Η ταχέως εξελισσόμενη γνώση της επιστήμης της διατροφής επέτρεψε στους επιστήμονες υγείας να επέμβουν διατροφικά και να διαχειριστούν διάφορες χρόνιες παθήσεις, με τρόπους που ήταν αδύνατον ακόμη και πριν από λίγα χρόνια. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, η επιστήμη της διατροφής, έχει εξελιχθεί σημαντικά και οι διαιτολόγοι είναι οι πλέον κατάλληλοι επιστήμονες υγείας, οι οποίοι μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς με διάφορες χρόνιες παθήσεις, να βελτιώσουν την υγεία τους και να διατηρήσουν την ευημερία τους για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Μια από τις πιο σημαντικές προσθήκες στο οπλοστάσιο του διαιτολόγου είναι η εμφάνιση των ιατρικών τροφών.
Τι είναι όμως οι ιατρικές τροφές;
Οι ιατρικές τροφές είναι ειδικά επεξεργασμένα τρόφιμα, τα οποία έχουν παρασκευαστεί για να καταναλωθούν από ασθενείς είτε κατά αποκλειστικότητα είτε παράλληλα με τη διατροφή.
Ο FDA ορίζει σαν ιατρική τροφή (medical food) “ένα τρόφιμο το οποίο είναι σχεδιασμένο για να καταναλωθεί ή να χορηγηθεί εντερικά υπό την επίβλεψη γιατρού και διαιτολόγου και το οποίο προορίζεται για την ειδική διαιτητική διαχείριση μιας ασθένειας ή κατάστασης για την οποία οι θρεπτικές απαιτήσεις, βασίζονται σε αναγνωρισμένες επιστημονικές αρχές, που αποδείχθηκαν έπειτα από την ιατρική αξιολόγηση”. Είναι λοιπόν διάφορα προϊόντα διατροφής που αναπτύχθηκαν ειδικά για τη διαιτητική αντιμετώπιση της κάθε νόσου. Συνήθως, όταν ακούμε τον όρο “ιατρικές τροφές”, μας έρχονται στο μυαλό εικόνες από διάφορα βότανα ή από διάφορες περίεργες και αυστηρές δίαιτες. Ωστόσο, τα ιατρικά τρόφιμα είναι ειδικά σχεδιασμένα προϊόντα, που ελέγχονται από τον FDA.
- Οι ιατρικές τροφές δεν είναι ούτε φάρμακα, ούτε συμπληρώματα διατροφής και ελέγχονται ξεχωριστά από τον FDA.
- Όλοι οι ισχυρισμοί για την αποτελεσματικότητα των ιατρικών τροφών, πρέπει να βασίζονται σε αναγνωρισμένες επιστημονικές αρχές και κλινικά δεδομένα.
- Πρέπει να αποτελείται από συστατικά που χαρακτηρίζονται ασφαλή.
- Όλα τα συστατικά αυτών των τροφίμων, πρέπει να αναγράφονται στην ετικέτα του προϊόντος κατά φθίνουσα σειρά.
- Τα ιατρικά τρόφιμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο κάτω από ιατρική επίβλεψη και οι ιατροί - διαιτολόγοι πρέπει να έχουν μια συνεχή εκπαίδευση για την διαχείριση της νόσου μέσω των τροφών αυτών και να γνωρίζουν τον ρόλο αυτών των προϊόντων.
- Τέλος, οι επιστήμονες υγείας οφείλουν να γνωρίζουν στην πράξη πώς να ενσωματώσουν τις ιατρικές τροφές στην διατροφή του κάθε ασθενούς.
Η πρώτη φορά που αναφέρθηκε η χρήση και ο όρος ιατρικές τροφές, ήταν το 1940, όταν μια formula που περιείχε πρωτεΐνη από ορό γάλακτος, υδατάνθρακα και λίπος χορηγήθηκε σε ηλικιωμένους ανθρώπους για ανάρρωση, σε νοσοκομεία και γηροκομεία. Ωστόσο, το 1960 ήταν η πρώτη φορά που κάποιο βρεφικό γάλα εμφανίστηκε στην αγορά. Η ιδιαιτερότητα αυτού του γάλακτος ήταν ότι είχε σχεδιαστεί ειδικά για την αντιμετώπιση της ενδογενούς διαταραχής του μεταβολισμού της φαινυλoκετονουρίας (PKU).
Τα ιατρικά τρόφιμα συχνά συγχέονται με με τα συμπληρώματα διατροφής. Κάθε ένα είναι διαφορετικό και έχει σχεδιαστεί για διαφορετικό σκοπό. Τα συμπληρώματα διατροφής περιέχουν βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία και έχουν σχεδιαστεί για υγιείς ανθρώπους, που θέλουν να ενισχύσουν τον οργανισμό τους. Ενώ τα ιατρικά τρόφιμα είναι ένας συνδυασμός από βιταμίνες, μέταλλα και βότανα, και έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να επηρεάζουν την εξέλιξη της νόσου και έχουν παρασκευαστεί με συγκεκριμένο τρόπο, ώστε να μειώσουν τους παράγοντες κίνδυνου που σχετίζονται με τη νόσο.
