Εισαγωγή
Η Μη Αλκοολική Λιπώδης Διήθηση του Ήπατος (ΜΑΛΝΗ) είναι η κλινική εκδήλωση του Μεταβολικού Συνδρόμου στο ήπαρ. Οφείλεται στη συσσώρευση λίπους- όχι αυτοτελών λιποκυττάρων, αλλά ηπατοκυττάρων με εναποθέσεις λίπους σε αναλογία πάνω από 5% των ηπατοκυττάρων, και σε απουσία υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ.
Η κλινική εκδήλωση της ΜΑΛΝΗ κυμαίνεται από την απλή συσσώρευση τριγλυκεριδίων στο ήπαρ (Μη Αλκοολική Ηπατοστεάτωση), την Μη-Αλκοολική Στεατοηπατίτιδα (ΜΑΣΗ) όπου το ήπαρ φλεγμαίνει, έως την ηπατική νόσο τελικού σταδίου με ίνωση, κίρρωση και ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα. Σύμφωνα με τα τελευταία ερευνητικά δεδομένα, άτομα με ΜΑΛΝΗ έχουν διπλάσιο κίνδυνο να αναπτύξουν ΣΔ2, ανεξάρτητα από την παρουσία παχυσαρκίας ή άλλων μεταβολικών παραγόντων κινδύνου.
Η παρουσία λίπους στο ήπαρ, σχετίζεται με την ηπατική αντίσταση στην ινσουλίνη (μειωμένη ικανότητα της ινσουλίνης να καταστέλλει την ενδογενή παραγωγή γλυκόζης), φλεγμονή στο ήπαρ και ανάπτυξη της περιφερικής αντίστασης στην ινσουλίνη.
H αλλαγή στο παγκόσμιο σκηνικό του διατροφικού συστήματος με την ταχέως αυξανόμενη παραγωγή των υπερεπεξαργασμένων τροφίμων (UPF), οδήγησε στην αύξηση του επιπολασμού των μεταβολικών νοσημάτων καθώς και στην αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικοοικονομικών ομάδων.
Τα UPF, σύμφωνα με το σύστημα ταξινόμησης της NOVA, είναι βιομηχανοποιημένα τρόφιμα που περιέχουν ελάχιστα έως καθόλου ολόκληρα τρόφιμα, χαρακτηρίζονται από τροποποίηση της εμφάνισης και της προσθήκης πρόσθετων ή άλλων φθηνών συστατικών από καλλιέργειες υψηλής απόδοσης (όπως ραφιναρισμένη ζάχαρη, άμυλο, λάδι, απομονώσεις πρωτεϊνών), με σκοπό την αύξηση της γευστικότητας κάνοντάς τα πιο εύληπτα ελκυστικά στο ευρύ κοινό. Τα τρόφιμα αυτά είναι εξαιρετικά ενεργειακά πυκνά εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε ολικά λιπαρά, κορεσμένα και τρανς λιπαρά, σε συνδυασμό με την χαμηλή περιεκτικότητά τους σε διαιτητικές ίνες και το χαμηλό προφίλ σε μικροθρεπτικά συστατικά.
Διαφοροποιούνται από τα επεξεργασμένα τρόφιμα λόγω της πρόσθετης χημικής τους ενίσχυσης με συντηρητικά, γαλακτωματοποιητές και τεχνητά γλυκαντικά, με σκοπό την αύξηση διάρκειας ζωής και της γευστικότητας.
Τα γλυκά (βιομηχανοποιημένα κέικ, κρουασάν, μπισκότα κ.α), τα ζαχαρωτά τύπου ζελεδάκια, τα ζαχαρούχα ροφήματα, τα «έτοιμα γεύματα για φούρνο μικροκυμάτων» κ.ά, είναι μερικά παραδείγματα UPF. Το φθηνό κόστος παραγωγής τους, σε αντίθεση με το υψηλότερο σχετικά κόστος των ελάχιστα επεξεργασμένων τροφίμων, οδηγεί στο υψηλό ποσοστό κατανάλωσής τους παγκοσμίως, ιδιαιτέρως από χαμηλού εισοδήματος νοικοκυριά. Με τη σειρά της, η αυξημένη κατανάλωση οδηγεί σε αύξηση των προσλαμβανόμενων θερμίδων και σε προοδευτική αύξηση βάρους.
