Τι είναι η παιδική παχυσαρκία;
Η παιδική παχυσαρκία είναι μια πολύπλοκη ασθένεια με στοιχεία κλειδιά που συμβάλλουν να είναι η φτωχή ποιότητας διατροφή και η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας. Ανήκει στις κύριες αιτίες που ευθύνονται για θανάτους και χρόνιες ασθένειες. Η παχυσαρκία μπορεί να επηρεάσει άμεσα τόσο την κατάσταση θρέψης όσο και την ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων.
Η παιδική παχυσαρκία και υπερβαρότητα καθορίζεται από το ύψος και το βάρος του παιδιού και υπολογίζεται από το Δείκτη Μάζας Σώματος (Δ.Μ.Σ.), το οποίο προσαρμόζεται βάση της ηλικίας και του φύλου. Ο Δ.Μ.Σ. μεταξύ της 85ης θέσης – 94ης εκατοστιαίας θέσης ανήκει στην υπερβαρότητα και αν είναι μεγαλύτερη από την 95η εκατοστιαία θέση ανήκει στην παχυσαρκία.
Διαβάστε επίσης: Δίαιτα ή Διατροφή για το Παιδί
Ποιος ο επιπολασμός;
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο επιπολασμός της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί 8 φορές στο ηλικιακό εύρος των 5 – 19 χρόνων και έχει διπλασιαστεί στις ηλικίες 2 – 4 χρόνων τις τελευταίες 4 δεκαετίες.
Όσον αφορά την Ελλάδα η παιδική παχυσαρκία (και στα δύο φύλα στις ηλικίες έως πέντε ετών), το ποσοστό εκτιμήθηκε για το 2020 στο 13,9%, σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (7,9%).
Στις ηλικίες 5 έως 9 ετών (με βάση στοιχεία του 2016) η Ελλάδα εκτιμήθηκε ότι έχει ποσοστό υπέρβαρων 41% (αγόρια 45,2% - κορίτσια 36,5%), αρκετά πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο 29,5% (αγόρια 32,1% - κορίτσια 26,6%). Το ποσοστό παχύσαρκων παιδιών 5-9 ετών στην Ελλάδα εκτιμήθηκε σε 17,8% (αγόρια 21,2% - κορίτσια 14,2%), έναντι μικρότερου μέσου ευρωπαϊκού όρου 11,6% (αγόρια 14% - κορίτσια 9,1%).
Αναφορικά με τους εφήβους (10-19 ετών, με βάση στοιχεία 2016), το ποσοστό υπέρβαρων στην Ελλάδα υπολογίστηκε σε 35,3% (αγόρια 39,2% - κορίτσια 31,3%), έναντι μέσου ευρωπαϊκού όρου 24,9% (αγόρια 26,7% - κορίτσια 22,9%). Το ποσοστό των παχύσαρκων εφήβων στη χώρα μας εκτιμήθηκε σε 11,7% (αγόρια 14,4% - κορίτσια 8,8%) έναντι μέσου ευρωπαϊκού όρου 7,1% (αγόρια 8,6% - κορίτσια 5,6%).
Ποιες οι συνέπειες στην υγεία;
Η «συμβίωση» με τη παχυσαρκία/ υπερβαρότητα αυξάνει τον κίνδυνο για πολλές χρόνιες ασθένειες. Η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία έχει αυξημένες πιθανότητες να συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή, με αποτέλεσμα να υπάρχει ακόμα πιο δυσμενής επίπτωση στην υγεία λόγω της εναπόθεσης λίπους για ακόμα μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ταυτόχρονα, συνδέεται με πρόωρη νοσηρότητα και θνησιμότητα από συνοδά χρόνια νοσήματα.
Οι πιο άμεσες συνέπειες στην υγεία αφορούν:
Καρδιομεταβολικές κλινικές διαταραχές:
- Υψηλή αρτηριακή πίεση, αυξημένη χοληστερόλη στο αίμα, ινσουλινοαντίσταση, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2
Κατάσταση θρέψης:
- Σιδηροπενία, Έλλειψη βιταμίνης D
Ανάπτυξη:
- Πρώιμη έναρξη της εφηβείας και της εμμηναρχής
- Διαταραχές στην έμμηνο ρύση
Ψυχική υγεία:
- Κοινωνικό στίγμα, εκφοβισμός, προβλήματα κοινωνικοποίησης, χαμηλές σχολικές επιδόσεις
Μυοσκελετικές και ορθοπεδικές επιπλοκές
Αναπνευστικά προβλήματα
Παθήσεις του γαστρεντερικού συστήματος
Ποια τα αίτια;
Η πιο βασική αιτία η οποία ευθύνεται για την παιδική παχυσαρκία/ υπερβαρότητα είναι η αυξημένη κατανάλωση φαγητού που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους και του λίπους στο σώμα. Αυτή η θερμιδική ανισορροπία μπορεί να ενταθεί και από σειρά παχυσαρκογόνων συμπεριφορών, με τις πιο κοινές να είναι η κατανάλωση ζαχαρούχων αναψυκτικών, τροφίμων πλούσιων σε κορεσμένα λιπαρά, αλάτι και σάκχαρα, μειωμένα επίπεδα φυσικής δραστηριότητας και μειωμένη διάρκεια ύπνου.
