Το ελικοβακτηρίδιο ή ορθότερα ελικοβακτήριο του πυλωρού είναι ένα ελικοειδές βακτήριο (Elicobacter pylori), το οποίο έχει τη δυνατότητα να ζει στο όξινο περιβάλλον του στομάχου.
Τι προκαλεί το ελικοβακτηρίδιο;
Η παρουσία το ελικοβακτήριο στο γαστρεντερικό μας σύστημα πολύ συχνά καταλήγει σε χρόνια φλεγμονή, γεγονός που αποτελεί υπόβαθρο ανάπτυξης πολλών νοσημάτων του πεπτικού.
Έχει παρατηρηθεί από μεγάλες προοπτικές μελέτες ότι 10% των ατόμων με ελικοβακτήριο του πυλωρού, θα εμφανίσει πεπτικό έλκος σε κάποιο σημείο το γαστρεντερικού, ενώ 1-3% θα εξελιχθεί σε καρκίνο του γαστρεντερικού, με συχνότερο τον καρκίνο του στομάχου. Παρ’ όλα αυτά η εξέλιξη του μπορεί να ελεγχθεί με την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση.
Ποια η συχνότητα εμφάνισης;
Η μόλυνση από το συγκεκριμένο βακτήριο είναι ιδιαίτερα συχνή- υπολογίζεται ότι περίπου ο μισός πληθυσμός της Ελλάδος είναι φέρει το βακτήριο. Περισσότεροι από το 80% των ανθρώπων που έχουν μολυνθεί με το βακτήριο δεν παρουσιάζουν συμπτώματα.
Ελικοβακτήριο: ποιοι οι παράγοντες κινδύνου;
Ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η κοινωνική και οικονομική κατάσταση της οικογένειας κατά την παιδική ηλικία (αριθμός ατόμων της οικογένειας, αριθμός ατόμων που μοιράζονται το ίδιο κρεβάτι και παροχή ζεστού νερού). Άλλοι παράγοντες που φαίνεται να παίζουν ρόλο είναι η ηλικία, το ιστορικό έλκους των γονέων, η χώρα καταγωγής, οι μονοζυγώτες δίδυμοι και η επαγγελματική έκθεση (επαγγέλματα υγείας).
Ποια είναι τα συμπτώματα του ελικοβακτηρίου;
Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού που φέρει το ελικοβακτήριο του πυλωρου, δεν εμφανίζει συμπτώματα και αυτός είναι ένας από τους λόγους που η διάγνωση μπορεί να καθυστερήσει χρονικά. Ωστόσο, κάποια κοινά συμπτώματα που έχουν καταγραφεί είναι:
- ο άνω κοιλιακός πόνος,
- ο τυμπανισμός αλλά και
- το αίσθημα πρώιμου κορεσμού μετά από κατανάλωση μικρής ποσότητας φαγητού.
Στα πιο έντονα συμπτώματα συγκαταλέγονται η ναυτία και ο έμετος αλλά και σε περίπτωση αιμορραγίας το πεπτικό, σκουρόχρωμα κόπρανα.
Ποιος είναι ο τρόπος μετάδοσης;
Φαίνεται ότι η ενδο-οικογενειακή μετάδοση από άτομο σε άτομο μέσω της στοματο-στοματικής, κοπρανο-στοματικής ή της γαστρο-στοματικής οδού είναι ο κύριος τρόπος μετάδοσης.
Ποιες είναι οι μέθοδοι ανίχνευσης του ελικοβακτηρίου;
Τα τελευταία χρόνια το ελικοβακτήριο ενοχοποιείται ολοένα και σε περισσότερες γαστρο- δωδεκαδακτυλικές παθήσεις και ως εκ τούτου η ανίχνευσή του είναι απαραίτητη για τη θεραπεία και τη βελτίωση των ασθενών με τις παθήσεις αυτές. Οι διαγνωστικές μέθοδοι ταξινομούνται ως επεμβατικές (απαιτείται ενδοσκόπηση και λήψη βιοψιών) και ως μη επεμβατικές.
