Τον Ιανουάριο του 2008, η ειδική Επιτροπή για τη Διατροφή της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας, Ηπατολογίας και Διατροφής (ESPGHAN) δημοσίευσε έγγραφο με τίτλο "Συμπληρωματική διατροφή: Σχόλια από την ειδική Επιτροπή για τη Διατροφή της ESPGHAN"*. Η ESPGHAN είναι μια διεθνής επιστημονική εταιρεία που απαρτίζεται από καταξιωμένους επιστήμονες στους τομείς της παιδιατρικής και της διατροφής.
Η Επιτροπή της ESPGHAN για τη διατροφή συνοψίζει επιστημονικά άρθρα και κατευθυντήριες οδηγίες που βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων που αφορούν τη διατροφή αλλά και τη νομοθεσία στην Ευρώπη.
Στην πιο πρόσφατη δημοσιευμένη έκθεση της, η Επιτροπή Διατροφής επικεντρώνεται στο θέμα της συμπληρωματικής διατροφής που για χρόνια έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης. Ο στόχος της είναι να επανεξετάσει τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις και τη διατροφική πρακτική και να συνοψίσει τα αποδεικτικά στοιχεία για τις βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της εισαγωγής και της σύστασης των συμπληρωματικών τροφίμων στην υγεία. Οι συστάσεις αυτές θα πρέπει να θεωρηθούν ως κατευθυντήρια γραμμή από τον τομέα της υγείας. Στο παρόν άρθρο η Επιτροπή μελετά υγιή, τελειόμηνα βρέφη στην Ευρώπη κατά τη φάση εισαγωγής της συμπληρωματικής διατροφής μέχρι το τέλος του πρώτου έτους της ζωής τους. Με αυτόν τον τρόπο, λαμβάνονται υπόψη οι πτυχές της θρέψης, της βιολογίας και της ανάπτυξης του βρέφους.
Χρόνος εισαγωγής και ορισμός της Συμπληρωματικής Διατροφής
Οι διατροφικές συστάσεις στις διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες μπορεί να διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Το πλάνο κάθε χώρας για την εισαγωγή συμπληρωματικών τροφών βασίζεται συνήθως στην παράδοση της και την προσφορά ή τη διαθεσιμότητα των τροφίμων. Ο όρος "συμπληρωματικές τροφές" όπως χρησιμοποιείται από την Επιτροπή για τη Διατροφή της ESPGHAN περιλαμβάνει όλα τα στερεά τρόφιμα και υγρά εκτός από το μητρικό γάλα και τις βρεφικές φόρμουλες γάλακτος.
Σύμφωνα με τις συστάσεις της ESPGHAN και της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας η πιο ιδανική τροφή για το πρώτο εξάμηνο της ζωής είναι ο αποκλειστικός μητρικός θηλασμός. Καθώς μεγαλώνει το βρέφος αυξάνονται οι ανάγκες του για θρεπτικά στοιχεία π.χ. ενέργεια, πρωτεΐνες, σίδηρο, ψευδάργυρο, βιταμίνες Α, Δ και δεν μπορούν να ικανοποιούνται μόνο από το μητρικό γάλα.
Με βάση την τρέχουσα θέση, οι πρώτες συμπληρωματικές τροφές θα πρέπει να εισαχθούν, όχι νωρίτερα από το τέλος του 4ου μήνα και όχι αργότερα από την ηλικία των 6 μηνών, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη την ψυχοκινητική ωριμότητα και τις ανάγκες του βρέφους.
Κατά τη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος, τα βρέφη αναπτύσσουν κινητικές δεξιότητες, μπορούν να καταπίνουν στερεές τροφές και ενθουσιάζονται στη θέα άλλων τροφών εκτός από το γάλα. Στην ηλικία των τεσσάρων μηνών η λειτουργία των νεφρών και της πέψης, έχουν ωριμάσει σε ικανοποιητικό βαθμό για να δεχτούν το φόρτο στερεών θρεπτικών συστατικών. Με αυτόν τον τρόπο, η ωρίμανση και η λειτουργία των πεπτικών ενζύμων επηρεάζεται σημαντικά από τα θρεπτικά συστατικά που λαμβάνονται.
