Στον εντερικό μας σωλήνα υπάρχει μία τεράστια σειρά βακτηριακών ειδών, τα οποία συμβάλλουν σημαντικά στην άμυνα του οργανισμού και διασφαλίζουν την καλή λειτουργία του εντέρου. Τα προβιοτικά είναι «φιλικά» βακτήρια παρόμοια με αυτά που φυσιολογικά κατοικούν στο γαστρεντερικό σύστημα, τα όποια όταν χορηγηθούν σε επαρκείς ποσότητες, επιφέρουν ευεργετικές επιδράσεις στον οργανισμό. Τα βακτηριακά γένη που χρησιμοποιούνται κυρίως ως προβιοτικά είναι τα Lactobacillus και Bifidobacterium. Τα προβιοτικά συναντώνται σε ζυμωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα και διατίθενται επιπλέον σε μορφή συμπληρωμάτων (προϊόντα ειδικής διατροφής).
Προβιοτικά τρόφιμα
Τα πιο γνωστά προβιοτικά τρόφιμα είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα που έχουν υποστεί ζύμωση, όπως τα ρευστά όξινα γάλατα και γιαούρτια. Τα περισσότερα από αυτά έχουν οξυγαλακτικά βακτήρια που ανήκουν σε διαφορετικά γένη, με συνηθέστερα τα Bifidobacterium και Lactobacillus.
Γιαούρτι
Το ωμό (μη παστεριωμένο) γιαούρτι έχει πληθώρα βακτηρίων. Ωστόσο, σήμερα και για λόγους ασφαλείας, τα περισσότερα γιαούρτια παστεριώνονται, διαδικασία που, τελικά, σκοτώνει όλα αυτά τα βακτήρια. Επιπλέον, πολλά από τα προβιοτικά στελέχη που χρησιμοποιούνται σήμερα σε ζυμωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα δεν είναι σε θέση να αποικίσουν μόνιμα τον εντερικό σωλήνα, προϋπόθεση απαραίτητη για να επάγει το προβιοτικό την ωφέλιμή του δράση.
Πότε είναι αποτελεσματικά;
Είναι γενικά αποδεκτό ότι, τα προβιοτικά, για να είναι αποτελεσματικά, θα πρέπει να «εμμένουν και να πολλαπλασιάζονται» εντός του οικοσυστήματος-στόχου, δηλαδή του εντέρου. Τα προβιοτικά στελέχη που λαμβάνονται από τα τρόφιμα μπορεί να εμμένουν για σχετικά μικρές χρονικές περιόδους στο έντερο, που μπορεί να φτάσουν τις 2 εβδομάδες μετά τη χορήγησή τους.
Χρόνος αναμονής στο έντερο
Υπάρχουν, επιπλέον, ενδείξεις ότι δεν έχουν όλα τα προβιοτικά στελέχη τον ίδιο χρόνο παραμονής στο έντερο, γεγονός που προφανώς σχετίζεται με την ικανότητά τους να εμμένουν στις αντίξοες συνθήκες (όξινο περιβάλλον) του στομάχου.
Λειτουργικά τρόφιμα
Τα τελευταία χρόνια, κυκλοφορούν, ευρέως, εμπλουτισμένα σε προβιοτικά γαλακτοκομικά, στα οποία τα βακτήρια έχουν προστεθεί μετά την παστερίωση. Τα λειτουργικά αυτά τρόφιμα, είναι πολλά υποσχόμενα, καθώς η συστηματική κατανάλωσή τους έχει φανεί ότι έχει ευεργετικά αποτελέσματα.
Προσοχή, ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί στην ετικέτα του τροφίμου, καθώς στη συσκευασία θα πρέπει να αναγράφεται ότι περιέχουν «ζωντανή και ενεργή καλλιέργεια βακτηρίων». Επίσης, είναι σημαντικό, να ελέγχεται η ημερομηνία λήξης, διότι η ύπαρξη βακτηρίων μειώνει τη διάρκεια ζωής του προϊόντος.
