Η σιαλενδοσκόπηση αποτελεί μία νέα μέθοδο ελέγχου υπό άμεση όραση των εκφορητικών πόρων των μεγάλων σιαλογόνων αδένων (παρωτίδες, υπογνάθιοι σιαλογόνοι) με τη χρήση μικροενδοσκοπίων (διάμετρος από 0,8 έως 1,6 χιλιοστά) και καταγραφικού συστήματος (κάμερα, σύστημα καταγραφής εικόνας). Υπό τοπική αναισθησία, μετά από ήπια διαστολή του στομίου του πόρου, εισάγουμε το ενδοσκόπιο στον πόρο και με ταυτόχρονη πλύση με φυσιολογικό ορρό εξετάζουμε το εσωτερικό του για παρουσία φλεγμονής, λίθων, στενώσεων ή άλλης παθολογίας. Η κατασκευή των ενδοσκοπίων επιτρέπει τη χρήση ειδικών μικροεργαλείων δια μέσου του αυλού τους, ώστε να πραγματοποιούνται διαγνωστικοί και θεραπευτικοί χειρισμοί (λήψη βιοψίας, σύλληψη και αφαίρεση λίθων, διαστολή στενώσεων, θρυμματισμός λίθων με ίνες LASER, χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών). Η σπουδαιότητα της σιαλενδοσκόπησης έγκειται στις διαγνωστικές δυνατότητες και φυσικά στις θεραπευτικές εφαρμογές που μας παρέχει με ελάχιστα επεμβατική προσπέλαση. Διενεργείται κατά κανόνα με τοπική αναισθησία. Η διάρκεια μιας διαγνωστικής σιαλενδοσκόπησης κυμαίνεται από 10 έως 25 λεπτά και μιας επεμβατικής σιαλενδοσκόπησης 20 έως 60 λεπτά.
Η συντριπτική πλειοψηφία των παθήσεων των μεγάλων σιαλογόνων αδένων που διερευνάται με σιαλενδοσκόπηση σχετίζεται με:
- Σιαλολιθίαση:
Λίθοι στους σιαλογόνους αδένες παρουσιάζονται περίπου στο 1% του πληθυσμού κάθε έτος. Αυτό σημαίνει ότι σε πανελλήνιο επίπεδο έχουμε κάθε χρόνο περίπου 100000 νέα περιστατικά. Δεν θα εμφανίσουν όμως όλοι συμπτωματολογία. Υπολογίζεται ότι 60 νέα περιστατικά με συμπτωματική λιθίαση ανά εκατομμύριο πληθυσμού εμφανίζονται κάθε έτος. Το 60-80% αυτών αφορούν τον υπογνάθιο αδένα και περίπου 20% την παρωτίδα. Μέχρι πρόσφατα για την πλειοψηφία αυτών των ασθενών που είχαν συμπτωματική σιαλολιθίαση η θεραπεία που τους προσφέρονταν ήταν η αφαίρεση του πάσχοντα αδένα. Οι επεμβάσεις αυτές συνοδεύονται από κάποια ποσοστά επιπλοκών παροδικών ή μόνιμων και φυσικά συνεπάγονται την απώλεια του αδένα. Σημειώνεται ότι το 70% των επεμβάσεων αφαίρεσης του υπογνάθιου σιαλογόνου αδένα γίνεται λόγω σιαλολιθίασης ή άλλων αιτίων απόφραξης του πόρου, ενώ με την σιαλενδοσκόπηση μεγάλος αριθμός τέτοιων επεμβάσεων μπορεί να αποφευχθεί. Ο λίθος εντοπίζεται με το ενδοσκόπιο και εάν το μέγεθός του το επιτρέπει (λίθοι έως 6 χιλ.) μπορεί να αφαιρεθεί με συρμάτινο βρόγχο σύλληψης. Μπορεί επίσης με τη βοήθεια ινών LASER δια μέσου του ενδοσκοπίου να θρυμματισθεί ο λίθος και να αφαιρεθούν τα θραύσματα.
