Τα ένζυμα είναι πρωτεϊνικά μόρια τα οποία δρουν ως καταλύτες για να αλλάξουν την ταχύτητα των αντιδράσεων που πραγματοποιούνται μέσα στο σώμα. Μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε από την χαρακτηριστική κατάληξη –άση στην ονομασία τους. Οι περισσότερες ανθρώπινες φυσιολογικές λειτουργίες απαιτούν ένζυμα για την πραγματοποίηση χημικών αντιδράσεων οι οποίες διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν. Ένα βασικό παράδειγμα μίας τέτοιας φυσιολογικής λειτουργίας, η οποία εξαρτάται από την παρουσία ενζύμων, είναι η διαδικασία της πέψης των τροφών.
Η πέψη είναι μία πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία η τροφή που λαμβάνουμε διασπάται σε μονάδες τις οποίες το σώμα μπορεί να χρησιμοποιήσει. Τα ένζυμα που συμμετέχουν στη διαδικασία της πέψης ονομάζονται πεπτικά ένζυμα. Τα πεπτικά ένζυμα θα μπορούσαμε να τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες με βάση τα θρεπτικά συστατικά των τροφών στα οποία εξειδικεύονται. Έτσι, υπάρχουν τα πεπτικά ένζυμα που διασπούν τους υδατάνθρακες, αυτά που διασπούν τα λίπη και τέλος αυτά που διασπούν τις πρωτεΐνες. Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι πεπτικών ενζύμων για την κάθε κατηγορία.
Πεπτικά ένζυμα που διασπούν τους υδατάνθρακες
- Α-αμυλάση: το συγκεκριμένο ένζυμο εκκρίνεται από το στόμα και από το πάγκρεας και για αυτό και διακρίνεται σε α-αμυλάση σιέλου και παγκρεατική α-αμυλάση. Η α-αμυλάση σιέλου ξεκινάει την πρώτη αποικοδόμηση των υδατανθράκων η οποία και συνεχίζεται εν μέρη στο στομάχι μέχρι το ένζυμο να χάσει τη δραστικότητά του με την παρουσία του υδροχλωρικού οξέος. Η παγκρεατική αμυλάση παράγεται στο πάγκρεας και εκκρίνεται στο δωδεκαδάχτυλο για να προωθηθεί η διαδικασία αποικοδόμησης των υδατανθράκων.
- Λακτάση, σουκράση, μαλτάση & ισομαλτάση: εκτός από το βασικό ένζυμο της πέψης των υδατανθράκων, την α-αμυλάση, υπάρχει και μία σειρά συμπληρωματικών ένζυμων τα οποία συνεργάζονται για να ολοκληρωθεί η διαδικασία.
Πεπτικά ένζυμα που διασπούν τα λίπη
Γενικά τα πεπτικά ένζυμα που δρουν στη διαδικασία της πέψης των λιπών ονομάζονται λιπάσες και έχουν σκοπό την ολοκληρωτική αποδόμηση των λιπών σε λιπαρά οξέα και γλυκερόλη. Οι βασικότερες λιπάσες είναι:
- Γλωσσική λιπάση: εκκρίνεται στο στόμα και είναι υπεύθυνη για την περιορισμένη πέψη των λιπών στο στομάχι.
- Παγκρεατική λιπάση: εκκρίνεται από το πάγκρεας και δρα στο δωδεκαδάχτυλο.
- Εστεράση της χοληστερόλης: το ένζυμο αυτό είναι υπεύθυνο για την υδρόλυση της εστεροποιημένης χοληστερόλης σε ελεύθερη χοληστερόλη και ένα λιπαρό οξύ.
Πεπτικά ένζυμα που διασπούν τις πρωτεΐνες
Η πέψη των πρωτεϊνών ξεκινάει στο στομάχι με τη δράση του ενζύμου πεψίνη. Η πέψη συνεχίζεται στο λεπτό έντερο και συγκεκριμένα στο δωδεκαδάχτυλο, όπου φτάνουν ορισμένα πεπτικά προένζυμα τα οποία εκκρίνονται από το πάγκρεας (θρυψινογόνο, χυμοθρυψινογόνο, προκαρβοξυπεπτιδάσες Α & Β, προελαστάση, κολλαγονάση). Μέσα στο λεπτό έντερο, αυτά τα ανενεργά προένζυμα υπόκεινται σε μία χημική διαδικασία, ώστε να μετατραπούν στα αντίστοιχα ενεργά ένζυμα (θρυψίνη, χυμοθρυψίνη, καρβοξυπεπτιδάσες, ελαστάση) και να προωθηθεί η διαδικασία της πέψης.
Τα πεπτικά ένζυμα σε ένα υγιή οργανισμό παράγονται συνέχεια και σε επαρκείς ποσότητες ώστε να διεξάγεται ομαλά η πέψη των τροφών. Παρόλα αυτά, υπάρχει περίπτωση για διαφόρους λόγους (π.χ. γήρας, ασθένεια, τραυματισμός κτλ) να μειωθεί η αποτελεσματικότητα του πεπτικού μας συστήματος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αδυναμία ορισμένων ανθρώπων να πέμψουν το γάλα και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα εξαιτίας της έλλειψης ή της μειωμένης παραγωγής του ενζύμου λακτάση. Σε τέτοιες περιπτώσεις το άτομο θα πρέπει να συμβουλεύεται το γιατρό του για να γίνει πρώτα από όλα μία διάγνωση και έπειτα το διατροφολόγο του για να προσαρμόσει τη διατροφή του αναλόγως. Ορισμένα πεπτικά ένζυμα υπάρχουν και σε μορφή συμπληρωμάτων διατροφής, αλλά θα πρέπει πάντα να συμβουλεύεστε το γιατρό σας για τη χρήση τους.
