Αλάτι είναι η κοινή ονομασία του χλωριούχου νατρίου (χημικός τύπος NaCl) και είναι βασικό συστατικό της ανθρώπινης διατροφής.
Το αλάτι είναι πολύ διαδεδομένο στη φύση. Βρίσκεται διαλυμένο στο νερό της θάλασσας και στο νερό ορισμένων λιμνών. Επίσης, βρίσκεται σε στερεή κατάσταση μέσα στη γη, σαν ορυκτό αλάτι ή αλίτης. Η θάλασσα περιέχει αλάτι σε ποσοστό 2,7 - 3,8%. Το αλάτι είναι απαραίτητο συστατικό κάθε ζωντανού οργανισμού και παίζει σπουδαίο ρόλο σε διάφορα βιολογικά φαινόμενα.
Το μαγειρικό αλάτι αποτελείται κατά 97% με 99% από χλωριούχο νάτριο. Στο εμπόριο το αλάτι κυκλοφορεί με προσμείξεις, κυρίως ιωδιούχου καλίου (ΚΙ) (επίσης απαραίτητο στη διατροφή), οπότε έχει γεύση λίγο πικρή και είναι αρκετά υγροσκοπικό. Επίσης περιέχει αντισυσσωματωτικά, συνήθως πυριτικό αργιλιονάτριο (E554).
Η υπέρταση είναι μια κατάσταση διαχειρίσιμη πολλές φορές αναστρέψιμη, ακόμη και με φυσικές αλλαγές στον τρόπο ζωής
Ποιος ο ρόλος του νατρίου στον οργανισμό;
Σημαντικότατος είναι ο βιολογικός του ρόλος για τον οργανισμό, καθώς αποτελεί την κύρια πηγή νατρίου στην διατροφή του ανθρώπου. Το νάτριο έχει ξεχωριστό ρόλο για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού, μιας και μαζί με το κάλιο ρυθμίζουν την οσμωτική πίεση στα κύτταρα (συμμετέχοντας έτσι στη διατήρηση της οξεο-βασικής ισορροπίας και τη μεταφορά θρεπτικών στοιχείων στα κύτταρα), καθορίζουν το ισοζύγιου νερού/ υγρών στο σώμα, καθιστούν δυνατές τις μυϊκές συσπάσεις και τις νευρικές αντιδράσεις ενώ τέλος επηρεάζουν την ισορροπία των ιόντων του αίματος.
Ποια τρόφιμα είναι πλούσια σε νάτριο;
- τα κονσερβοποιημένα τρόφιμα, οι έτοιμες σάλτσες, τα τουρσιά, τα παστά κ.α., το αλάτι είναι το πιο γνωστό φυσικό συντηρητικό έτσι απαντάται συχνά στα επεξεργασμένα τρόφιμα
- οι κύβοι μυρωδικών που τόσο μας βοηθούν στο μαγείρεμα, ουσιαστικά αντικαθιστούν το αλάτι που θα ρίχναμε ούτως ή άλλως στο μαγείρεμα
- τα αλλαντικά, τα λουκάνικα και τα καπνιστά κρέατα και ψάρια
- τα τυριά, ως επί των πλείστων περιέχουν αρκετό αλάτι, λίγα είναι αυτά που έχουν χαμηλές περιεκτικότητες όπως π.χ. το cottage, το ανθότυρο , η μοτσαρέλα
- αλατισμένα βούτυρα, καθώς και το φυστικοβούτυρο
- αρτοσκευάσματα και άλλα αμυλούχα επεξεργασμένα τρόφιμα
- κατεψυγμένα γεύματα
- ξηροί καρποί
- σνακ, όπως πατατάκια
Ηλεκτρολύτες και υπέρταση
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν αδιάσειστα στοιχεία που συσχετίζουν την υπερβολική πρόσληψη Νατρίου , με κατακράτηση υγρών και συναφών προβλημάτων υγείας (υπέρταση, αυξημένο κίνδυνο για ισχαιμική καρδιοπάθεια, εγκεφαλικό και βλάβες στα νεφρά κ.α.), υπάρχουν και πολυάριθμες μελέτες που αντικρούουν τη σύνδεση αλατιού – καρδιακής νόσου.
Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη Νατρίου είναι αρκετά συντηρητική στα 2,3 g ημερησίως (ή 6 g – περίπου 1 κουταλάκι του γλυκού - μαγειρικού αλατιού αντίστοιχα).