Σε περιπτώσεις λιθίασης όπου λόγω μεγάλου μεγέθους λίθου ή λόγω θέσης του λίθου μέσα στον αδένα δεν είναι δυνατή η αφαίρεσή του με το ενδοσκόπιο, μπορεί να εφαρμοσθούν συνδυασμένες χειρουργικές προσπελάσεις (ενδοσκοπική και εξωτερική), όπου με τη βοήθεια του ενδοσκοπίου εντοπίζεται ο λίθος μέσα στον αδένα και με εξωτερική ή ενδοστοματική τομή ανευρίσκεται και αφαιρείται χωρίς ανάγκη να θυσιασθεί ο αδένας (παθολογοανατομικές μελέτες έχουν δείξει ότι περισσότερο από 50% υπογναθίων αδένων που αφαιρέθηκαν λόγω λιθίασης είχαν λειτουργικό παρέγχυμα: θα μπορούσαν να συνεχίσουν να λειτουργούν κανονικά εάν δεν είχαν αφαιρεθεί). - Αποφρακτικές καταστάσεις χωρίς παρουσία λίθου (βλέννα, επιθήλια σε χρόνιες σιελαδενίτιδες, στενώσεις):
Προκαλούν παρόμοια συμπτώματα με τη λιθίαση του αδένα και είναι δυσκολότερη η διάγνωσή τους με τις συνήθεις μεθόδους. Ο σιαλενδοσκοπικός έλεγχος του αδένα μπορεί να εντοπίσει τέτοιου τύπου παθολογίες και να αντιμετωπισθούν άμεσα με αφαίρεση των επιθηλίων που φράσουν τον πόρο, ή με διαστολή των στενωτικών τμημάτων του πόρου με ειδικό «μπαλονάκι». - Αυτοάνοσες παθήσεις (σύνδρομο Sjögren, νόσος Mikulitz, σαρκοείδωση κ.α.):
Ο ρόλος της σιαλενδοσκόπησης είναι επικουρικός, μπορεί όμως να προσφέρει διαγνωστικά σε σύνθετες καταστάσεις, αλλά και θεραπευτικά σε περιπτώσεις απόφραξης λόγω συσσώρευσης επιθηλίων ή σχηματισμού λίθων, καθώς και με την έκπλυση και έγχυση φαρμακευτικών ουσιών (π.χ. κορτικοστεροειδή) στον πόρο. - Υποτροπιάζουσα νεανική παρωτίτιδα (JRP):
Κατάσταση που εμφανίζεται σε παιδιά μικρής ηλικίας (4-8 ετών συνήθως) με πολλαπλά επεισόδια επώδυνης διόγκωσης παρωτίδων που συχνά χρειάζονται νοσηλεία: ο έλεγχος του σιαλογόνου αδένα με ενδοσκόπηση συμπληρώνει την υπόλοιπη διαγνωστική διερεύνηση και ταυτόχρονα η έκπλυση που διενεργείται καθώς και η έγχυση φαρμακευτικών ουσιών οδηγεί σε σημαντική μείωση ή και εξάλειψη των υποτροπών. - Νεοπλασματικές εξεργασίες (σπάνια):
Παρότι η συμβολή της ενδοσκόπησης σε αυτήν την κατηγορία παθολογικών καταστάσεων των σιαλογόνων είναι περιορισμένη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ειδικές περιπτώσεις για την επιβεβαίωση πιθανολογούμενων νεοπλασιών των πόρων των σιαλογόνων αδένων.
Η εφαρμογή της σε κλινικό επίπεδο αναφέρεται στην διεθνή βιβλιογραφία από το 1990 και έκτοτε διευρύνεται με ταχείς ρυθμούς. Οι πρόοδοι που επιτεύχθηκαν στην κατασκευή μικροενδοσκοπίων βελτίωσαν την ποιότητα εικόνας και κατά συνέπεια και τη διαγνωστική ακρίβεια. Αναπτύχθηκε μια σειρά από μικροεργαλεία που συμβάλουν στη διενέργεια διαγνωστικών και θεραπευτικών χειρισμών και με τη βοήθεια ινών LASER δια μέσου του ενδοσκοπίου είναι δυνατή η ενδοσκοπική λιθοτρυψία. Η σιαλενδοσκόπηση εφαρμόζεται σε πολλά κέντρα ανά τον κόσμο. Η αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών από ομάδα εξειδικευμένων ιατρών στα πλαίσια ενός ειδικού ιατρείου σιαλογόνων αδένων είναι πλέον απαραίτητη για την σωστή αξιολόγηση και επιλογή της κατάλληλης θεραπείας σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό "Ευεξία & Διατροφή", τεύχος 64, Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 2013.