Ποια τρόφιμα περιέχουν προβιοτικά;
Μερικά από τα προϊόντα που περιέχουν προβιοτικά, είναι τα παρακάτω:
- Λαχανικά τουρσί
- Πάστα φασολιών από ζύμωση,
- Κεφίρ
- Βουτυρόγαλο
- Pao cai (είδος τουρσί, σύνηθες στην κινέζικη κουζίνα)
- Σουκρούτ (είδος λάχανου τουρσί)
- Σάλτσα σόγιας
Συμπληρώματα διατροφής
Η ευεργετική δράση των προβιοτικών στην υγεία, έχει γεννήσει την ανάγκη σχεδιασμού συμπληρωμάτων διατροφής (προϊόντων ειδικής διατροφής) σε μορφή καψουλών, χαπιών, σκόνης ή υγρή μορφή, στα οποία τα προβιοτικά περικλείονται σε μεγαλύτερους, από τα συμβατικά τρόφιμα, πληθυσμούς.
Είναι σαφές ότι, οι ποσότητες των βακτηρίων που περιέχονται στα φυσικά τρόφιμα, μπορεί να μην είναι αρκετές για να αποικίσουν τον εντερικό σωλήνα και προς τον σκοπό αυτό, απαιτούνται μεγαλύτερες δόσεις, που μόνο σε συμπληρώματα μπορούν να βρεθούν.
Τα συμπληρώματα διατροφής με προβιοτικά περιέχουν, κύρια, λακτοβακίλλους (γαλακτικά βακτήρια), που είναι, γενικά, ανθεκτικοί στις συνθήκες καταπόνησης που επικρατούν στο ανθρώπινο πεπτικό σύστημα. Τα μπιφιδοβακτήρια, αντίθετα, είναι πιο ευαίσθητα και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά.
Προβιοτικά, τα οφέλη τους στην υγεία
Αρρωσταίνετε συχνά;
Ο οργανισμός μας είναι, πολλές φορές, ευάλωτος σε λοιμώξεις από διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς. Τα προβιοτικά μπορούν να μας θωρακίσουν και να εμποδίσουν την ανάπτυξη παθογόνων, κυρίως γιατί ευνοούν την ανάπτυξη των «καλών» βακτηρίων. Επιπλέον, παράγουν ουσίες, όπως το γαλακτικό οξύ και τις βακτηριοκίνες (αντιβακτηριακές ουσίες), που διατηρούν σε ελεγχόμενα επίπεδα τον πληθυσμό των «κακών» βακτηρίων και έτσι προστατεύουν από νόσους που αυτά μπορούν να προκαλέσουν.
Έχετε δυσκοιλιότητα;
Τα προβιοτικά αυξάνουν τον όγκο του περιεχομένου του εντέρου και την κινητικότητά του. Ως αποτέλεσμα, αυξάνεται η συχνότητα των κενώσεων, βελτιώνεται η υφή των κοπράνων, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις, ανακουφίζονται τα δυσάρεστα συμπτώματα που συνοδεύουν τη δυσκοιλιότητα (φούσκωμα, επίπονες κενώσεις, αίσθημα ατελούς κένωσης).
Λαμβάνετε τακτικά αντιβίωση;
Η συχνή χρήση αντιβιοτικών σκοτώνει τη μικροχλωρίδα του εντέρου, επιτρέποντας την ανάπτυξη παθογόνων μικροοργανισμών. Η πρόσληψη όμως προβιοτικών μπορεί να προλάβει ή και να αντιμετωπίσει την εξέλιξη αυτή. Ειδικότερα για τα προβιοτικά του γένους Lactobacillus, τα αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά. Επιπλέον, ορισμένα προβιοτικά, όπως το Lactobacillus bulgaricus, μπορεί να μειώσουν τον κίνδυνο διάρροιας λόγω αντιβίωσης σε μεγάλο ποσοστό.
