Το άγχος προέρχεται από τη λέξη «άγχω» που σημαίνει πιέζω σφιχτά, κυρίως στο λαιμό, αποπνίγω, στραγγαλίζω, με παράγωγα, τις λέξεις αγχόνη, στηθάγχη, άγχομαι. Ο πρωτόγονος άνθρωπος βίωνε το άγχος σαν προειδοποιητική απειλή κατά της ζωής του από τους φυσικούς κινδύνους (άγρια ζωή κλπ.), που τον οδηγούσε στην ικανότητα να σκέπτεται και να οργανώνει την άμυνά του απέναντι στους κινδύνους που υπήρχαν.
Ο μεταγενέστερος άνθρωπος δεν απειλείται από τα ζώα, αλλά από τις κοινωνικές μεταβολές, τους πολέμους, τις απειλές, τις καταστροφές κλπ. Το άγχος είναι αναπόφευκτο για τη ζωή, μπορεί να είναι καταστροφικό, αλλά μπορεί να είναι και δημιουργικό. Τα συμπτώματα που περιλαμβάνει το άγχος είναι γνωστά από την εποχή του Ιπποκράτη. Τα πάσχοντα άτομα εμφανίζουν συμπτώματα ψυχολογικά, όπως φόβος, δύσπνοια, αίσθημα παλμών, ζάλη, κοιλιακά άλγη, ναυτία και κεφαλαλγία.
Το άγχος είναι μια βασική ανθρώπινη εμπειρία και υπάρχει σε όλες τις παθολογικές και μη παθολογικές καταστάσεις. Αντιμετωπίζοντας το νόημα της ύπαρξης του, ο άνθρωπος πορεύεται με το άγχος για να επικρατήσει και να εξασφαλίσει ένα βαθμό αυτονομίας, για να επιτύχει το μέγιστο που είναι ικανός να επιτύχει. Κατά τον Freud, το άγχος είναι παρόν πίσω από κάθε σύμπτωμα, αλλά σε κάποιο χρόνο καταλαμβάνει ορμητικά ολόκληρη τη συνείδηση, ενώ άλλοτε κρύβεται τόσο τέλεια, ώστε είμαστε υποχρεωμένοι να μιλάμε για ασυνείδητο άγχος.
Το αυξημένο άγχος θεωρείται φυσιολογικό όταν εκδηλώνεται σε καταστάσεις όπως ένας άμεσος κίνδυνος που μπορεί να προκαλέσει σωματική βλάβη, ή σε καταστάσεις που απειλούν την αυτοεκτίμηση ή την ψυχολογική ευεξία. Η εκδήλωσή του όμως σε καταστάσεις όπου δεν υφίσταται σωματική ή ψυχολογική απειλή ή όταν η συναισθηματική αντίδραση είναι δυσανάλογη της έντασης του κινδύνου, είναι ενδεικτική παθολογικού άγχους.
Κατά συνέπεια το άγχος λειτουργεί σαν σήμα εγρήγορσης και προειδοποιεί για επικείμενο κίνδυνο. Έτσι εξασφαλίζει την εγρήγορση και επιτυγχάνει ισορροπία ανάμεσα στο άτομο και το περιβάλλον.
Ο Επίκτητος έλεγε πως αυτό που στενοχωρεί τον άνθρωπο δεν είναι τα πράγματα αυτά καθ' αυτά, αλλά οι γνώμες και οι φαντασίες του γι΄ αυτά.
Σύμφωνα με τον A. Lewis, το άγχος είναι μια δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση με υποκειμενική εμπειρία φόβου και ανάλογου συναισθήματος που κατευθύνεται στο μέλλον. Δεν υπάρχει εμφανής απειλή ή η απειλή είναι δυσανάλογη με το συναίσθημα που προκαλεί. Υπάρχει υποκειμενική σωματική δυσφορία ή εκδήλωση σωματικών διαταραχών.
