Η ισορροπημένη διατροφή στα πρώτα στάδια της ζωής του παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο, τόσο στην εξασφάλιση της βέλτιστης σωματικής και γνωσιακής ανάπτυξης όσο και στη μείωση των παραγόντων κινδύνου για χρόνια νοσήματα κατά την ενήλικο ζωή του. Ο ρυθμός ανάπτυξης κατά τη βρεφική ηλικία είναι μεγαλύτερος σε σχέση με τα υπόλοιπα στάδια της ζωής. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το σωματικό βάρος διπλασιάζεται στους τέσσερις πρώτους μήνες της ζωής και τριπλασιάζεται τον πρώτο χρόνο.
Μέχρι πότε ο θηλασμός μπορεί να καλύψει πλήρως τις διατροφικές του ανάγκες του μωρού;
Από τη γέννηση έως και τον 6ο μήνα ζωής του μωρού, το μητρικό γάλα ή το γάλα 1ης βρεφικής ηλικίας, μπορεί να καλύψει πλήρως τις διατροφικές του ανάγκες, ως κύρια τροφή. Μετά τον 6ο μήνα τα αποθέματα σιδήρου που έχουν δημιουργηθεί στον οργανισμό του βρέφους κατά την εγκυμοσύνη σταδιακά εξαντλούνται. Αυτό σημαίνει ότι η κάλυψη των αναγκών του βρέφους σε σίδηρο γίνεται πλέον μόνο από την τροφή. Το μητρικό γάλα όμως δεν περιέχει επαρκή ποσότητα σιδήρου για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του βρέφους μετά τον 6ο μήνα. Ταυτόχρονα έχει μειωθεί σημαντικά η συγκέντρωση του ψευδαργύρου στο μητρικό γάλα σε σχέση με τους πρώτους μήνες. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη διαφοροποίηση των αναγκών του βρέφους, καθιστά αναγκαία τη συμπληρωματική χορήγηση άλλων τροφίμων, ώστε να προσλαμβάνονται οι απαραίτητες ποσότητες σιδήρου, ψευδαργύρου και άλλων σημαντικών θρεπτικών συστατικών, που το μητρικό γάλα δεν μπορεί πλέον να καλύψει.
Εισαγωγή τροφίμων στη διατροφή του μωρού
Από τον 4ο μήνα αρχίζει μια μεταβατική περίοδος που το γάλα παραμένει η κύρια τροφή του βρέφους, ωστόσο παύει να είναι η αποκλειστική. Στην περίοδο αυτή μπαίνουν στο διαιτολόγιο του βρέφους οι πρώτες στερεές τροφές, συμπληρωματικά με το γάλα. Έτσι αρχικά προστίθεται στο μεσημεριανό γεύμα του μωρού ρυζάλευρο σε πολύ μεγάλη αραίωση στο γάλα και σταδιακά μεγαλώνει η δόση μέχρι να φάει το μωρό την πρώτη του κρεμούλα με ρυζάλευρο ή κρέμα βανίλια.
Τεχνικές για εισαγωγή λαχανικών στη διατροφή
Από τον 6ο μήνα το παιδί καταναλώνει πέντε κύρια γεύματα ενώ τα λαχανικά θα περάσουν στο μεσημεριανό γεύμα του παιδιού. Για να αρχίσει το μωρό να εξοικειώνεται με τις νέες γεύσεις, μπορείτε αρχικά να προσθέσετε ζωμό από βρασμένα λαχανικά στην κρέμα ρυζάλευρου. Σταδιακά θα δώσετε στο μωρό σας πολτοποιημένα κίτρινα (εκτός από καλαμπόκι) και σκούρα πράσινα λαχανικά, που θα εισαχθούν στο διαιτολόγιο με την παρακάτω σειρά: καρότο, πατάτα, γλυκοπατάτα, κολοκυθάκι, φασολάκια και τα υπόλοιπα λαχανικά (μπρόκολο, κουνουπίδι, κλπ). Το βρέφος θα δοκιμάσει δύο με τρία είδη λαχανικών, ένα-ένα για 2-3 μέρες, πριν πάρει χορτόσουπα από ανάμεικτα λαχανικά.
