Η αναιμία στους ηλικιωμένους

Η αναιμία στους ηλικιωμένους αποτελεί, σήμερα, σημαντικό πρόβλημα της Δημόσιας Υγείας, αφού είναι συχνό εύρημα στην ευπαθή αυτή ομάδα του πληθυσμού και η επίπτωσή της αυξάνεται με την ηλικία. Σύμφωνα με τον ορισμό της αναιμίας, το 11 % των ανδρών ηλικίας >65 ετών και το 10,2 % των γυναικών εμφανίζουν αναιμία, σε μια πρόσφατη μελέτη που έγινε στις ΗΠΑ. Η συχνή εμφάνιση αναιμίας στους ηλικιωμένους οδήγησε στην υπόθεση ότι αυτή θα μπορούσε να αποτελεί μια φυσιολογική συνέπεια της γήρανσης. Ωστόσο, δε θα πρέπει να θεωρείται φυσικό επακόλουθο της μεγάλης ηλικίας, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις οφείλεται σε κάποια παθολογική αιτία.

Επιπτώσεις της αναιμίας στους ηλικιωμένους

Αρκετές μελέτες έχουν δείξει ότι οι ηλικιωμένοι ασθενείς με αναιμία έχουν ελαττωμένη φυσική ικανότητα και δύναμη. Επιπλέον, η αναιμία φαίνεται να αυξάνει τη θνησιμότητα σε ηλικιωμένους ασθενείς με άλλα συνοδά νοσήματα, όπως για παράδειγμα καρδιακή ανεπάρκεια. Η διόρθωση της αναιμίας μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της λειτουργικότητας των ζωτικών οργάνων και, κατά συνέπεια, της ποιότητας της ζωής.

Αίτια της αναιμίας των ηλικιωμένων

Τα αίτια της αναιμίας των ηλικιωμένων διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες, με ίση περίπου συχνότητα μεταξύ τους (Πίνακας 1):

1. Aναιμία από απώλεια αίματος/έλλειψη διατροφικών παραγόντων (34%)
2. Aναιμία που σχετίζεται με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα ή χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (32%)
3. «Aνεξήγητη» αναιμία (34%)

Αναιμία από απώλεια αίματος/έλλειψη διατροφικών παραγόντων (σιδήρου, βιταμίνης Β12, φυλικού οξέος)

Η σιδηροπενική αναιμία φαίνεται ότι είναι η πιο συχνή αναιμία στους ηλικιωμένους, γεγονός που καθιστά σημαντική την αναγνώριση και διάγνωσή της. Η διάγνωση της σιδηροπενικής αναιμίας σε αυτή την ομάδα των ασθενών είναι δύσκολη, λόγω της συχνής συνύπαρξης χρόνιου νοσήματος.

Η έλλειψη της βιταμίνης Β12 με βάση τις βιοχημικές εξετάσεις είναι συχνή στους ηλικιωμένους, όχι όμως και η αναιμία που οφείλεται στην έλλειψή της. Έτσι, χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης Β12 έχει το 10-15% των ηλικιωμένων, αλλά υπολογίζεται ότι μόνο το 1-2% από αυτούς αναπτύσσουν αναιμία. Οι ηλικιωμένοι είναι λιγότερο εκτεθειμένοι στην έλλειψη φυλικού οξέος, σε σύγκριση με τα νεότερα άτομα, αφού συχνά λαμβάνουν πολυβιταμινούχα σκευάσματα. Έτσι, μεγαλοβλαστική αναιμία από έλλειψη φυλικού είναι σπάνια στους ηλικιωμένους, κι όταν συμβαίνει, συχνά οφείλεται σε κατάχρηση αλκοόλ.

Αναιμία χρόνιας νόσου

Στην ομάδα αυτή περιλαμβάνονται ασθενείς με χρόνιο φλεγμονώδες νόσημα, ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια και ασθενείς που έχουν και τα δύο. Επίσης, περιλαμβάνονται και ασθενείς με νεοπλασματικά νοσήματα, αυτοάνοσα νοσήματα, διαβήτη και καρδιακή ανεπάρκεια.