Σκοπός της Μελέτης
Οι μέχρι τώρα μετα-αναλύσεις έχουν συσχετίσει θετικά την κατανάλωση UPF με την ανάπτυξη υπέρβαρου/παχυσαρκίας και των συσχετιζόμενων συννοσηροτήτων, όπως ΣΔ2, καρδιαγγειακής νόσου (CVD) και καρκίνου. Επιπλέον, μια πειραματική μελέτη έδειξε ότι τα UPF προάγουν την ανάπτυξη φλεγμονώδων νόσων μέσω της ενίσχυσης της συστηματικής φλεγμονής.
Επίσης, μελέτες παρατήρησης υποστηρίζουν τη σύνδεση μεταξύ UPF και ΜΑΛΝΗ, ωστόσο καμία μετα-ανάλυση δεν έχει διερευνήσει αντικειμενικά τη συσχέτιση. Ως εκ τούτου, πρωτεύον στόχος της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης και μετα-ανάλυσης, είναι να αξιολογήσει και να ποσοτικοποιήσει τη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης UPF και του επιπολασμού της ΜΑΛΝΗ.
Επιμέρους, δευτερεύων στόχος είναι να αξιολογηθεί εάν υπάρχει δοσοεξαρτώμενη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης UPF και της ΜΑΛΝΗ.
Μεθοδολογία της Συστηματικής Ανασκόπησης & Μετα-Ανάλυσης
Το πρωτόκολλο της παρούσας μελέτης, καταχωρήθηκε στο PROSPERO [International Prospective Register of Systematic Reviews, (CRD42022368763)].
Η διεξαγωγή της παρούσας συστηματικής ανασκόπησης και μετα-ανάλυσης, έγινε με βάση το πρωτόκολλο PRISMA. Έγινε αναζήτηση πρωτότυπων άρθρων στη βάση δεδομένων Medline και στην πλατφόρμα αναζήτησης Web of Science. Ο αλγόριθμος αναζήτησης που χρησιμοποιήθηκε αποτελούνταν από δύο ομάδες: η πρώτη περιείχε λέξεις σχετικές με το UPF και η δεύτερη, λέξεις σχετικές με το NAFLD (ΜΑΛΝΗ).
To πρωτεύον καταληκτικό σημείο της τρέχουσας μελέτης ήταν η διαφορά στον επιπολασμό της ΜΑΛΝΗ μεταξύ ασθενών με χαμηλή έναντι υψηλής πρόσληψης UPF. Ως χαμηλή πρόσληψη UPF, ορίστηκε η μη κατανάλωση ή η χαμηλότερη κατανάλωση UPF που αναφέρθηκε από κάθε μελέτη, και αποτέλεσε την ομάδα αναφοράς. Ως υψηλή πρόσληψη UPF ορίστηκε η υψηλότερη αναφερόμενη τιμή κατανάλωσης από κάθε μελέτη.
Δευτερεύον καταληκτικό σημείο ήταν να μελετηθεί αν η κατανάλωση των UPF και της εμφάνισης ΜΑΝΛΗ είναι δοσοεξαρτώμενη. Αυτό αξιολογήθηκε από τη διαφορά στον επιπολασμό της ΜΑΛΝΗ ασθενών με χαμηλή έναντι ασθενών με μέτρια και υψηλή πρόσληψη UPF.
Αποτελέσματα της Συστηματικής Ανασκόπησης & Μετα-Ανάλυσης
Από τις 5954 αρχικές μελέτες, οι 9 πληρούσαν τα κριτήρια εισαγωγής στη μελέτη. Από αυτές, 3 ήταν προοπτικές με χρόνους παρακολούθησης από 1 έως 25 χρόνια, 3 ήταν μελέτες ασθενών-μαρτύρων και 3 ήταν cross-sectional.
Το τελικό δείγμα διαμορφώθηκε σε 60.961 άνδρες και γυναίκες, από την περιοχή της Ασίας, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
Επτά μελέτες ανέφεραν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της κατανάλωσης UPF και της ανάπτυξης ΜΑΛΝΗ. Δύο μη-στατιστικά σημαντικές μελέτες, ανέφεραν μια τάση για αυξημένο κίνδυνο. Μόνο τρεις μελέτες ανέφεραν στατιστικά σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της μέτριας κατανάλωσης UPF και της ανάπτυξης ΜΑΛΝΗ.
Ερμηνεία των αποτελεσμάτων
Πρόκειται για την πρώτη συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση που αξιολόγησε τη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης UPF και του επιπολασμού της ΜΑΛΝΗ. Δείχθηκε μια εντυπωσιακή σχέση μεταξύ της κατανάλωσης UPF και της ανάπτυξης της ΜΑΛΝΗ, με σαφή δοσοεξαρτώμενη σχέση- ο κίνδυνος για ΜΑΛΝΗ αυξάνεται αυξανομένης της κατανάλωσης υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων.