Επιλογή της κατάλληλης μεθόδου
Η ευαισθησία των μεθόδων ανίχνευσης πλησιάζει το 95%, ενώ η χρήση δύο μεθόδων φαίνεται να αυξάνει τη διαγνωστική ακρίβεια. Σε έλκη βολβού δωδεκαδακτύλου η ορολογική διάγνωση υπερέχει. Σε αιμορραγία πεπτικού έλκους η δοκιμασία αναπνοής έχει την υψηλότερη διαγνωστική ακρίβεια.
Ενδοσκόπηση προτείνεται σε ασθενείς >45 ετών με ανησυχητικά συμπτώματα (απώλεια βάρους, ανορεξία, αναιμία, οικογενειακό ιστορικό γαστρικού καρκίνου, αιμορραγία ή δυσφαγία). Στα παιδιά οι κύριες μέθοδοι ανίχνευσης και οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες είναι η δοκιμασία αναπνοής με σημασμένο άνθρακα (13C) και η ανίχνευση αντιγόνου στα κόπρανα, ενώ σε ηλικιωμένους προτείνεται η ενδοσκόπηση και η λήψη βιοψίας λόγω της αυξημένης συχνότητας ανεύρεσης σοβαρής παθολογίας (νεοεξεργασία στομάχου).
Ποιες ομάδες ενηλίκων πρέπει να ελεγχθούν;
Η θεραπεία της Hp λοίμωξης παίζει σημαντικό και σε ορισμένες καταστάσεις κρίσιμο ρόλο για την εξέλιξη αρκετών νοσημάτων του ανώτερου πεπτικού συστήματος. Είναι επίσης γνωστή η παγκόσμια κατανομή του, αν και η πλειοψηφία των ασθενών δεν παρουσιάζουν κλινικό ισοδύναμο.
Επομένως, είναι σημαντική η στοχευμένη ανίχνευση σε ομάδες πληθυσμού που θα ευνοηθούν από την εκρίζωση του. Με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ομάδας Μελέτης για το Hp (Maastricht III) οι κάτωθι ομάδες ενηλίκων ασθενών πρέπει να ελεγχθούν:
Κατηγορία Α
- Ασθενείς με πεπτικό έλκος αλλά και ενεργό αιμορραγία από έλκος στομάχου ή βολβού δωδεκαδάκτυλου
- Ασθενείς με χαμηλής κακοήθειας γαστρικό λέμφωμα (MALT)
- Ασθενείς με ιδιοπαθή θρομβοπενική πορφύρα
- Ασθενείς με ανεξήγητη σιδηροπενική αναιμία
- Ασθενείς οι οποίοι θα λάβουν προγραμματισμένα θεραπεία με μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ)
- Ασθενείς με σοβαρού βαθμού ατροφική γαστρίτιδα
- Ασθενείς με οικογενειακό ιστορικό γαστρικού καρκίνου
- Ασθενείς με αφαίρεση γαστρικού καρκίνου
- Ασθενείς που δεν έχουν ένδειξη αλλά επιθυμούν να κάνουν εκρίζωση του Hp
Κατηγορία Β
- Ασθενείς που υπεβλήθησαν σε εγχείρηση για πεπτικό έλκος
- Ασθενείς που λαμβάνουν ΜΣΑΦ
- Προγραμματισμένη ή εφαρμοζόμενη μακρά αγωγή με αναστολείς αντλίας πρωτονίων (ΑΑΠ) για γαστρο-οισοφαγική παλινδρομική νόσο (ΓΟΠΝ)
- Ασθενείς με λειτουργική δυσπεψία
Κατηγορία Γ
- Ασυμπτωματικά άτομα
- Νόσος εκτός του πεπτικού
- Πρόληψη γαστρικού καρκίνου σε απουσία παραγόντων κινδύνου
Παιδιατρικός πληθυσμός
- Ενδοσκοπικά διαγνωσμένο έλκος
- MALT λέμφωμα
- Χρόνια λήψη ΑΑΠ
- Υποτροπιάζοντα κοιλιακά άλγη χωρίς έλκος
- Εξωεντερικές εκδηλώσεις