Ποιος ο ρόλος του γονέα;
Έχει φανεί ότι η παχυσαρκία των γονέων έχει σχετιστεί σημαντικά με την παιδική παχυσαρκία. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει λόγω του κοινού γονιδιακού περιβάλλοντος που μοιράζονται. Παράλληλα, όταν ένας ή και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι συντηρείται το «παχυσαρκιογόνο» περιβάλλον που επιβαρύνει όλη την οικογένεια, άρα και τα παιδιά.
Εκτός από τους γονείς, καίριο ρόλο στην ελληνική δομή της οικογένειας είναι και εκείνος της γιαγιάς/παππούς που μπορούν να επηρεάσουν τις διατροφικές συμπεριφορές των παιδιών.
Παρέμβαση του διαιτολόγου στην παιδική παχυσαρκία
Ο διαιτολόγος έχει κομβικό ρόλο στη διαχείριση της παιδικής παχυσαρκίας. Ο σκοπός της διατροφικής θεραπείας είναι εφαρμοστούν οι πιο επιστημονικά επικαιροποιημένες τεχνικές διαχείρισης του σωματικού βάρους, οι οποίες θα συνοδεύονται με θετικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των παιδιών/ εφήβων.
Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος του όχι μόνο στη σωματική αξιολόγηση, αλλά και στα συνοδά νοσήματα που μπορεί να υπάρχουν. Ακόμα οφείλει να είναι ενήμερος για όλα τα κομμάτια που αφορούν το παιδί όπως είναι η κοινωνικοποίηση του και η εικόνα που έχει για τον εαυτό του.
Ποια η αντιμετώπιση;
Τα προγράμματα παρέμβασης θα πρέπει να προσφέρουν επιστημονικά τεκμηριωμένη, προσωποποιημένη, συγκεκριμένη και προσαρμοσμένη στην κουλτούρα συμβουλευτική.
Θα πρέπει να εξασφαλίζουν:
- Κάλυψη των διατροφικών συστάσεων ανάλογα με το φύλο και την ηλικία του παιδιού
- Συμπεριφορική αλλαγή
- Θετική υποστήριξη της οικογένειας
- Ενθάρρυνση όλης της οικογένειας να αλλάξει
- Μείωση καθιστικών συμπεριφορών
- Αύξηση των επιπέδων φυσικής δραστηριότητας
- Παρακολούθηση καθ’ όλη τη διάρκεια της παρέμβασης
Ποιος ο στόχος;
Ο στόχος για να επιτευχθεί η διαχείριση του σωματικού βάρους μέσω της μείωσης της εκατοστιαίας θέσης στην καμπύλη του Δ.Μ.Σ. εστιάζοντας σε αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως είναι η βελτίωση της διατροφής και η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας.
Τι στρατηγική ακολουθείται;
Όσον αφορά τη διαιτητική παρέμβαση είναι σημαντικό να εστιάσουν σε συγκεκριμένες συμβουλές που θέλουν βελτίωση παρά σε μια γενικόλογη κουβέντα που να αφορά την ισορροπημένη διατροφή.
Μεσογειακή Διατροφή και παιδί
Η μεσογειακή δίαιτα είναι ένας όρος που δίνεται σε ένα διατροφικό σχήμα που χαρακτηρίζεται από την:
- κυρίαρχη κατανάλωση λαχανικών, φρούτων, οσπρίων, δημητριακών ολικής αλέσεως, σπόρων, ξηρών καρπών, ελαιόλαδου,
- χαμηλή πρόσληψη κόκκινου κρέατος,
- χαμηλή έως μέτρια πρόσληψη ψαριών και πουλερικών,
- μέτρια αλλά σταθερή πρόσληψη γαλακτοκομικών προϊόντων και
- μέτρια συνήθεια κατανάλωσης κρασιού.
Είναι ένα διατροφικό μοτίβο ιδιαίτερα πλούσιο σε πρωτεΐνες φυτικής προέλευσης, υδατάνθρακες χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, μονοακόρεστα λιπαρά οξέα, διαιτητικές ίνες και αντιοξειδωτικά.
Τα παιδιά και οι έφηβοι απομακρύνονται από τη μεσογειακή διατροφή προς πιο δυτικές συνήθειες που χαρακτηρίζονται από υψηλή θερμιδική πρόσληψη, αυξημένη κατανάλωση κρέατος και επεξεργασμένα τρόφιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε θρεπτικά συστατικά τρόφιμα, όπως η ζάχαρη και τα γλυκά. Αυτή η μετάβαση διατηρεί την υπερβαρότητα και την παχυσαρκία στα παιδιά.