Η θέση της Επιτροπής για τη Διατροφή της ESPGHAN όσον αφορά το χρόνο εισαγωγής της συμπληρωματικής τροφής είναι σύμφωνη με τις υφιστάμενες συστάσεις και τη κοινή πρακτική διατροφής. Επιβεβαιώνεται δηλαδή ότι ο χρόνος εισαγωγής των συμπληρωματικών τροφών είναι "μετά τον 4ο μήνα".
Για την επαρκή παροχή θρεπτικών ουσιών, μια ποικιλία από τροφές κατάλληλες για την ηλικία του βρέφους είναι σημαντικές για την ανάπτυξη του. Βέβαια, σημαντικοί παράγοντες κατά τη φάση της εισαγωγής της συμπληρωματικής διατροφής είναι η εκμάθηση της μάσησης στερεών τροφών και της σίτισης με το κουτάλι.
Οι λιγότερο λιωμένες τροφές θα πρέπει να έχουν εισαχθεί και να γίνουν δεκτές από την ηλικία των δέκα μηνών. Η καθυστέρηση της εισαγωγής τους μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα σίτισης. Ένα ευρύ φάσμα προϊόντων βρεφικής διατροφής υπάρχουν για τα επιμέρους στάδια της ανάπτυξης των βρεφών και προωθούν τη μετάβαση από τον πουρέ στα λιγότερο λιωμένα τρόφιμα ικανοποιώντας έτσι την περιέργεια τους για τη δοκιμή διαφορετικών γεύσεων. Στο τέλος του πρώτου έτους της ζωής τα περισσότερα παιδιά έχουν τη δυνατότητα να τρώνε μόνα τους και να πίνουν από εκπαιδευτικά ποτηράκια.
Σε παιδιά με αυξημένο κίνδυνο αλλεργίας, η τακτική μέχρι τώρα ήταν η καθυστέρηση εισαγωγής των συμπληρωματικών τροφών και η πλήρης αποφυγή πιθανών αλλεργιογόνων. Ωστόσο, δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία ότι αυτό εμποδίζει ή καθυστερεί την εμφάνιση αλλεργιών. Αυτό που έχει αποδειχθεί είναι ότι η εισαγωγή συμπληρωματικής διατροφής με περισσότερα από τέσσερα τρόφιμα πριν από τον 4ο μήνα συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης αλλεργιών. Επομένως στα παιδιά με αυξημένο κίνδυνο αλλεργίας δεν χρειάζεται να υπάρξει καθυστέρηση στην εισαγωγή των στερεών τροφών ούτε περιορισμός στις επιλογές των τροφίμων αλλά ο απογαλακτισμός να γίνεται όπως και στα άλλα παιδιά μεταξύ 4ου και 6ου μήνα.
Ωστόσο, τα τρόφιμα θα πρέπει να προσφέρονται ένα, ένα ξεχωριστά για να μπορεί να προσδιοριστεί οποιαδήποτε αλλεργική αντίδραση σε συγκεκριμένο τρόφιμο. Η HiPP για να υλοποιήσει την πρόταση αυτή προσφέρει προϊόντα απλής σύνθεσης σε βρέφη με αυξημένο κίνδυνο αλλεργίας. Αδιαμφισβήτητα όμως, η καλύτερη προστατευτική ασπίδα για τις αλλεργίες είναι ο μητρικός θηλασμός για τέσσερις έως έξι μήνες.
Εισαγωγή δημητριακών που περιέχουν γλουτένη στη συμπληρωματική διατροφή
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να υπάρξει ένα ευνοϊκό χρονικό διάστημα για την εισαγωγή των τροφίμων που περιέχουν γλουτένη. Σύμφωνα με αυτές, η Επιτροπή για τη Διατροφή της ESPGHAN συνιστά την εισαγωγή σιτηρών που περιέχουν γλουτένη μεταξύ του τέλους του 4ου μήνα έως τον 6ο μήνα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τόσο η γρήγορη (πριν από τους τέσσερις μήνες) όσο και η καθυστερημένη εισαγωγή (μετά από τους έξι μήνες) της γλουτένης συνδέεται με μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης κοιλιοκάκης. Στην ιδανική περίπτωση, η γλουτένη θα πρέπει να εισαχθεί στη διατροφή του βρέφους σε σταθερά αυξανόμενες ποσότητες κατά τη διάρκεια του θηλασμού. Η εισαγωγή της γλουτένης αυτή την περίοδο μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη τύπου 1 και αλλεργίας εκ σίτου. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος να περιμένετε μέχρι τον 6ο μήνα για να προσθέσετε στη διατροφή του βρέφους τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη. Σύμφωνα με την οδηγία του 2006 της ΕΕ για τροφές απογαλακτισμού οι τροφές που περιέχουν γλουτένη πρέπει να εισάγονται μετά τον 4ο μήνα.