- Οικογενειακό ιστορικό καρκίνου στομάχου ή έλκους
- ΓΟΠΝ
- Μετά από θεραπεία εκρίζωσης
Ασθενείς με εκδηλώσεις εκτός του πεπτικού συστήματος
- Η πρωτοπαθής κεφαλαλγία (ημικρανία χωρίς αύρα) οφείλεται συχνά σε Hp λοίμωξη και βελτιώνεται μετά από εκρίζωση του Hp
- Ασθενείς με MALT λεμφώματα θυρεοειδούς ανταποκρίθηκαν καλά στην εκρίζωση και παρουσίασαν ύφεση
- Η εκρίζωση του Hp σε ασθενείς με πορφύρα Henoch-Schonlein βελτίωσε ικανοποιητικά την κλινική εικόνα
- Η εκρίζωση του Hp φαίνεται ότι βοηθάει τους ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη και διαβητική νευροπάθεια με συνοδό δυσπεψία
- Η ροδόχρους ακμή είναι κοινή νόσος σχετίζεται αιτιολογικά και βελτιώνεται με την εκρίζωση του Hp
Ελικοβακτήριο: παιδί και οικογένεια
Σε αναπτυσσόμενες χώρες περίπου 70% των παιδιών μέχρι την ηλικία των 15 ετών έχουν μολυνθεί από το H. pylori, ενώ στοιχεία από μελέτες σε αναπτυγμένες χώρες, όπως Αμερική και Ιαπωνία, δείχνουν ότι το ποσοστό κυμαίνεται στο 10% στην ηλικία των 10 ετών. Από πρόσφατες μελέτες σε παιδιά και ενήλικες, φαίνεται ότι υπάρχει τάση μείωσης της συχνότητας του H. pylori, λιγότερο όμως εμφανής στην παιδική ηλικία.
Υπάρχουν παράγοντες κινδύνου για το αν ένα παιδί θα μολυνθεί από H. pylori;
Ο μητρικός θηλασμός φαίνεται ότι προφυλάσσει, ενώ παράμετροι όπως η χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η πυκνοκατοίκηση, ο μεγάλος αριθμών παιδιών στην οικογένεια αποτελούν παράγοντες κινδύνου.
Μετάδοση της λοίμωξης
Πρόσφατες μελέτες χρησιμοποιώντας μοριακή τυποποίηση των στελεχών του H.pylorι δείχνουν ενδοοικογενειακή μετάδοση της λοίμωξης κυρίως από τη μητέρα στο παιδί ή από παιδί σε παιδί.΄Εχει βρεθεί ότι υπάρχει μετάδοση της λοίμωξης από παιδί σε παιδί, κυρίως από μελέτες σε κλειστούς πυκνοκατοικημένους χώρους ή ιδρύματα. Παράλληλα λοίμωξη από μολυσμένο νερό έχει αναφερθεί.
Σε αντίθεση με τους ενήλικες όπου η μετάδοση από ενήλικα σε ενήλικα είναι σπάνια (ο ρυθμός ορομετατροπής είναι περίπου 0.3% ανά άτομο-έτος), στα παιδιά φαίνεται να είναι διαφορετικά, αφού υπάρχουν περιπτώσεις όπου όταν ένας γονιός έχει τη λοίμωξη, ο άλλος παραμένει αρνητικός ακόμη και όταν τα παιδιά έχουν μολυνθεί.
Η μετάδοση από τη μητέρα στο παιδί φαίνεται να είναι η συχνότερη πορεία για το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού, σύμφωνα με πρόσφατη ιαπωνική μελέτη. Για να μελετήσουν την πορεία μετάδοσης στην παιδική ηλικία, οι ερευνητές μελέτησαν στοιχεία για το DNA του H. pylori από 42 παιδιά με γαστρίτιδα και 66 μέλη των οικογενειών τους που επίσης είχαν μολυνθεί.
