Όλοι μας έχουμε αισθανθεί καταθλιπτικά, τουλάχιστον μια φορά στη ζωή μας. Συναίσθημα λύπης, θλίψης, κόπωσης, απογοήτευσης, απελπισίας.. ευσυγκινησία, αίσθημα παραίτησης και αδυναμίας να αλλάξουν τα πράγματα.
Κατάθλιψη: ποια είναι τα συμπτώματα της;
- Η ανηδονία, η απώλεια ευχαρίστησης για δραστηριότητες που προηγούμενα ήταν ευχάριστες, αποτελεί βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης.
- Η έλλειψη ενδιαφέροντος σε διάφορες δραστηριότητες, όπως τα σπορ, οι κοινωνικές εκδηλώσεις, το φαγητό, το σέξ στους μεγαλύτερους, είναι χαρακτηριστικό.
- Διαπιστώνουμε διαταραχή στον ύπνο, στην όρεξη και ψυχοκινητική διέγερση, όπως εκνευρισμό, ανησυχία και ένταση.
- Σκέψεις θανάτου και ενοχής για παρελθούσες ή τρέχουσες αποτυχίες, είναι συχνό φαινόμενο.
- Επίσης το αίσθημα αναξιότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ανεπάρκεια της προσωπικότητας και των δυνατοτήτων του ατόμου, είναι σύνηθες.
Πολλές φορές τα παραπάνω, φτάνουν να είναι σταθερά και ακλόνητα. Διαπιστώνεται συχνά, έντονη ενασχόληση του καταθλιπτικού ατόμου με τις καταθλιπτικές σκέψεις του, που δύσκολα δίνει προσοχή στο τι γίνεται γύρω του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, διαπιστώνετε έκπτωση μνήμης, δυσκολία συγκέντρωσης .. επιβράδυνση της σκέψης και αναποφασιστικότητα.
Σωματικά συμπτώματα
Εκτός των κλασσικών συμπτωμάτων του αυτόνομου νευρικού συστήματος, υπάρχει και ένας αριθμός σωματικών συμπτωμάτων, όπως κεφαλαλγίες, πόνοι στη μέση, ναυτία, εμετός πόνος, στο στήθος, ατελείωτες εξετάσεις, μέχρι ο γιατρός να επικαλεστεί ψυχολογικά προβλήματα.
Ψυχολογικά συμπτώματα
Όταν η κατάθλιψη είναι αρκετά βαριά, μπορεί να περιλαμβάνονται και ψυχωτικά συμπτώματα, όπως παραληρητικές ιδέες και ψευδαισθήσεις. Το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι το καταδιώκουν, χωρίς να μπορεί να εξηγήσει το λόγο, να εκδηλώνει παραληρητικές ιδέες σοβαρής ασθένειας - π.χ. καρκίνου.
Ηλικία
Εντούτοις υπάρχουν συμπτώματα που διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία. Σωματικά ενοχλήματα, ευερεθιστότητα και κοινωνική απόσυρση, τα συναντούμε συχνότερα σε παιδιά. Ψυχοκοινωνική επιβράδυνση, υπερυπνία και παραληρητικές ιδέες είναι συχνότερα στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή. Σε ηλικιωμένα άτομα, κυριαρχούν η έκπτωση προσοχής, συγκέντρωσης και μνήμης. Κάτι σαν ψευδοάνοια!
Πότε υπάρχει κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης;
Ο κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης, υπάρχει σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου, αν και διαπιστώνουμε ότι τα ποσοστά είναι διπλάσια στις γυναίκες, σε σύγκριση με αυτά των αντρών. Τα ποσοστά αυτά, δε φαίνεται να επηρεάζονται από την εθνικότητα, το μορφωτικό επίπεδο ή το κοινωνικό-οικονομικό προφίλ. Δε πρέπει όμως να αγνοήσουμε τη κληρονομικότητα. Βλέπουμε σε συγγενείς πρώτου βαθμού, τρεις φορές συχνότερα τη πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης, όπως αντίστοιχα εξάρτηση από αλκοόλ.
Σας θυμίζουν κάτι τα παραπάνω; Είναι σίγουρο πως ναι. Ένα σύνηθες ερώτημα, αφορά την ιδιοσυγκρασία της προσωπικότητας. Είναι κάποιοι από μας επιρρεπείς; Ίσως υπάρχει κάποια προδιάθεση; Πιθανά ναι. Οι συγκυρίες όμως, είναι ένας παράγοντας που αφορά το περιβάλλον. Το περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει αιτία ενεργοποίησης κάποιων στοιχείων της προσωπικότητας. Ένα ιδιαίτερα αγχογόνο ερέθισμα, π.χ. ένας θάνατος, σε ηλικία ορόσημο, όπως είναι η όψιμη εφηβεία, αποτελεί αιτία εγκατάστασης ενός προβλήματος διαταραχής της διάθεσης. Αρχικά εγκαθίσταται το άγχος- δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση, που περιλαμβάνει αισθήματα φόβου, σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη.