Τα σωστά τρόφιμα συμπληρωματικής διατροφής ως μια σημαντική πηγή σιδήρου
Ο μερικός θηλασμός συνιστάται ακόμη και στη φάση της συμπληρωματικής διατροφής. Εάν είναι απαραίτητο, μπορεί να δοθεί φόρμουλα γάλακτος δεύτερης βρεφικής ηλικίας. Η χορήγηση στο βρέφος τροφών πλούσιων σε σίδηρο είναι ζωτικής σημασίας ακόμα και στις ανεπτυγμένες χώρες. Αν και δεν είναι σαφές κατά πόσον η έλλειψη σιδήρου χωρίς σαφείς ενδείξεις αναιμίας μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του παιδιού, η ESPGHAN συνιστά την προσθήκη στη διατροφή του τροφών πλούσιων σε σίδηρο. Στα παιδιά που θηλάζουν, κατά την περίοδο του απογαλακτισμού το 90% των αναγκών σε σίδηρο πρέπει να παρέχονται από στερεά τρόφιμα. Ως εκ τούτου, οι συμπληρωματικές τροφές πρέπει να περιέχουν ικανοποιητικές ποσότητες σιδήρου. Τα γεύματα που περιέχουν κρέας και οι βρεφικές κρέμες είναι μια πολύ καλή πηγή σιδήρου. Το αγελαδινό γάλα δεν περιέχει αρκετές ποσότητες σιδήρου για αυτό και δεν πρέπει να δίνεται πριν τους 12 μήνες. Μπορούν να δοθούν προϊόντα αγελαδινού γάλακτος αλλά σε μικρές ποσότητες.
Δεν συνίσταται ο αποκλεισμός τροφίμων ζωικής προέλευσης από τη διατροφή των βρεφών και των μικρών παιδιών, επειδή ο κίνδυνος έλλειψης θρεπτικών συστατικών και αναπτυξιακών διαταραχών είναι μεγάλος. Εάν στα βρέφη και στα μικρά παιδιά δίνεται διατροφή χωρίς κρέας θα πρέπει να δίνονται καθημερινά περίπου 500 ml γάλακτος (μητρικού η φόρμουλα).
Επίδραση της σύστασης των συμπληρωματικών τροφίμων στην ανάπτυξη και την υγεία
Για την υγιή ανάπτυξη του βρέφους, τα τρόφιμα στη συμπληρωματική διατροφή πρέπει να περιέχουν ένα συγκεκριμένο ποσό ενέργειας. Από αυτή τη σκοπιά η περιεκτικότητα του λίπους στη διατροφή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Η ESPGHAN συνιστά το ποσοστό πρόσληψης λιπαρών να αποτελεί περισσότερο από το 25% της ημερήσιας αναλογίας ενέργειας. Εντούτοις δεν είναι σαφές τι αποτέλεσμα έχει η σύσταση των συμπληρωματικών τροφών για τη μετέπειτα εμφάνιση παχυσαρκίας. Η υπερβολική κατανάλωση τροφών υψηλής θερμιδικής αξίας θα μπορούσε να ευθύνεται για την αύξηση του ποσοστού των υπέρβαρων βρεφών και παιδιών σχολικής ηλικίας. Στο πλαίσιο αυτό συζητείται επίσης, η καθημερινή πρόσληψη πρωτεΐνης, η οποία θα πρέπει να είναι μικρότερη από το 15% της καθημερινής συνολικής ενέργειας.