Πάσχετε από Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ);
Πολυάριθμες έρευνες συνηγορούν ότι, τα προβιοτικά ρυθμίζουν αποτελεσματικά τις εναλλαγές στην κινητικότητα του εντέρου (διάρροια ή/και δυσκοιλιότητα) που συνήθως χαρακτηρίζουν το ΣΕΕ, γνωστό και ως σπαστική κολίτιδα, μειώνουν την ένταση του κοιλιακού πόνου και ανακουφίζουν σημαντικά από τα φουσκώματα και τον μετεωρισμό. Επιπλέον, φαίνεται ότι συνολικά βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των πασχόντων και προλαμβάνουν τον κίνδυνο υποτροπής. Ειδικά το προβιοτικό Lactobacillus plantarum έχει αποδειχθεί από μελέτες ότι μειώνει σημαντικά τα συμπτώματα του συγκεκριμένου συνδρόμου.
Έχετε δυσανεξία στη λακτόζη;
Η δυσανοχή στη λακτόζη είναι η αδυναμία μεταβολισμού της λακτόζης, του σακχάρου δηλαδή που περιέχεται στο γάλα και στα παράγωγά του. Τα άτομα που εμφανίζουν αυτήν τη διαταραχή, στην πραγματικότητα δεν παράγουν τη λακτάση, το ένζυμο που διασπά τη λακτόζη. Τα κυριότερα συμπτώματα που συνοδεύουν, συνήθως, την κατανάλωση γάλακτος είναι το φούσκωμα, τα αέρια, ο πόνος ενώ συχνά μπορεί να παρουσιάζουν και διάρροιες. Η έρευνα για τη δράση συγκεκριμένων στελεχών δείχνει πως, τα προβιοτικά μπορούν να βοηθήσουν άτομα με δυσανεξία στη λακτόζη να ανέχονται περισσότερη λακτόζη, μειώνοντας τα δυσάρεστα συμπτώματα που συνήθως συνοδεύουν τη διαταραχή
Ταξιδεύετε συχνά;
Πολύ συχνό φαινόμενο για ανθρώπους που ταξιδεύουν από τις ανεπτυγμένες στις αναπτυσσόμενες χώρες, είναι να προσβληθούν από τη διάρροια του ταξιδιώτη, νόσος που οφείλεται στην κατανάλωση μολυσμένης τροφής ή νερού. Έχει φανεί πως η κατανάλωση προβιοτικών μπορεί να αυξήσει τους πληθυσμούς των «καλών» βακτηρίων στο έντερο που ανταγωνίζονται τους παθογόνους μικροοργανισμούς εμποδίζοντας την ανάπτυξή τους, ενισχύοντας έτσι την άμυνα του οργανισμού. Τα προβιοτικά λοιπόν μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμα για άτομα που ταξιδεύουν συχνά.
Εμφανίζετε αλλεργίες;
Αλλεργικές αντιδράσεις, όπως η ατοπική δερματίτιδα και το άσθμα είναι πολύ συχνές στις βιομηχανοποιημένες χώρες. Η κληρονομικότητα, πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες, καθώς και αλλαγές στη μικροχλωρίδα του εντέρου έχουν προταθεί ως σημαντικοί προδιαθεσικοί παράγοντες για την εμφάνιση της ατοπικής δερματίτιδας. Αριθμός μελετών υποστηρίζει πως, η ελλιπής έκθεση σε μικροοργανισμούς κατά την παιδική ηλικία, αυξάνει την ευαισθησία σε αλλεργίες. Ο μηχανισμός που θεωρείται υπεύθυνος για αυτήν τη δράση των προβιοτικών, εμπλέκει τη μεταβολή στην ανοσολογική απόκριση του λεμφικού συστήματος που επικοινωνεί με το γαστρεντερικό.