Έχει υπολογιστεί σήμερα, ότι στις δυτικές κοινωνίες 11% του πληθυσμού ηλικίας 16-54 πάσχει από αγχώδεις διαταραχές και 8% του πληθυσμού πάσχει από αγχώδεις διαταραχές και μια τουλάχιστον ακόμα ψυχική διαταραχή. Οι αγχώδεις διαταραχές συνοδεύονται από σημαντική μείωση της ποιότητας ζωής, ιδιαίτερα η διαταραχή πανικού και η διαταραχή μετατραυματικού στρες.
Η αποτελεσματική φαρμακευτική θεραπεία και η ψυχοθεραπεία έχει διαπιστωθεί ότι βελτιώνουν την ποιότητα ζωής στους εν λόγω ασθενείς.
Οι κύριες αγχώδεις διαταραχές είναι:
- η διαταραχή πανικού που χαρακτηρίζεται από εφίδρωση, έντονο τρόμο, αίσθημα πνιγμονής, οπισθοστερνική δυσφορία, λιποθυμική τάση, ζάλη, ίλιγγο, δύσπνοια, αίσθημα μη πραγματικού, φόβος θανάτου, μούδιασμα, ταχείες εναλλαγές αισθήματος θερμού – ψυχρού.
- η διαταραχή γενικευμένου άγχους, με συμπτώματα την εύκολη κόπωση, τη νευρικότητα, τη δυσκολία συγκέντρωσης, τις διαταραχές ύπνου, την ταχυκαρδία, την ταχύπνοια, τη ζάλη, την ξηροστομία
- η μικτή αγχώδης καταθλιπτική διαταραχή, κατά την οποία υπάρχουν κατά διαστήματα καρδιακοί παλμοί, τρόμος, εφίδρωση, ξηροστομία, στομαχικά ενοχλήματα
- οι φοβικές διαταραχές, ως αγοραφοβία, κοινωνική φοβία, απλές φοβίες και ειδικές φοβίες
- η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, με στερεότυπα επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, πράξεις, οι οποίες είναι πολύ ανασταλτικές για τη ζωή των ατόμων, τις διαπροσωπικές τους σχέσεις και τις καθημερινές τους δραστηριότητες.
- η οξεία αντίδραση στο στρες
- η διαταραχή στρες μετά από ψυχοτραυματική εμπειρία
- οι σωματόμορφες αγχώδεις διαταραχές
- οι αγχώδεις διαταραχές που οφείλονται σε σωματική νόσο ή σε χρήση ουσιών
Η θεραπεία των αγχωδών διαταραχών στηρίζεται στην υπόθεση ότι προϊόντα παρελθουσών εμπειριών και μάθησης που αναφέρονται στην αντίληψη της απειλής και στην αντιμετώπισή της, επεξεργάζονται την τρέχουσα εμπειρία με δυσπροσαρμοστικό τρόπο, με αποτέλεσμα την εμφάνιση της αγχώδους διαταραχής. Στόχος της θεραπείας είναι επομένως, η τροποποίηση αυτού του είδους μάθησης που ενοχοποιείται για τη δυσλειτουργική συμπεριφορά. Οι συχνότερες τεχνικές στην κλινική πράξη που χρησιμοποιούνται προς αυτήν την κατεύθυνση είναι:
- η μυοχαλάρωση
- η συστηματική απευαισθητοποίηση
- η κατακλυσμική τεχνική
- η περιστατική έκθεση
- η ενδοδεκτική έκθεση
- εκπαίδευση για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων
Πώς να διαχειριστείτε τον πανικό
- Θυμηθείτε ότι τα αισθήματα δεν είναι τίποτα περισσότερο από υπερβολή των φυσιολογικών σωματικών αντιδράσεων στο στρες
- Τα συναισθήματα δεν είναι βλαβερά, μόνο δυσάρεστα
- Σταματήστε να προσθέτετε στον πανικό και άλλο πανικό
- Περιμένετε και δώστε στο φόβο το χρόνο να περάσει
- Μην αποφεύγετε το φόβο σας