Συνολικά, 32 παιδιά (76%) είχαν αποτύπωμα DNA του H. pylori όμοιο με αυτό ενός ακόμη τουλάχιστον μέλους της οικογένειάς τους. Στα 29 παιδιά, το στέλεχος ήταν όμοιο με αυτό της μητέρας τους
Πρόσφατη ελληνική μελέτη έδειξε ότι σε όλα τα παιδιά πού είχαν επιβεβαιωμένη H. pylori λοίμωξη με γαστροσκόπηση υπήρχε τουλάχιστον ένας γονέας θετικός για Η. pylori λοίμωξη. Σημαντικότερος ήταν ο ρόλος της μητέρας και λιγότερο του πατέρα και άλλων μελών της οικογένειας.
Πιθανότητα επαναλοίμωξης
Η αναγκαιότητα εκρίζωσης του H. pylori στην οικογένεια έχει απόλυτη σχέση και με το γεγονός της επαναλοίμωξης. Η αυξημένη προδιάθεση για λοίμωξη από H. pylori και η επανέκθεση στο μικρόβιο αποτελούν τις κύριες προϋποθέσεις για επαναλοίμωξη. Ενώ στους ενήλικες το ετήσιο ποσοστό επαναλοίμωξης στις αναπτυγμένες χώρες είναι κάτω του 1%, στα παιδιά είναι μεγαλύτερο και κυμαίνεται από 2-10%.
Επομένως, η ενδοοικογενειακή μετάδοση έχει σημαντικό ρόλο στην επαναλοίμωξη, αφού και εδώ η επίδραση της μητέρας ιδίως είναι σημαντική. Παρόλα αυτά δεν υπάρχουν συστάσεις για αναγκαιότητα διερεύνησης και εκρίζωσης ασυμπτωματικών ατόμων στην οικογένεια.
Γαστρίτιδα και H. pylori
Το H. pylori αιτιολογικά συνδέεται με χρόνια ενεργό γαστρίτιδα, γαστρικό και δωδεκαδακτυλικό έλκος, ΜΑLT λέμφωμα και γαστρικό καρκίνο. Ευτυχώς, στα παιδιά η γαστρίτιδα από Η. pylori είναι το πιο συχνό εύρημα και συνήθως είναι ασυμπτωματική. Από τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα δεν υπάρχει συσχέτιση κοιλιακού άλγους και Η. pylori γαστρίτιδας αν δεν υπάρχει πεπτικό έλκος.
Για αυτό δεν ενδείκνυται ο έλεγχος για Η. pylori στο σύνδρομο υποτροπιαζόντων κοιλιακών αλγών. Επίσης, υπάρχουν στοιχεία για συσχέτιση λοίμωξης με H. pylori με σιδηροπενική αναιμία ιδίως σε κορίτσια εφηβικής ηλικίας.
Θεραπεία: λοίμωξη απο H. pylori στα παιδιά
Το «πότε» και «πως» θα θεραπεύσουμε λοίμωξη από H. pylori στα παιδιά βασίζεται σε συγκεκριμμένο πρωτόκολλο σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Παιδιατρικής Γαστρεντερολογίας και Διατροφής (ΕSPGHAN). Στην ομάδα ελέγχου για λοίμωξη από H. pylori ανήκουν τα παιδιά που σκοπεύουμε να θεραπεύσουμε.
Τα παιδιά με συμπτώματα από το πεπτικό ύποπτα για οργανική νόσο που υποβάλλονται για ενδοσκόπηση, εκείνα με αδιευκρίνιστη σιδηροπενική αναιμία, η ομάδα των παιδιών που θα υποβληθεί σε χρόνια χορήγηση ανταγωνιστών των πρωτονίων για ποικίλους λόγους (PPI) είναι οι κυριότερες ομάδες.Επίσης ισχυρή ένδειξη αποτελεί η παρουσία ατόμου στην οικογένεια με καρκίνο στομάχου.