Μέχρι στιγμής δεν είναι γνωστό το χρονικό διάστημα στο οποίο η προσθήκη συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά τις εγκεφαλικές λειτουργίες του βρέφους. Ωστόσο ευνοϊκή επίδραση έχει αποδοθεί στα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μακράς αλύσους (LCP) και στο σίδηρο. Για όσο διάστημα δεν είναι ακόμη σαφείς οι επιδράσεις της διατροφής στη νευροαναπτυξιακή εξέλιξη του βρέφους η επιτροπή για τη διατροφή συνιστά να εμπλουτίζεται η διατροφή των βρεφών με τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο (κρέας, αυγά) και LCPUFA (λιπαρά ψάρια, αυγά).
Αποφύγετε την προσθήκη αλατιού στη συμπληρωματική διατροφή
Παρόλο που δεν είναι ακόμη σαφές κατά πόσον τα συστατικά των συμπληρωματικών τροφίμων μπορεί να επηρεάσουν τη μεταγενέστερη ανάπτυξη καρδιαγγειακών παθήσεων, συστήνεται ως προληπτικό μέτρο η αποφυγή της προσθήκης αλατιού στις βρεφικές τροφές.
Καλή στοματική υγιεινή
Η Επιτροπή για τη Διατροφή της ESPGHAN λαμβάνει σαφή θέση σχετικά με το θέμα της οδοντικής τερηδόνας. Η εκπαίδευση και συμβουλευτική σχετικά με τη διατροφή με σκοπό τη μείωση του κινδύνου της εμφάνισης τερηδόνας πρέπει να απευθύνεται σε παιδιά και γονείς. Η ζάχαρη είναι ο κυριότερος παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη τερηδόνας και η συχνή κατανάλωση χυμών φρούτων ή άλλων ποτών που περιέχουν ζάχαρη σε μπιμπερό ή εκπαιδευτικά ποτηράκια θα πρέπει να αποφεύγεται. Θα πρέπει να αποθαρρύνονται τα παιδιά από τη συνήθεια να κοιμούνται ενώ πίνουν από το μπιμπερό. Τρόφιμα που προκαλούν τερηδόνα θα πρέπει να περιορίζονται σε γεύματα και η διατήρηση καλής στοματικής υγιεινής θα πρέπει να γίνει τρόπος ζωής.
Το μέλι βέβαια δεν είναι μια γλυκιά εναλλακτική λύση. Οι ειδικοί συστήνουν να αποφεύγεται το μέλι κατά τους πρώτους δώδεκα μήνες λόγω του κινδύνου της μετάδοσης του κλωστηριδίου της αλλαντίασης. Μέλι μπορεί να δοθεί μόνο εάν οι σπόροι του βακτηριδίου έχουν αποδεδειγμένα αδρανοποιηθεί βιομηχανικά.
Προς το παρόν, κατευθυντήριες οδηγίες βασισμένες σε αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τη σύσταση των συμπληρωματικών τροφίμων και την επίδρασή τους για την ανάπτυξη, το μεταβολισμό και την μελλοντική υγεία των παιδιών δεν μπορούν να θεσπιστούν. Ωστόσο, η Επιτροπή για τη Διατροφή της ESPGHAN λαμβάνει ξεκάθαρη θέση σχετικά με την καλύτερη περίοδο για την εισαγωγή των συμπληρωματικών τροφίμων. Ακόμη και σε παιδιά με αυξημένο κίνδυνο αλλεργίας, η περίοδος μεταξύ του τέλους του 4ου μήνα και του 6ου μήνα της ζωής συνιστάται ως η πιο ιδανική για την εισαγωγή συμπληρωματικών τροφίμων. Με τον τρόπο αυτό δεν είναι αναγκαίο να περιοριστεί η επιλογή των τροφίμων. Βέβαια τονίζεται ότι ο αποκλειστικός θηλασμός για περίπου έξι μήνες θεωρείται η πιο ιδανική τροφή για το βρέφος. Εάν το παιδί δεν θηλάζει τότε πρέπει να δοθούν παρασκευάσματα γάλακτος δεύτερης βρεφικής ηλικίας και όχι νωπό γάλα αγελάδας. Σε αντίθεση με το γάλα της αγελάδας, τα παρασκευάσματα δεύτερης βρεφικής ηλικίας περιέχουν λιγότερη πρωτεΐνη και είναι σημαντική πηγή σιδήρου.
Πηγή: www.paidiatros.com