Η συσχέτιση της παχυσαρκίας, της ΜΑΛΝΗ και του ΣΔ2 με τα UPFs δεν προκαλεί έκπληξη. Τα UPFs είναι τρόφιμα με φτωχό διατροφικό προφίλ καθώς συνδυάζουν την υψηλή ενεργειακή πυκνότητα, την υψηλή περιεκτικότητα σε ολικό λίπος, κορεσμένα λιπαρά, αλάτι και επεξεργασμένους υδατάνθρακες με τη χαμηλή περιεκτικότητα σε διαιτητικές ίνες, βιταμίνες και μέταλλα.
Πρόκειται για μια μάλλον πολυπαραγοντική συσχέτιση, με πολλούς εμπλεκόμενους μηχανισμούς, όπως η αυξημένη συνολική ημερήσια ενεργειακή πρόσληψη, η κακή σύσταση σε μακρο- και μικροθρεπτικά συστατικά των προϊόντων αυτών, η προσθήκη χημικών και πρόσθετων κατά το στάδιο της επεξεργασίας σε συνδυασμό με την παρουσία άλλων παραγόντων που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής, όπως η σωματική αδράνεια.
Παχυσαρκία
Η συσχέτιση της παχυσαρκίας με τη ΜΑΛΝΗ έχει περιγραφεί καλά, και η αύξηση του ΔΜΣ φαίνεται πως προβλέπει ανεξάρτητα τον κίνδυνο εμφάνισης ΜΑΛΝΗ.
Τα UPF μπορούν συμβάλουν στην αύξηση της σπλαχνικής παχυσαρκίας ποικιλοτρόπως με μηχανισμούς που συνδέονται απευθείας με την αύξηση της ΣΗΕΠ (πρόκειται για ενεργειακά πυκνά τρόφιμα), αλλά και με μηχανισμούς που είναι ανεξάρτητοι της ΣΗΕΠ (υποβάθμιση του αισθήματος κορεσμού λόγω της ταχείας γαστρική κένωσης που δημιουργεί η απουσία διαιτητικών ινών).
Σύσταση των μακροθρεπτικών συστατικών
Το προφίλ των μακροθρεπτικών συστατικών των UPFs χαρακτηρίζεται από υψηλή περιεκτικότητα σε ολικά λιπαρά, κορεσμένα λιπαρά, σε ελεύθερα σάκχαρα επεξεργασμένων υδατανθράκων, καθώς και χαμηλή περιεκτικότητα σε διαιτητικές ίνες. Κάθε ένα από τα συστατικά αυτά, προάγουν την ενδοηπατική εναπόθεση λίπους (IHTG) ως εξής:
- Η υψηλή διατροφική πρόσληψη λίπους προάγει την ενδοηπατική εναπόθεση τριγλυκεριδίων (IHTG), αν και αυτό επηρεάζεται από τον τύπο του διατροφικού λίπους που προσλαμβάνεται: τα κορεσμένα λίπη προάγουν και τα πολυακόρεστα λίπη μειώνουν την εναπόθεση ηπατικού λίπους. Επιπλέον, η υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά αναστέλλει την αντιοξειδωτική δράση.
- Η υπερβολική πρόσληψη επεξεργασμένων υδατανθράκων πλούσιων σε απλά σάκχαρα, όπως η φρουκτόζη, προάγουν την ηπατική de novo λιπογένεση, που επίσης αυξάνει την εναπόθεση τριγλυκεριδίων στα ηπατικά κύτταρα σε μακροχρόνια πρόσληψη.
- Οι κακής ποιότητας υδατάνθρακες που περιέχονται στα UPF, είναι ως εκ των πραγμάτων, σεχαμηλής περιεκτικότητας σε διαιτητικές ίνες- η υψηλή πρόσληψη φυτικών ινών προστατεύει από την εναπόθεση λίπους στο ήπαρ, όχι μόνο μειώνοντας τη συνολική ενεργειακή πρόσληψη, αλλά και ενθαρρύνοντας μια υγιή μικροχλωρίδα του εντέρου που αποτρέπει τη χρόνια φλεγμονή και τον τραυματισμό του ήπατος.
Σύσταση σε μικροθρεπτικά συστατικά
Τα UPF περιέχουν ανθυγιεινά επίπεδα μικροθρεπτικών συστατικών όπως το άλας νατρίου. Σε μια πρόσφατη μετα-ανάλυση φάνηκε να υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ της υψηλής πρόσληψης αλατιού και της ΜΑΛΝΗ. Φαίνεται πως η πρόσληψη αλατιού, ενεργοποιεί μηχανισμούς που αυξάνουν την ενδογενή ανακύκλωση της φρουκτόζης και ενισχύουν την αντίσταση στη λεπτίνη, φαινόμενα που και τα δύο σχετίζονται με την σπλαχνική παχυσαρκία.