Η πλέον αξιόπιστη διαγνωστική μέθοδος είναι η ενδοσκόπηση, με βιοψία και καλλιέργεια και δοκιμασία ευαισθησίας. Η δοκιμασία ουρίας (13C-4ΒΤ) θεωρείται εξαιρετικά αξιόπιστη ιδίως στα παιδιά άνω των 5 ετών. Η ευαισθησία της συγκεκριμένης μεθόδου είναι 96% και η ειδικότητά της 98%, ενώ ενδείκνυται κυρίως για τον έλεγχο της εκρίζωσης μετά θεραπεία. Οι ορολογικές μέθοδοι δεν θεωρούνται αξιόπιστες σε παιδιά και η ανίχνευση αντιγόνου στα κόπρανα θεωρείται επίσης αξιόπιστη μέθοδος για την παρακολούθηση της εκρίζωσης στα μικρά παιδιά
Στόχος της θεραπείας σε μικρή ηλικία
Στόχος της θεραπείας είναι η εκρίζωση η οποία δεν επιτυγχάνεται εύκολα. Η μικρή ηλικία, η κακή συμμόρφωση, η ανάπτυξη συχνά δευτερογενούς αντοχής, είναι πιθανοί παράγοντες αποτυχίας στη θεραπεία.
Πότε εκριζώνεται το ελικοβακτήριο;
Ως προς τους ενήλικες ασθενείς, ισχυρή ένδειξη για εκρίζωση του Hp έχουν όσοι ανήκουν στην κατηγορία Α, ενώ οι ασθενείς των κατηγοριών Β και Γ έχουν μέτρια και ασθενή ένδειξη αντίστοιχα.
Ειδικότερα, για τους ασθενείς με πεπτικό έλκος, ενεργό ή μή, υπό θεραπεία ή επιπλεγμένο (αιμορραγία), η εκρίζωση οδηγεί σε πιο γρήγορη επούλωση και μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο υποτροπής. Παρομοίως, σε ασθενείς με εντοπισμένο γαστρικό λέμφωμα, η εκρίζωση του Hp θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική και συχνά οδηγεί σε οριστική θεραπεία του λεμφώματος.
Tέλος, πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι οι ασθενείς με αδιευκρίνιστη σιδηροπενική αναιμία, οι οποίοι έχουν ήδη υποβληθεί σε πλήρη ενδοσκοπικό έλεγχο του πεπτικού σωλήνα (γαστροσκόπηση-εντεροσκόπηση-κολονοσκόπηση), έχουν ένδειξη για έλεγχο λοίμωξης με Hp και βελτιώνονται μετά από εκρίζωση του Hp.
Ποια η θεραπευτική αντιμετώπισή του;
Το ελικοβακτήριο δεν εκριζώνεται εύκολα υπάρχουν όμως σχήματα θεραπείας με αντιβιοτικά και αντιεκκριτικά φάρμακα.
Αρκετά θεραπευτικά σχήματα έχουν χρησιμοποιηθεί για την εκρίζωση του Hp, τα οποία συνήθως περιλαμβάνουν δύο αντιβιοτικά και έναν ΑΑΠ και διαρκούν από 7 έως 14 ημέρες. Τα ποσοστά επιτυχούς εκρίζωσης είναι υψηλά (>80%) και τα κυριότερα αίτια αποτυχίας είναι η αντοχή στα αντιβιοτικά (Ελλάδα- αντοχή >10% στη κλαριθρομυκίνη, 50% στη μετρονιδαζόλη), πολυμορφισμοί του κυτοχρώματος P450, κακή συμμόρφωση, μικρή διάρκεια θεραπείας (14 ημέρες >10 ημέρες >7 ημέρες), κάπνισμα και όχι πεπτικό έλκος ως ένδειξη εκρίζωσης.
Τα προβιοτικά έχουν δοκιμασθεί στα σχήματα εκρίζωσης σε μία προσπάθεια μείωσης του μικροβιακού φορτίου και των ανεπιθύμητων ενεργειών και αύξησης της συμμόρφωσης των ασθενών. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επαρκή ερευνητικά δεδομένα για να μπει η συμπληρωματική χορήγηση προβιοτικών στο θεραπευτικό πρωτόκολλο των ασθενών με ελικοβακτήριο το πυλωρού.
Ποιος ο ρόλος της διατροφής;
Η διατροφή φαίνεται ότι μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο τόσο στην καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων όσο και στο κίνδυνο εμφάνισης προκαρκινικών ή καρκινικών καταστάσεων.