Η κατάθλιψη θεωρείται ως το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο άγχος που επιβάλλουν οι εξωτερικές συνθήκες και στο βαθμό ευαισθησίας και αντοχής του ατόμου
Αν το άτομο εκτεθεί σε αγχογόνες καταστάσεις που ξεπερνούν το επίπεδο αντοχής του στο άγχος, τότε είναι επιρρεπές στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Αυτό το επίπεδο αντοχής δεν είναι ίδιο για όλους τους τομείς της ζωής του ατόμου, π.χ. ακαδημαϊκός και επαγγελματικός τομέας, κοινωνικές σχέσεις κ.τ.λ.
Αυτό το σημείο που χρειάζεται να προσέξουμε, είναι ότι τα άτομα αυτά που είναι ευάλωτα στην εμφάνιση της κατάθλιψης δεν υφίστανται μόνο τα αρνητικά γεγονότα αλλά λειτουργούν στη ζωή τους με τέτοιο τρόπο ώστε να τα προκαλούν. Αυτό πυροδοτεί περαιτέρω καταθλιπτικές αντιδράσεις, κάτι σαν φαύλο κύκλο. Σε αυτό το φαύλο κύκλο εμπλέκεται και το αρνητικό γνωστικό προφίλ. Ο συνδυασμός αυτών επιδεινώνει περισσότερο τις δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις, που γίνονται δυσλειτουργικές και κατ’ επέκταση αγχογόνες, γεγονός που ενεργοποιεί νέα καταθλιπτικά επεισόδια.
Στα παραπάνω αν προσθέσουμε και τους βιολογικούς παράγοντες και τη χρόνια έκθεση σε αγχογόνες καταστάσεις, με τις καταθλιπτικές αντιδράσεις που τις συνοδεύουν, οι οποίες αλλοιώνουν τη λειτουργία εκείνων των εγκεφαλικών κέντρων που είναι υπεύθυνα για τη ρύθμιση του συναισθήματος, έχουμε ως αποτέλεσμα τη δυσκολία της ρύθμισης του άγχους. Διαπιστώνουμε μια κυκλικότητα στη σχέση αίτιου -αιτιατού;
Ποια είναι η θεωρία των προσωπικών νοητικών καταστάσεων;
Ας δούμε τώρα μια άλλη διάσταση της κατάθλιψης. Για ποιο λόγο το νευροβιολογικό μας σύστημα, όταν βάλλεται από αγχογόνα ερεθίσματα, αντιδρά έτσι; Σύμφωνα με η θεωρία των προσωπικών νοητικών κατασκευών του G.A. Kelly, το άγχος ορίζεται ως μη αναγνωρίσιμη κατάσταση, έξω από το πεδίο καταλληλότητας του συστήματος νοητικών κατασκευών του ατόμου. ‘Όταν δηλαδή έχει χαθεί η δομημένη αντίληψη των γεγονότων.
Όταν λοιπόν βρισκόμαστε μπροστά σε γεγονότα, που δε μπορούν να ερμηνευτούν, μπορούμε να διευρύνουμε μια νοητική μας κατασκευή και να της επιτρέψουμε να αντιστοιχεί σε μεγαλύτερη ποικιλία γεγονότων ή να στενέψουμε αυτά τα όρια και να εστιάσουμε σε πολύ μικρές λεπτομέρειες. Συνήθως επιλέγουμε το δεύτερο, με αποτέλεσμα να καθυστερούμε την αλλαγή των νοητικών μας κατασκευών και φυσικά το βαθμό πολυπλοκότητας τους. Γεγονός που θα μας έκανε πιο ανθεκτικούς σε νέα δεδομένα, με εξαιρετικά καλύτερες επιδόσεις στη προσαρμογή μας στις νεοφερμένες καταστάσεις, π.χ. στο τέλος μιας σχέσης.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία η αντίσταση μας στην αλλαγή, κλιμακώνεται ανάλογα με το βαθμό του μη αναστρέψιμου της κατάστασης, σε απειλή και φόβο. Η απειλή έγκειται στην επίγνωση της επικείμενης ριζικής αλλαγής στη πυρηνική δομή κάποιου, π.χ. ο θάνατος, δε θεωρείτε απειλητικός όταν δε φαίνεται να πλησιάζει.