Τι να κάνετε με τα φρούτα;
Όσον αφορά τα φρούτα, μπορείτε να δώσετε πολτοποιημένα ή στυμμένα φρούτα, φρέσκα ή βρασμένα. Η προτεινόμενη σειρά εισαγωγής των φρούτων στο διαιτολόγιο είναι η ακόλουθη: μήλο, μπανάνα και αχλάδι. Θα ακολουθήσουν το ροδάκινο, το βερίκοκο, το σταφύλι, το πορτοκάλι, το μανταρίνι και τα λοιπά εσπεριδοειδή. Όλα τα παραπάνω αρχικά χορηγούνται αποφλοιωμένα, για να αποφευχθεί κάποια αλλεργική αντίδραση. Η φράουλα, το ακτινίδιο και το σύκο εισάγονται τελευταία (περίπου στον 9ο μήνα). Καλό θα ήταν, για την αναγνώριση πιθανής αλλεργίας ή δυσανεξίας σε κάποιο από αυτά, να προσθέτετε μόνο ένα καινούργιο φρούτο τη φορά, το οποίο θα το δίνετε στο μωρό σας για 3 συνεχόμενες ημέρες. Δηλαδή, στην αρχή θα αλέσετε μόνο μήλο για 3 ημέρες, στην συνέχεια μήλο και μπανάνα για άλλες 3 ημέρες κτλ.
Κρέας στην παιδική διατροφή
Σταδιακά από τον 7ο μήνα μπορούν να εισαχθούν πρώτα κοτόπουλο και έπειτα μοσχάρι στο καθημερινό διαιτολόγιο του παιδιού. Θα χρησιμοποιήσετε άπαχο κρέας ή κοτόπουλο αλεσμένα ή σε μικρά μαλακά κομμάτια. Έτσι πλέον το μεσημεριανό γεύμα του βρέφους αποτελείται από χορτόσουπα, κοτόσουπα ή κρεατόσουπα.
Μετά τους 8 μήνες αρχίζουν να εισάγονται τρόφιμα με πιο έντονη γεύση, όπως o κρόκος του αυγού. Προστίθενται επίσης γιαούρτι για παιδιά, καθώς και μικρές ποσότητες ψωμιού. Σε αυτή την ηλικία προσφέρονται μικρές ποσότητες τροφίμων (όπως μαλακά μπισκότα ή φρούτα) σε μικρά κομματάκια ή ραβδάκια, ώστε να αναπτύσσεται η στοματοκινητική ικανότητα του παιδιού.
Από την ηλικία των 12 μηνών, το παιδί καταναλώνει πλέον 3 κύρια και 2 ενδιάμεσα γεύματα Στο τέλος του χρόνου το παιδί θα αρχίσει να τρώει ολόκληρο το αυγό, μελάτο πάντα. Θα τρώει ήδη λαχανικά, μοσχάρι, κοτόπουλο ενώ θα εισαχθεί στο διαιτολόγιό του και το ψάρι.
Στην ηλικία αυτή προσφέρονται υγρά και μαλακές πολτοποιημένες ή χονδροκομμένες τροφές και μαλακά κρέατα. Το παιδί μπορεί να αρχίσει να καταναλώνει το φαγητό που καταναλώνει και η υπόλοιπη οικογένεια ενώ αρχίζει να τρώει μόνο του με τα δάκτυλα. Εισάγετε στο διαιτολόγιο του άφθονα φρούτα και λαχανικά, ενώ καλό είναι να αποφεύγετε τις πολύ γλυκές ή τις πολύ αλατισμένες τροφές. Να προτιμάτε να του δίνετε νερό έναντι αεριούχων ποτών και χυμών.