Υπάρχουν κάποια τρόφιμα που βοηθούν;
Πράσινο τσάι
Σε πολλές μελέτες φαίνεται ότι η συχνή και μακροπρόθεσμη κατανάλωση πράσινο τσαγιού, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο λοίμωξης από ελικοβακτήριο του πυλωρού. Η πλούσια σύνθεση του πράσινου τσαγιού σε κατεχίνες και αντιοξειδωτικά φαίνεται ότι μειώνει τη φλεγμονή στο γαστρεντερικό σύστημα μειώνοντας σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης έλκους αλλά και καρκινικών αλλοιώσεων.
Μαστίχα Χίου
Η μαστίχα Χίου παρουσιάζει πολλαπλές αντιμικροβιακές ιδιότητες σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες. Γι’ ατό και η χορήγησή της παράλληλα με την αντιβιοτική αγωγή μπορεί να ενισχύσει το αποτέλεσμα και να μειώσει τον αποικισμό το βακτηρίου. Ωστόσο, τα δεδομένα είναι πολύ περιορισμένα για αποκλειστική θεραπεία.
Ο κίνδυνος λοίμωξης μπορεί να μειωθεί σημαντικά, αν πίνετε φιλτραρισμένο ή εμφιαλωμένο νερό και πλένετε καλά τα φρούτα και λαχανικά σας
Υπάρχουν κάποια τρόφιμα που πρέπει να περιοριστούν;
Αλκοόλ
Τα δεδομένα για την κατανάλωση αλκοόλ είναι συγκεχυμένα, καθώς παλαιότερες μελέτες συσχέτιζαν την κατανάλωση αλκοόλ με αύξηση το κινδύνου για γαστρικό έλκος, ωστόσο πιο σύγχρονες μελέτες δεν επιβεβαιώνουν τη σχέση αυτή. Φαίνεται ότι τα ποτά που έχουν μέτρια συγκέντρωση αλκοόλης και έχουν υποστεί ζύμωση, όπως η μπύρα και το κρασί, σχετίζονται με αυξημένη εμφάνιση έλκους ενώ για τα αποσταγμένα ποτά με μεγαλύτερη συγκέντρωση αλκοόλης δεν παρατηρείται τέτοια συσχέτιση.
Αλάτι
Πολλές μελέτες έχουν αναδείξει ότι η υψηλή πρόσληψη νάτριου από τη διατροφή μας αποτελεί παράγοντα κίνδυνο για την εμφάνιση γαστρίτιδας και άλλων προκαρκινικών καταστάσεων καθώς και σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνο το στομάχου. Συνεπώς, στα άτομα που φέρουν το ελικοβακτήριο του πυλωρού συστήνεται ο περιορισμός του αλατιού από τη διατροφή τους.
Καφεΐνη
Αν και μια συχνή οδηγία που δίνεται στα άτομα με ελικοβακτήριο είναι ο περιορισμός καφεϊνούχων ροφημάτων και τροφίμων, η συσχέτιση δεν επιβεβαιώνεται από πιο σύγχρονες μελέτες που έχουν μελετήσει τη σχέση της κατανάλωσης καφεΐνης και τον κίνδυνο εμφάνισης έλκους του στομάχου αλλά και το δωδεκαδακτύλου.
Ποιος είναι ο ρόλος του άγχους;
Το καθημερινό άγχος αποτελεί βασικός παράγοντας κίνδυνο για την ανάπτυξη πολλών χρόνιων νοσημάτων, μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις οι μηχανισμοί που συνδέονται παραμένον αδιευκρίνιστοι. Έτσι και στην περίπτωση των πεπτικών διαταραχών, φαίνεται ότι το άγχος διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο χωρίς να γνωρίζομε τον ακριβή μηχανισμό που τα συνδέει. Πρόσφατη προοπτική μελέτη έδειξε ότι άτομα υπάρχει σύνδεση μεταξύ των διαταραχών άγχος και της εμφάνισης πεπτικού έλκους σε άτομα με παράγοντες κίνδυνου.