Έννοια κλειδί αποτελεί η σύγχυση
Η σύγχυση μπορεί να οδηγήσει σε κάτι καινούργιο ή να εξελιχθεί σε απειλή. Τα άτομα βιώνουν την απειλή, όταν συνειδητοποιούν ότι το σύστημα νοητικών τους κατασκευών πρόκειται να επηρεαστεί από κάποια ανακάλυψη. Αυτή είναι η στιγμή της απειλής και σε αυτό ακριβώς το σημείο οι περισσότεροι από μας αποφασίζουμε να πισωγυρίσουμε, εγκαταλείποντας τη περιπέτεια και την υποδοχή του καινούργιου, ενώ βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας βαθιάς αλλαγής του εαυτού μας. Η απειλή του θανάτου είναι μικρότερη σε άτομα στα άτομα που είναι ανοιχτά στα συναισθήματα και στην αυτοπραγμάτωση, σε αντίθεση με εκείνα που καταπιέζουν τα συναισθήματα και είναι λιγότερο προσανατολισμένα στην πρόοδο.
Οι άνθρωποι επιδιώκουν να διατηρήσουν και να ενισχύσουν το προβλεπτικό τους σύστημα, αυτό δηλαδή που μας βοηθά να ελέγχουμε το περιβάλλον μας και τις αντιδράσεις του προς τον εαυτό μας. Είναι σαφές από τα παραπάνω, ότι απέναντι στο άγχος και την απειλή, οι άνθρωποι αναπτύσσουν εμμονές σε ένα περιορισμένο σύστημα αντίληψης, αντί να πάρουν το ρίσκο της διεύρυνσης του συστήματος νοητικών κατασκευών τους. Το μη οικείο μας απειλεί, και μας κρατά μακρυά από την αλλαγή, ενώ παράλληλα μας κάνει συχνά δογματικούς σε αλήθειες υποκειμενικές.
Οι νοητικές κατασκευές πηγάζουν από τη παρατήρηση γεγονότων που επαναλαμβάνονται. Αν δε παρατηρούμε αντικειμενικά γινόμαστε θύματα των σε σφάλματα των ίδιων των νοητικών μας κατασκευών. Σε αυτό το σημείο δε θα έπρεπε να παραλείψουμε την αναφορά στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Συχνά λόγω του μοντέλου κοινωνικής και όχι μόνο εκπαίδευσης που λαμβάνουμε, καθιστά την αντίληψη μας δύσκαμπτη και δυσπροσαρμοστική.
Ο φόβος της δεδομένης αλλαγής και της αδυναμίας ανατροπής των γεγονότων, της έλλειψης ελέγχου των καταστάσεων και το έλλειμμα γνωστικών αντικειμένων προκειμένου να διαχειριστούμε τη κατάσταση φέρνει σαν αντίδραση του νοητικού μας συστήματος, τη κατάθλιψη. Μια φυσική άμυνα του μυαλού και της ψυχής, κάτι σαν ”κατέβασμα του διακόπτη". Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αυτή ακριβώς τη συναισθηματική αντίδραση είναι που φοβάται ο οργανισμός μας και αποτρέπει το νοητικό του σύστημα να αλλάξει. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το σώμα και το μυαλό μας ξέρει είναι ο καλύτερος θεραπευτής και γνώστης των καταστάσεων, γι' αυτό τα σήματα που μας δίνει δε θα έπρεπε να τα αγνοούμε.
Δυστυχώς στρεφόμαστε σε λύσεις προσωρινές και συχνά αναποτελεσματικές, λύσεις που το κέντρο ελέγχου βρίσκεται έξω από το σώμα, τη ψυχή και το μυαλό.
Συμπερασματικά
Κλείνοντας θα ήταν σημαντικό να κρατήσουμε ένα μήνυμα. Κατάθλιψη είναι η αίθουσα αναμονής του νέου μας εαυτού, του καινούργιου, δυνατότερου, ανθεκτικότερου και περισσότερο σύνθετου εαυτού μας. Ενός εαυτού με περισσότερες επιλογές, δυνατότητες και αντοχές. Αυτός ο νέος εαυτός δεν απορρίπτει τον παλιό. Του εναντίου, τον έχει αποδεχτεί και ενσωματώσει σε ένα καινούργιο μοντέλο σκέψης αντίληψης και διαχείρισης των δεδομένων. Το καινούργιο μας εαυτό, τον υπέροχο νέο μας εαυτό! Ας κάνουμε λοιπόν αυτό το δώρο στον εαυτό μας.
Προσοχή! Όσο αποφεύγουμε αυτή τη προσφορά παραμένουμε σε στάδια άρνησης και θυμού και λόγω της ψυχοσύνθεσης μας παραμένουμε σε στάδιο καταθλιπτικό είναι τα συναισθήματα απαξίωσης και χαμηλής αυταξίας που έχουν χαράξει βαθιές εγγραφές στον εγκέφαλό μας. Δε θα πρέπει να μας πτοεί κάτι τέτοιο. Υπάρχουν τρόποι να βγεί κανείς από αυτό. Η ψυχοθεραπεία και η προσωπική αναζήτηση, μπορεί να στηρίξει κάποιον στη προσπάθεια του να αλλάξει στάση ζωής και ματιά στα πράγματα.
Θυμηθείτε πως μετά τον χειμώνα έρχεται πάντα η άνοιξη!