Μη-διατροφικοί παράγοντες
Η διαδικασία παραγωγής των UPF αφορά χημικές τροποποιήσεις, προσθήκη πρόσθετων καλλυντικών και τεχνητής συσκευασίας. Τα κοινά καλλυντικά πρόσθετα στο UPF, όπως το γλουταμινικό νάτριο, και τα τεχνητά γλυκαντικά, έχουν συσχετιστεί με την ανάπτυξη της ΜΑΛΝΗ και άλλων παραγόντων του Μεταβολικού Συνδρόμου. Προς αυτή την κατεύθυνση φαίνεται να διαμεσολαβεί μια μετατόπιση του περιβάλλοντος του εντερικού μικροβιώματος από φυσιολογικό σε ένα προφλεγμονώδες περιβάλλον.
Η δισφαινόλη, ένα κοινό συστατικό στην τεχνητή συσκευασία των UPF, σχετίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης και εξέλιξης της ΜΑΛΝΗ γιατί η ένωση αυτή παρουσιάζει πλειοτροπική δράση, διαταράσσει την ενδοκρινική λειτουργία και αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης και άλλων μεταβολικών ασθενειών όπως ο ΣΔ2.
Τέλος, ο χρόνος κατανάλωσης των UPF-και άρα της κατανάλωσης υδατανθράκων χαμηλής ποιότητα - είναι πιο επιβλαβής κατά τη διάρκεια των βραδινών γευμάτων.
Περιορισμοί της Μελέτης
Όπως σε κάθε Συστηματική Ανασκόπηση και Μετα-Ανάλυση, οι περιορισμοί αφορούν τη μεθοδολογία της εκάστοτε μελέτης που εντάχθηκε στην ανασκόπηση.
Έτσι και στην παρούσα μελέτη, μεταξύ των 9 μελετών που αξιολογήθηκαν παρατηρήθηκε μεγάλη ετερογένεια, οφειλόμενη στο διαφορετικό τρόπο σχεδιασμού της κάθε μελέτης, στον τρόπο που έγινε η διατροφική αξιολόγηση, τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν για τη διάγνωση της ΜΑΛΝΗ και στον ποσοτικό προσδιορισμό των UPF.
Επίσης, κάθε μελέτη χρησιμοποίησε τον δικό της ορισμό για την ποσότητα πρόσληψης UPF. Αυτό σημαίνει ότι ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί εάν μια υψηλή πρόσληψη UPF σε μια χώρα ισοδυναμεί με μέτρια πρόσληψη σε μια άλλη. Επιπλέον, καθώς μόνο 9 μελέτες πληρούσαν τα κριτήρια ένταξης, τα ευρήματα αυτής της ανασκόπησης πιθανόν να μην μπορούν να γενικευτούν σε όλους τους πληθυσμούς-παρόλα αυτά το τελικό δείγμα ήταν αρκετά μεγάλο.
Πλεονεκτήματα της Μελέτης
Αυτή η συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση είναι η πρώτη που αξιολογεί αντικειμενικά τη σχέση μεταξύ της κατανάλωσης UPF και του επιπολασμού της NAFLD, προσθέτοντας στη βιβλιογραφία από τις εννέα μελέτες που περιλαμβάνονται. Οι όροι αναζήτησής επέτρεψαν να προσδιοριστεί οποιαδήποτε μελέτη που έχει αξιολογήσει τα UPF σύμφωνα με την ταξινόμηση NOVA.
Τί θα πρέπει να αξιολογήσει ο επαγγελματίας Υγείας;
Παρά τους δικαιολογημένους περιορισμούς, η παρούσα Συστηματική Ανασκόπηση και Μετα-ανάλυση ανέδειξε τη συσχέτιση ανάμεσα στην κατανάλωση των υπερεπεξεργασμένων τροφίμων και της ΜΑΛΝΗ με δοσοεξαρτώμενο τρόπο.
Συνίσταται επομένως, η διατροφική συμβουλευτική & εκπαίδευση ατόμων αλλά και πληθυσμιακών ομάδων, να περιλαμβάνει τη σύσταση για τον περιορισμό της κατανάλωσης των υπερεπεξαργασμένων τροφίμων και την προώθηση της κατανάλωσης φρέσκων και ελάχιστα επεξεργασμένων τροφίμων.