Τα προγράμματα παρέμβασης που βελτιώνουν την τήρηση της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής θα πρέπει να αποτελούν μέρος μιας στρατηγικής για την πρόληψη και αντιμετώπιση της υπερβαρότητας/παχυσαρκίας στα παιδιά.
Γλυκά και παιδί
Τα γλυκά ανήκουν στα τρόφιμα που είναι ενεργειακά πυκνά, δηλαδή πλούσια σε θερμίδες και φτωχά σε θρεπτικά συστατικά. Σχέση φαίνεται να υπάρχει με τη μείωση της κατανάλωσης τους και τον λιπώδη ιστό. Αυτό δεν σημαίνει ότι το παιδί πρέπει να μπει σε μια λογική αποκλεισμού, αλλά να μπει ένα πρόγραμμα στην κατανάλωση τους.
Σημαντικό είναι να βρεθούν στρατηγικές ώστε να ενισχυθεί η συνειδητοποιημένη κατανάλωση τους.
Μερικά tips είναι:
- Να μην καταναλώνονται με ανοιχτή οθόνη.
- Να καταναλώνονται μέσα από το πιάτο και όχι τσιμπολογώντας.
- Να καταναλώνονται στο τραπέζι που τρώει όλα τα γεύματα.
- Να έχει προ συμφωνηθεί ο αριθμός των σνακ (και των γλυκών συμπεριλαμβανομένου) που θα καταναλωθούν μέσα στην ημέρα.
Παχύσαρκο παιδί και άσκηση
H ενσωμάτωση της φυσικής δραστηριότητας είναι σημαντικό κομμάτι της παρέμβασης. Το φυσικό περιβάλλον στο σπίτι μπορεί να επηρεάσει την παιδική παχυσαρκία λόγω της άμεσης πρόσβασης σε οθόνη. Συστήνεται σε παιδιά ηλικίας 3 – 5 ετών τουλάχιστον 180 λεπτά οποιασδήποτε μορφής σωματικής δραστηριότητα σε παιδιά και εφήβους ηλικίας 6 – 17 ετών να ασκούνται καθημερινά για περισσότερο από 60 λεπτά.
Οθόνη και παιδική παχυσαρκία
Ο καθιστικός χρόνος και μάλιστα ο χρόνος μπροστά από οθόνες είναι ιδιαιτέρως επιβαρυντικός. Η τηλεόραση μπορεί να επηρεάσει μέσω των διαφημίσεων τροφίμων οδηγώντας σε αύξηση της θερμιδικής πρόσληψης. Παράλληλα, ενισχύει και την απουσία συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του φαγητού αφού το παιδί εστιάζει την προσοχή του στην οθόνη – αυτό μπορεί να επιφέρει την αύξηση της μερίδας. Οι συστάσεις για το χρόνο μπροστά από την οθόνη είναι για λιγότερο από 2 ώρες ημερησίως για τα παιδιά μεγαλύτερα των 6 ετών.
Ο ρόλος των συνομηλίκων
Η επιρροή των συνομηλίκων έχει καίριο ρόλο για τη διαμόρφωση των διατροφικών συμπεριφορών των παιδιών/ εφήβων. Ο βαθμός επίδρασης τους αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας των παιδιών. Σύμφωνα με τη τωρινή βιβλιογραφία, η επίδραση των συνομηλίκων φαίνεται να είναι συχνά αρνητική καθώς φαίνεται να σχετίζεται με αυξημένη κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε ενέργεια και φτωχών σε θρεπτικά συστατικά.
Ψυχολογία παχύσαρκου παιδιού
Η αντιδραστικότητα και η παρορμητικότητα είναι πιθανοί παχυσαρκικοί παράγοντες κινδύνου. Παράλληλα, είναι πιθανό πως οι γονείς παιδιών με έντονη προσωπικότητα βιώνουν πιο έντονες δυσκολίες στην αποτελεσματική διαχείριση των συμπεριφορών των παιδιών και στην οριοθέτηση τους. Αυτό μπορεί να έχει συνέπεια μη υγιεινές συμπεριφορές και αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας.
Ταυτόχρονα, υπάρχει σχέση με την παχυσαρκία/ υπερβαρότητα και την κατάθλιψη και με χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Σημαντικό κεφάλαιο είναι ο στιγματισμός που μπορεί να επιφέρει το αυξημένο σωματικό βάρος και να επηρεάσει τόσο την ποιότητα ζωής, να εντείνει τον κοινωνικό αποκλεισμό και να μειώσει τη φυσική δραστηριότητα. Πέρα από το στίγμα μπορεί όμως να αυξήσει και τις πιθανότητες να γίνουν θύματα εκφοβισμού (bullying) στο σχολείο.