Έχετε αυξημένη χοληστερίνη;
Μελέτες έχουν αναδείξει τη δράση ορισμένων γαλακτικών βακτηρίων, στη μείωση των επιπέδων της χοληστερίνης (ή χοληστερόλης), πιθανώς λόγω της παρεμπόδισης της επαναπρόσληψής της από τον εντερικό σωλήνα. Ακόμη, φαίνεται πως η μακροχρόνια κατανάλωση προϊόντων με προβιοτικά, μπορεί να αυξήσει τη συγκέντρωση της καλής χοληστερίνης (HDL) στο αίμα, βελτιώνοντας το λόγο LDL (κακή χοληστερίνη)/HDL (καλή χοληστερίνη).
Παθαίνετε συχνά ουρολοιμώξεις;
Η δράση των προβιοτικών έναντι των ουρολοιμώξεων στις γυναίκες εντοπίζεται στην αναστολή της ανάπτυξης παθογόνων μικροοργανισμών στον εντερικό σωλήνα, που μπορεί, δυνητικά, να μεταναστεύσουν στο ουροποιητικό, λόγω λανθασμένων πρακτικών υγιεινής. Η κατανάλωση προϊόντων με προβιοτικά μπορεί επιπλέον να προστατεύσει και την εντερική μικροχλωρίδα, κατά τη λήψη αντιβιοτικών για την καταπολέμηση της ουρολοίμωξης. Η χρήση προβιοτικών ενδοκολπικά μπορεί να ενισχύσει την αποκατάσταση της μικροχλωρίδας και να προλάβει λοιμώξεις από βακτήρια και μύκητες.
Είστε έγκυος;
Η χορήγηση προβιοτικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού, έχει βρεθεί ότι ενισχύει την ανοσοπροστατευτική δράση του μητρικού γάλακτος και προστατεύει από την εμφάνιση ατοπικού εκζέματος στα μωρά. Επιπλέον, τα προβιοτικά ενισχύουν τη μικροχλωρίδα του κόλπου, καθώς η διαταραχή στην ισορροπία του, έχει σχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο πρόωρου τοκετού και περιγεννητικών διαταραχών.
Έχετε αυξημένη αρτηριακή πίεση;
Μετα-ανάλυση 9 μελετών που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Hypertension κατέδειξε ότι η μέτρια κατανάλωση προβιοτικών στο πλαίσιο ενός ισορροπημένου διαιτολογίου μπορεί αρχικά να συνεισφέρει στη μείωση των επιπέδων αρτηριακής πίεσης και μετέπειτα στη διατήρηση της αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά επίπεδα. Οι ερευνητές, μελετώντας δείγμα 543 νορμοτασικών (ατόμων με φυσιολογικά επίπεδα αρτηριακής πίεσης) και υπερτασικών (ανθρώπων με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης) ενηλίκων έδειξαν ότι η συστηματική κατανάλωση προβιοτικών οδήγησε σε μείωση της συστολικής αρτηριακής πίεσης κατά 3,56 mm Hg και της διαστολικής κατά 2,38 mm Hg αντίστοιχα.
Όπως φάνηκε, η ευεργετική επίδραση των προβιοτικών ήταν ισχυρότερη στα άτομα με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης (τιμές μεγαλύτερες από 130 και 85 mm Hg σε συστολική και διαστολική αρτηριακή πίεση αντίστοιχα), σε σχέση με τους νορμοτασικούς. Επίσης, τα αποτελέσματα αυτά έγιναν εμφανή μετά τις 8 εβδομάδες χορήγησης των προβιοτικών ενώ τα προβιοτικά που περιέχουν παραπάνω από ένα είδος μικροοργανισμών φάνηκε ότι είχαν ισχυρότερη επίδραση στη μείωση της αρτηριακής πίεσης.
Η θετική επίδραση των προβιοτικών στη ρύθμιση των επιπέδων αρτηριακής πίεσης μπορεί να σχετίζεται και με άλλες θετικές τους επιδράσεις σε δείκτες υγείας, όπως η βελτίωση των επιπέδων της ολικής και της LDL χοληστερόλης, η μείωση των επιπέδων γλυκόζης και ινσουλινοαντίστασης και κυρίως η ορμονική ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, μέσω της ισορροπίας των σωματικών υγρών.
