακτήρια
- σημαντικός είναι ο έλεγχος της ετικέτα του προϊόντος. Πρέπει να αναφέρεται η φράση «ζωντανή και ενεργή καλλιέργεια γιαούρτης
- καλύτερη πηγή προβιοτικών είναι τα μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα (π.χ. πρόβειο παραδοσιακό γιαούρτι με πέτσα).
Τα τελευταία χρόνια, η βιομηχανία τροφίμων δημιούργησε προβιοτικά προϊόντα στα οποία προσέθεσε μεγαλύτερο ποσοστό ζωντανών μικροβίων. Με το τρόπο αυτό αυξάνεται η ωφελιμότητά και η αποτελεσματικότητα τους (π.χ. γιαούρτια που είναι εμπλουτισμένα με προβιοτική καλλιέργεια).