Τα τελευταία πενήντα χρόνια, η χρήση των ιατρικών τροφών έχει αυξηθεί σταθερά και περιλαμβάνει διάφορα προϊόντα για τη θεραπεία διάφορων ασθενειών και διαταραχών, όπως του σακχαρώδη διαβήτη, της καρδιαγγειακής νόσου, της οστεοπόρωσης, των γενετικών σφαλμάτων του μεταβολισμού, τα τραύματα, τις γαστρεντερικές διαταραχές, καθώς επίσης τις νευρολογικές και ψυχολογικές διαταραχές, όπως η νόσος Alzheimer και η κατάθλιψη. Οι ιατρικές τροφές μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε από τα παιδιά, είτε από ενηλίκους. Τα ιατρικά τρόφιμα είναι διαθέσιμα σε διάφορες μορφές: σκόνες, υγρά, κάψουλες, δισκία και μπάρες. Μπορούν να είναι εξειδικευμένα μίγματα μακροθρεπτικών συστατικών, βιταμινών, μετάλλων, φωτοχημικών προϊόντων και βοτάνων ή το παρασκεύασμά τους να αποτελείται από μία μόνο θρεπτική ουσία. Επιπλέον, οι σημερινές ιατρικές τροφές είναι πολύ πιο εύγευστες από τις ιατρικές τροφές του παρελθόντος.
Ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε καλύτερα τι είναι οι ιατρικές τροφές, είναι όταν κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν εκ γενετής σφάλματα του μεταβολισμού και πρέπει να ελέγχονται με διατροφική παρέμβαση. Αυτές οι διαταραχές περιλαμβάνουν συνήθως διαταραχές μεταβολισμού των πρωτεϊνών, οι οποίες συναντώνται συχνά στο κλινικό περιβάλλον. Οι ασθενείς με τέτοιου είδους προβλήματα χρειάζονται μια διά βίου διαιτητική αντιμετώπιση από την παιδική ηλικία και μετά, με έμφαση στην παροχή επαρκούς διατροφής για την ανάπτυξη. Ο έλεγχος αυτών των διαταραχών επικεντρώνεται στην ελαχιστοποίηση ή την εξάλειψη ορισμένων αμινοξέων από τη διατροφή τους, καθώς και περιορισμού της πρωτεΐνης. Η φαινυλοκετονουρία είναι η πιο κοινή μεταβολική διαταραχή αμινοξέων. Ιατρικές τροφές που υπάρχουν για τη διαχείριση της ΡΚU βασίζονται σε μειωμένη πρόσληψη πρωτεΐνης και φαινυλαλανίνης. Τα προϊόντα (ιατρικές τροφές) περιέχουν μεγάλα ουδέτερα αμινοξέα (LNAAs), που ανταγωνίζονται με την φαινυλαλανίνη και μπλοκάρουν την απορρόφησή της από το έντερο. Τα LNAAs περιλαμβάνουν την τυροσίνη, την τρυπτοφάνη, τη θρεονίνη, τη μεθειονίνη, τη βαλίνη, την ισολευκίνη, τη λευκίνη και την ιστιδίνη. Μία τυπική δόση της ιατρικής τροφής που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της PKU, αποτελείται από 0,41 g της ισοδυνάμου πρωτεΐνης, ανά 1 kg βάρους σώματος.
Σε μια διπλή τυφλή κλινική μελέτη, που πραγματοποιήθηκε σε επτά μεταβολικά κέντρα θεραπείας στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρώπη και τη Νότια Αμερική, βρέθηκε ότι η θεραπεία με την παραπάνω ιατρική τροφή που περιέχει LNAAs μειώνει σημαντικά τις συγκεντρώσεις της φαινυλαλανίνης στον εγκέφαλο και στο πλάσμα, σε ασθενείς με φαινυλκετονουρία. Παρά το γεγονός ότι οι συμμετέχοντες δεν τηρούσαν μια διατροφή διά του στόματος περιορισμένη σε φαινυλοκετονουρία, τα επίπεδα φαινυλαλανίνης στο αίμα τους μειώθηκαν κατά μέσο όρο κατά 39%, μετά από μία εβδομάδα θεραπείας.
Υπάρχουν πολλά και διάφορα ιατρικά τρόφιμα που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση του μεταβολικού συνδρόμου, του διαβήτη τύπου 2, των καρδιαγγειακών νοσημάτων και πολλών άλλων ασθενειών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κατανάλωση των ιατρικών τρόφιμων δεν μπορεί να αποτρέψει ή να θεραπεύσει την ασθένεια. Στο μόνο που μπορούν να βοηθήσουν οι ιατρικές τροφές, είναι στη διαχείριση και την εξέλιξη της νόσου.