Ανεξήγητη αναιμία

Στο υπόλοιπο ένα τρίτο των ηλικιωμένων ασθενών με αναιμία δε βρίσκεται η αιτία της αναιμίας. Μια σημαντική αιτία αναιμίας που αυξάνεται με την ηλικία αποτελούν τα μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα (MΔΣ). Για τη διάγνωση απαιτείται διενέργεια ειδικών αιματολογικών εξετάσεων (Πίνακας 2). Eίναι αποδεκτό ότι ηλικιωμένα άτομα με ήπια αναιμία άγνωστης αιτιολογίας, μετά από ένα χρονικό διάστημα παρακολούθησης αναπτύσσουν πλήρη εικόνα ΜΔΣ. Ωστόσο, παρά τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, στην ομάδα αυτή παραμένει ένα ποσοστό ασθενών των οποίων η αναιμία δεν μπορεί να ερμηνευτεί.

Εργαστηριακή διερεύνηση

Για την εκτίμηση του ηλικιωμένου ασθενή με αναιμία είναι σημαντική η λήψη λεπτομερούς ιστορικού, συμπεριλαμβανομένων και των φαρμάκων που ήδη χρησιμοποιεί, καθώς και η αναγνώριση των συνοδών νοσημάτων. Οι απαραίτητες εξετάσεις για τη διερεύνηση της αναιμίας των ηλικιωμένων δίνονται με απλό τρόπο στον Πίνακα 2.

Θεραπεία

Ελάχιστες ειδικές μελέτες έχουν γίνει και, συνεπώς, δεν υπάρχουν κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση της αναιμίας των ηλικιωμένων, παρά την αυξημένη επίπτωσή της. Η θεραπευτική προσέγγιση της αναιμίας των ηλικιωμένων πρέπει να είναι αιτιολογική και να περιλαμβάνει εκτός από την ανάταξη της αναιμίας, την αντιμετώπιση της υπεύθυνης νόσου.

Έτσι, στη σιδηροπενική αναιμία που είναι η πιο συχνή αιτία, εκτός από τη χορήγηση σκευασμάτων σιδήρου είναι απαραίτητη και η ανεύρεση και αντιμετώπιση της αιτίας της σιδηροπενικής αναιμίας με έλεγχο του πεπτικού συστήματος για διερεύνηση καρκίνου του εντέρου ή του στομάχου. Η χορήγηση ερυθροποιητίνης αποτελεί θεραπεία της αναιμίας χρόνιας νόσου, εκτός βέβαια από αντιμετώπιση της υπεύθυνης νόσου. Στους ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια η χορήγηση ερυθροποιητίνης έχει καθιερωθεί από χρόνια. Για τους ασθενείς της τρίτης ομάδας, όπου επικρατούν τα μυελοδυσπλαστικά σύνδρομα σε αρχική φάση, η χορήγηση ερυθροποιητίνης μπορεί να ανατάξει την αναιμία και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής.

Συμπεράσματα

Η αναιμία των ηλικιωμένων έχει πλέον αναγνωριστεί ως μια συχνή, σημαντική αιτία για αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα σε αυτήν την ευπαθή ομάδα του πληθυσμού. Η βελτίωση της δημόσιας υγείας που αφορά στην αντιμετώπιση της αναιμίας στους ηλικιωμένους έχει δημιουργήσει πολλούς προβληματισμούς, όπως:

• Υπάρχει ξεχωριστή οντότητα γνωστή ως «αναιμία των γηρατειών»; Θα πρέπει όλοι οι ηλικιωμένοι να ελέγχονται με εξετάσεις ρουτίνας για τυχόν αναιμία;
• Σε ποιο ποσοστό συμμετέχει η αναιμία στη νοσηρότητα των ηλικιωμένων και πώς μπορεί αυτή να διορθωθεί με τις σύγχρονες θεραπείες;
• Ποιες θα είναι οι οικονομικές επιπτώσεις στα συστήματα υγείας μιας πιο επιθετικής στρατηγικής στην αντιμετώπιση της αναιμίας των γηρατειών; 

Ωστόσο, για να απαντηθούν με ασφάλεια τα παραπάνω ερωτήματα, είναι απαραίτητη η πραγματοποίηση κλινικών μελετών που θα συμπεριλαμβάνουν μεγάλο αριθμό ηλικιωμένων ασθενών.

Πίνακας 1. Κατανομή των τύπων της αναιμίας σε άτομα άνω των 65 ετών, το 2002, στις ΗΠΑ. Εξέταση του πληθυσμού με κινητές μονάδες και/ή στο σπίτι

Πίνακας 2. Εργαστηριακή διερεύνηση αναιμίας των ηλικιωμένων