Πότε το παιδί μπορεί αν φάει μόνο του;
Στους 18 μήνες, παρατηρείτε ότι το παιδί παίρνει το κουτάλι και προσπαθεί να φάει μόνο του το φαγητό του. Βέβαια είναι πιθανό να αρνείται να καταναλώσει ορισμένα τρόφιμα ή γεύματα. Το παιδί μπορεί αρχικά να απορρίψει μία καινούργια τροφή, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δε θα του αρέσει πάντα. Ορισμένες νέες τροφές χρειάζεται να εισάγονται σε μικρές ποσότητες πολλές φορές μέχρι το παιδί να τις δεχθεί ή ακόμα και τις δοκιμάσει.
Στους 24 μήνες τελειοποιείται το τάισμα με το κουτάλι. Μέχρι την ηλικία αυτή, τα περισσότερα από τα δόντια έχουν εμφανιστεί και το παιδί μπορεί πλέον να ελέγχει τους μύες των σιαγόνων του. Καλό θα είναι να σερβίρετε μικρές μερίδες και να το αφήνετε να ζητήσει περισσότερο αν θέλει. Μην το πιέζετε να φάει αν δε θέλει και δώστε εσείς το καλό παράδειγμα, υιοθετώντας ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες.
Περίοδος ανάπτυξης του παιδιού και θρεπτικά συστατικά
Αυτήν την περίοδο αναπτύσσεται ταχύτατα ο εγκέφαλος και το νευρικό σύστημα του βρέφους ενώ η ταχύτητα εκμάθησης και η ικανότητα αφομοίωσης πληροφοριών είναι πολύ αυξημένη. Για την καλύτερη ανάπτυξη του νευρικού συστήματος βασική προϋπόθεση είναι το διαιτολόγιο του βρέφους να εξασφαλίζει την ενδεδειγμένη ποσότητα και αναλογία απαραίτητων λιπαρών οξέων (ω-6 και ω-3 λιπαρά οξέα), που είναι αναγκαία για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και του αμφιβληστροειδούς του ματιού αλλά και τις ενδεδειγμένες προσλήψεις ενέργειας και θρεπτικών στοιχείων, όπως ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος.
Μετά τον έκτο μήνα αρχίζουν να βγαίνουν και τα πρώτα δοντάκια του βρέφους ενώ ενδυναμώνεται το μυϊκό του σύστημα κι έτσι μπορεί να ανακάθεται ενώ ανάμεσα στον έβδομο και δέκατο μήνα αρχίζει να μπουσουλάει. Οι αλλαγές αυτές σηματοδοτούν την ανάγκη για την πρόσληψη ενδεδειγμένης ποσότητας ενέργειας, πρωτεϊνών και ασβεστίου αλλά και πρεβιοτικών ινών που αυξάνουν την απορρόφηση των μετάλλων που εμπλέκονται στο μεταβολισμό και ανάπτυξη των οστών και δοντιών. Η πρόσληψη πρωτεΐνης θα πρέπει να είναι επαρκής, ώστε να καλύπτει αυτές τις αυξημένες ανάγκες, χωρίς όμως να είναι πολύ αυξημένη γιατί η επιπλέον πρωτεΐνη μπορεί να επιβαρύνει τα ανώριμα νεφρά και το ήπαρ
Μέχρι και τους 12 μήνες, το πεπτικό σύστημα δεν έχει ακόμα ωριμάσει αρκετά κι έτσι σε αυτή την ηλικία υπάρχει αυξημένος κίνδυνος για λοιμώξεις. Ιδιαίτερα σημαντική λοιπόν είναι η πρόσληψη αντιοξειδωτικών βιταμινών αλλά και πρεβιοτικών ινών και προβιοτικών για τη διασφάλιση της υγιούς ανάπτυξης της εντερικής χλωρίδας. Τα προβιοτικά περιορίζουν τον αποικισμό του εντέρου από παθογόνους μικροοργανισμούς καθώς και τον κίνδυνο εμφάνισης διάρροιας και ατοπικής δερματίτιδας και η κατανάλωσή τους συστήνεται από τον 8ο μήνα ζωής.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Ευεξία & Διατροφή. Τεύχος 34 ΝΟΕΜ - ΔΕΚ 2008, 30 - 32