Είναι τα προβιοτικά ασφαλή;
Στο γενικό πληθυσμό
Η λήψη προβιοτικών είναι ασφαλής σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA, European Food Safety Authority) και προτείνεται τόσο σε ενήλικες όσο και σε μωρά, παιδιά, εγκύους και γυναίκες που θηλάζουν.
Η ασφάλεια της λήψης προβιοτικών υποστηρίζεται επιπλέον από πληθώρα επιστημονικών δεδομένων που επιβεβαιώνει ότι ο κίνδυνος εμφάνισης ανεπιθύμητων αντιδράσεων από τη χορήγηση προβιοτικών, είναι αμελητέος, αν αναλογισθεί κανείς την ευρεία τους χρήση.
Στις εγκύους & τις γυναίκες που θηλάζουν
Η χορήγηση προβιοτικών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και του θηλασμού έχει μελετηθεί και θεωρείται ιδιαίτερα ωφέλιμη, όχι μόνο για τη μείωση της δυσκοιλιότητας στην έγκυο, αλλά και για άλλους λόγους. Πιο συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι ενισχύει την ανοσοπροστατευτική δράση του μητρικού γάλακτος και προστατεύει από την εμφάνιση ατοπικού εκζέματος στα μωρά. Επιπλέον, τα προβιοτικά ενισχύουν τη μικροχλωρίδα του κόλπου, καθώς η διαταραχή στην ισορροπία του, έχει σχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο πρόωρου τοκετού και περιγεννετικών διαταραχών. Μια πρόσφατη μελέτη σε 41 θηλάζοντα βρέφη έδειξε ότι το L.reuteri μείωσε σημαντικά τους κολικούς και το κλάμα κατά 1 ώρα και 34 λεπτά, μετά από 28 ημέρες, σε σχέση με βρέφη που έλαβαν φαρμακευτική αγωγή.
Η χορήγηση προβιοτικών στις εγκύους και τις γυναίκες που θηλάζουν θεωρείται ασφαλής και δεν υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος παρενεργειών. Άλλωστε, ως γνωστόν, τα προβιοτικά δεν περνούν στην κυκλοφορία του αίματος, άρα δεν φτάνουν στο έμβρυο και συνεπώς είναι απίθανο να προκαλέσουν βλάβες. Σε πρόσφατη, μάλιστα, μελέτη που περιελάμβανε περισσότερες από 1500 έγκυες γυναίκες, η χορήγηση προβιοτικών (Lactobacillus spp, μόνου του ή σε συνδυασμό με Bifidobacterium spp), δεν κατέδειξε καμία αύξηση στη συχνότητα των αποβολών ή δυσμορφιών, αποτελέσματα απόλυτα σύμφωνα με την αρχική υπόθεση ότι η χρήση προβιοτικών στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης είναι απίθανο να επηρεάσει την οργανογένεση. Επιπλέον, δεν υπήρχε καμία σημαντική διαφορά στο βάρος του νεογνού, στη διάρκεια της κύησης, ή στη συχνότητα της καισαρικής τομής.
Στα βρέφη & τα παιδιά
Η ασφάλεια των προβιοτικών σε βρέφη και παιδιά, πιστοποιείται από πλήθος ερευνών, που δείχνουν ότι με την κατανάλωσή τους, υπάρχει σημαντική μείωση της σοβαρότητας και της διάρκειας της διάρροιας, καθώς και της ατοπικής δερματίτιδας. Κάποιες έρευνες έδειξαν ακόμη και μείωση της συχνότητας των αναπνευστικών νοσημάτων και μείωση στη σοβαρότητα της πνευμονίας σε παιδιά με κυστική ίνωση.