Τα επίπεδα Νατρίου μπορεί να αυξάνονται με την προσθήκη αλατιού στο μαγείρεμα ή στο τραπέζι, αξίζει να σημειωθεί όμως ότι το 75% του αλατιού που καταναλώνουμε υπάρχει στα έτοιμα τρόφιμα που αγοράζουμε.
Ισορροπία νατρίου - καλίου
Ένας άλλος παράγοντας που θα μπορούσε να έχει σημαντική επίδραση στο αν το αλάτι θα έχει επιβλαβείς ή ευεργετικές επιδράσεις για τον οργανισμό μας είναι η αναλογία πρόσληψης νατρίου και καλίου στην καθημερινή μας διατροφή.
Μάλιστα είναι πιθανότερο η έλλειψη καλίου να είναι περισσότερο υπεύθυνη για την υπέρταση σε σχέση με την αυξημένη πρόσληψη νατρίου. Ανισορροπία στην πρόσληψη καλίου – νατρίου, θα μπορούσε να οδηγήσει σε υπέρταση.
Διατροφή πλούσια σε επεξεργασμένα τρόφιμα, αξιοσημείωτα χαμηλά σε κάλιο και υψηλά σε νάτριο θα μπορούσε εύκολα να οδηγήσει σε μια τέτοια ανισορροπία. Αυτό θα μπορούσε επίσης να ερμηνεύσει με κάποιο τρόπο γιατί υψηλές σε νάτριο δίαιτες μπορεί να επηρεάζουν κάποιους ανθρώπους & κάποιους άλλους όχι.
Κάλιο και αρτηριακή πίεση
Ένα από τα συστατικά της διατροφής που ρυθμίζουν την αρτηριακή πίεση είναι το κάλιο. Το κάλιο είναι ο σημαντικότερος παράγοντας ρύθμισης του όγκου των ενδοκυττάριων υγρών καθώς και της οξεοβασικής ισορροπίας στα κύτταρα.
Επηρεάζει επίσης τη σύσπαση των λείων μυϊκών ινών και έτσι είναι απαραίτητο για τη διατήρηση του καρδιακού παλμού και της αρτηριακής πίεσης.
Επιδημιολογικές και κλινικές μελέτες δείχνουν ότι το κάλιο παίζει ρόλο στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης τόσο στο γενικό πληθυσμό όσο και στους υπερτασικούς.
Σε άτομα με φυσιολογική πίεση, ή με υπέρταση, που συμμετείχαν σε μια διπλά-τυφλή ελεγχόμενη έρευνα, παρατηρήθηκε ότι η λήψη συμπληρωμάτων Κ (1300-1500mg καθημερινά) μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση.
Πηγές καλίου
Το κάλιο είναι συστατικό όλων των ζωντανών κυττάρων, επομένως όλα τα τρόφιμα που τα κύτταρα τους έχουν μείνει ανέπαφα αποτελούν καλές πηγές του. Δηλαδή, όλα τα φρέσκα τρόφιμα είναι πλούσιες πηγές καλίου.
Σε μια δυτικού τύπου διατροφή, οι μεγαλύτερες ποσότητες καλίου προέρχονται από τα φρούτα, τα λαχανικά, όπως η μπανάνα, η πατάτα και το σπανάκι και το γάλα.
Με τι μηχανισμό ρυθμίζει την πίεση;
Το κάλιο μπορεί να μειώσει την πίεση του αίματος, ωστόσο υπάρχει μεγαλύτερη συσχέτιση της αναλογίας καλίου/ νατρίου με την πίεση του αίματος παρά μόνο με το κάλιο. Τα κάλιο και το νάτριο δρουν ανταγωνιστικά στον οργανισμό.
Έτσι, μια αυξημένη πρόσληψη καλίου έχει ως αποτέλεσμα αυξημένη αποβολή νατρίου και νερού οδηγώντας σε μείωση του όγκου αίματος γεγονός που μειώνει την αρτηριακή πίεση.
Το νάτριο αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα ρύθμισης του όγκου των εξωκυττάριων υγρών, συμμετέχει στην οξεοβασική ισορροπία του αίματος και βοηθά στη μετάδοση των νευρικών ώσεων από το ένα νευρικό κύτταρο στο άλλο.
Ο ρόλος της διατροφής στην αρτηριακή πίεση
Όπως είπαμε, η διατροφή είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την αρτηριακή πίεση. Η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους είναι πολύ σημαντική. Ειδικά για τα υπέρβαρα/ παχύσαρκα άτομα (που συχνά έχουν υπέρταση) μόνο η απώλεια ενός 10% του παρόντος βάρους τους, μπορεί να επιφέρει μείωση ως και 5-20 mm Hg.
Δίαιτα DASH
Διατροφικές συστάσεις για την υπέρταση δίνονται από τη δίαιτα DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension δηλαδή «Διατροφικές Προσεγγίσεις για την Αντιμετώπιση της Υπέρτασης»). Το εν λόγω διατροφικό πλάνο δημιουργήθηκε από ερευνητές με τη χρηματοδότηση του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ.
Φρούτα και λαχανικά
Αυτή συστήνει αυξημένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών (συνολικά 5-6 μερίδες/ ημέρα), γαλακτοκομικών με χαμηλά λιπαρά και γενικότερη μειωμένη πρόσληψη χοληστερόλης (<200mg/ ημέρα) και κορεσμένου λίπους (<7% της ενεργειακής πρόσληψης). Μέσα από την αυξημένη πρόσληψη φρούτων και λαχανικών δίνεται έμφαση στο κάλιο το οποίο όπως είδαμε ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση.
Ασβέστιο και μαγνήσιο
Επίσης, η DASH επισημαίνει και την επαρκή πρόσληψη ασβεστίου και μαγνησίου ως σημαντικούς παράγοντες (ιχνοστοιχεία που μπορεί να επηρεάσουν την πίεση του αίματος).
Νάτριο
Ακόμη, ένας σημαντικός περιορισμός που θέτει είναι η μείωση της πρόσληψης νατρίου στα 2,3 γρ/ημέρα δηλαδή 6 gr αλάτι/ ημέρα που μεταφράζεται σε 1 κουταλάκι του γλυκού συνολικά.
Αλκοόλ
Ακόμη, συστήνεται μια λογική κατανάλωση αλκοόλ, 2 ποτά την ημέρα για τους άνδρες, 1 ποτό την ημέρα για τις γυναίκες και τους άνδρες με μικρότερο σωματικό βάρος.
Αποτελεσματικότητα δίαιτας DASH
Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Υπέρτασης το 2007 αναγνώρισε τη δίαιτα DASH δηλώνοντας ότι: «Την τελευταία δεκαετία η αυξημένη πρόσληψη καλίου και οι διατροφικές συνήθειες που βασίζονται στη διατροφή DASH έχουν αναγνωρισθεί ως παράγοντες οι οποίοι μεταξύ άλλων συμβάλλουν στην μείωση της αρτηριακής πίεσης».
Ακόμη, σημαντικός παράγοντας για την προσπάθεια ρύθμισης της αρτηριακής πίεσης είναι και η τακτική σωματική άσκηση. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει τουλάχιστον 30 λεπτά σωματική άσκηση την ημέρα για τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.
Φαρμακευτική αγωγή
Για τη θεραπεία της υπέρτασης συχνά χρησιμοποιείται φαρμακευτική αγωγή. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται συνήθως είναι τα διουρητικά, οι β-ανταγωνιστές, οι αναστολείς ΜΕΑ και οι αναστολείς των διαύλων ασβεστίου.
Πρέπει να αναφερθεί ότι κάποια από τα συνήθη διουρητικά (θειαζιδικά διουρητικά) αυξάνουν την απέκκριση καλίου και μαγνησίου από τον οργανισμό, γι αυτό θα πρέπει να φροντίζουν τα άτομα να έχουν επαρκή πρόσληψη αυτών από τη διατροφή.
Πρέπει ακόμη να γίνει σαφές ότι η φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει οπωσδήποτε να συνδυάζεται με αλλαγές στον τρόπο ζωής και στη διατροφή για τη θεραπεία της υπέρτασης.
Συμπερασματικά
H υπέρταση είναι μια ύπουλη νόσος διότι συχνά είναι ασυμπτωματική (χωρίς συμπτώματα) και διότι μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές υγείας.
Για την αντιμετώπισή της θα πρέπει να γίνονται αλλαγές στον τρόπο ζωής: να ακολουθείται μια διατροφή πλούσια κάλιο- σημείο κλειδί στη ρύθμιση της πίεσης- μέσα από τα πρότυπα της δίαιτας DASH, συστηματική σωματική δραστηριότητα και πιθανώς κάποια επικουρική φαρμακευτική αγωγή.