Η χρήση των προβιοτικών στα πρόωρα νεογνά, γίνεται για την πρόληψη της νεκρωτικής εντεροκολίτιδας (ΝΕΚ), η οποία είναι νόσος του γαστρεντερικού συστήματος και έχει συχνότητα 2,6-2,8% στα νεογνά με πολύ χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης. Οι πιο πρόσφατες μελέτες σε πρόωρα βρέφη, καταδεικνύουν ότι τα προβιοτικά μειώνουν τη συνολική θνητότητα και την ΝΕΚ περισσότερο από 50% σε βρέφη με βάρος μικρότερο από 1500 γραμμάρια. Ωστόσο, προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε περίπτωση ενδοφλέβιας διατροφής στις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους.
Τα πρόωρα νεογνά έχουν γενικά χαμηλό αποικισμό από προστατευτικά, «καλά» βακτήρια στο έντερό τους. Δεδομένου ότι αυτά αποτρέπουν την εισχώρηση παθογόνων μικροοργανισμών στο έντερο, η χορήγηση προβιοτικών («καλών» βακτηρίων) στα νεογνά μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη.
Σε άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό, π.χ. στους ηλικιωμένους
Τα προβιοτικά σε υγιή άτομα με ασθενές ανοσοποιητικό, που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο λοιμώξεων, όπως για παράδειγμα σε ηλικιωμένους, μπορεί να είναι εξαιρετικά ωφέλιμα. Υπάρχουν πολυάριθμες έρευνες που καταδεικνύουν ότι η συστηματική χορήγηση προβιοτικών σε αυτήν την κατηγορία ατόμων, ενισχύει, σημαντικά, την άμυνα του οργανισμού. Για παράδειγμα, η χορήγηση προβιοτικών σε άτομα μεγαλύτερα των 69 ετών, οδήγησε όχι μόνο στην αύξηση του πληθυσμού των «καλών» βακτηρίων στο έντερο, αλλά και σε αξιοσημείωτη αύξηση της ανοσολογικής τους απόκρισης.
Προσοχή σε ειδικές περιπτώσεις, π.χ. ανοσοκατεσταλμένα άτομα
Μια θεωρητική ανησυχία που συνδέεται με τη χρήση προβιοτικών, είναι η πιθανότητα, αυτοί οι ζωντανοί μικροοργανισμοί, αν και είναι μη παθογόνοι, να προκαλέσουν συστηματικές λοιμώξεις, κυρίως σε ανοσοκατεσταλμένα άτομα (π.χ. σε ασθενείς με HIV), σε ασθενείς με δυσλειτουργίες του βλενογγόνιου εντερικού φραγμού (οξεία γαστρεντερίτιδα) ή στην περίπτωση τοποθέτησης κεντρικών φλεβικών καθετήρων. Η ανησυχία, όπως προαναφέρθηκε, παραμένει θεωρητική, καθώς στις περισσότερες μελέτες, η πιθανότητα παρενεργειών, ήταν εξαιρετικά μικρή.
Παραδείγματος χάρη, ακόμη και στην περίπτωση ασθενών που υποβλήθηκαν σε χειρουργική επέμβαση (μεταμόσχευση ήπατος, επέμβαση στο πάγκρεας), όπως βρέθηκε σε σχετικές μελέτες, η χορήγηση προβιοτικών δεν οδήγησε σε επιπλοκές. Αντιθέτως, βρέθηκε ότι μπόρεσε να μειώσει, σε ποσοστό έως και 93%, την πιθανότητα εμφάνισης μετεγχειρητικών λοιμώξεων. Επιπρόσθετα, σε ασθενείς με χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, που συχνά αντιμετωπίζουν βακτηριακή υπερανάπτυξη στο λεπτό έντερο, με αποτέλεσμα υψηλές συγκεντρώσεις διμεθυλαμίνης και νιτρωδοδιμεθυλαμίνης στο αίμα, έχει φανεί ότι, λαμβάνοντας θεραπεία με 2 στελέχη του Lactobacillus acidophilus, αυτές οι τοξικές ενώσεις είναι σημαντικά χαμηλότερες. Η λήψη προβιοτικών στις παραπάνω περιπτώσεις, προτείνεται να γίνεται κατόπιν σύστασης του θεράποντα ιατρού.
