Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, πληθώρα επιστημονικών ερευνών επιβεβαιώνουν συνεχώς τις προστατευτικές ιδιότητες της Μεσογειακής διατροφής στην ανθρώπινη υγεία (1,2). Η κατανάλωση παραδοσιακής Μεσογειακής διατροφής έχει συσχετισθεί με μειωμένη θνησιμότητα από καρκίνο, καρδιαγγειακές παθήσεις καθώς επίσης και με μειωμένα κρούσματα ασθενειών Parkinson’s και Alzheimer’s (1-3). Ωστόσο, τα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα, της κατανάλωσης Μεσογειακής διατροφής, σχετίζονται με τη μείωση καρδιοαγγειακών επεισοδείων και θνησιμότητας (4).
Η Μεσογειακή διατροφή μπορεί να μην διαφέρει δραστικά από άλλου τύπου υγιεινά διατροφικά πρότυπα, που συνιστώνται παγκοσμίως, αλλά το βασικό της συστατικό, το ελαιόλαδο, ως βασική πηγή λιπαρών αυτής της διατροφής, είναι εκείνο το τρόφιμο, που καθιστά τη Μεσογειακή διατροφή μοναδική και συνεισφέρει στις προστατευτικές της ιδιότητες (5). Το ελαιόλαδο, ο «υγρός χρυσός» κατά τον Όμηρο, είναι πλούσια πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων (MUFA) - κυρίως ελαϊκού οξέος- και άλλων βιοδραστικών συστατικών, εκ των οποίων τα φαινολικά συστατικά είναι τα εκτενέστερα μελετημένα.
Το 2004, ο Αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Ποτών (FDA) αδειοδότησε για πρώτη φορά τους ποιοτικούς ισχυρισμούς υγείας (health claims) σχετικά με την κατανάλωση μονοακόρεστων λιπαρών οξέων (MUFA) του ελαιόλαδου και το μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων (6). Η προστατευτική δράση των μονοακόρεστων λιπαρών οξέων, σε σύγκριση με τα κορεσμένα λιπαρά οξέα (SFA), όσον αφορά τα επίπεδα της χολεστερόλης, είναι ευρέως γνωστή (7). Το 2005, στο πρώτο Διεθνές Συνέδριο για το ελαιόλαδο και την υγεία (8), συνοψίστηκαν τα οφέλη του ελαιόλαδου και των λιπαρών του οξέων. Παρ’ όλα αυτά, η υψηλή περιεκτικότητα του ελαιόλαδου σε ελαϊκό οξύ φαίνεται ότι δεν αποτελεί τον αποκλειστικό παράγοντα, υπεύθυνο για τις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιόλαδου στην πρόληψη καρδιοαγγειακών παθήσεων.
To 2006, η Ευρωπαϊκή μελέτη EUROLIVE (The effect of olive oil consumption on oxidative damage in European populations) παρουσίασε τεκμηριωμένες αποδείξεις για τον in vivo προστατευτικό ρόλο των φαινολικών συστατικών του παρθένου ελαιόλαδου ενάντια στο οξειδωτικό στρες, κατόπιν καθημερινής μέτριας κατανάλωσης (9). Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης έδειξαν αύξηση στα επίπεδα HDL (καλής χοληστερόλης), και μειωμένους δείκτες λιπιδικού οξειδωτικού στρες, κατόπιν τρίμηνης ελεγχόμενης κατανάλωσης παρθένου ελαιόλαδου. Επιπλέον, η κατανάλωση παρθένου ελαιόλαδου, στην ίδια μελέτη, έδειξε μείωση στους δείκτες οξείδωσης του DNA, της τάξεως του 13% - ποσοστό συγκρίσιμο με ότι παρατηρείται μετά τη διακοπή του καπνίσματος (10). Τα φαινολικά συστατικά του ελαιόλαδου έχουν, επιπρόσθετα, δείξει αντι-φλεγμονώδεις και χημειο-προστατευτικές ιδιότητες (11-12). Συγκεκριμένα, η ελεοκανθάλη (oleocanthal) του ελαιόλαδου, φαίνεται να έχει παρόμοια δράση με το αντιφλεγμονώδες φάρμακο ibunoprofene (13). Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέχρι σήμερα, σε όλες τις μελέτες, στις οποίες έχει εξεταστεί ο ρόλος των φαινολικών συστατικών του ελαιόλαδου, δεν έχει παρουσιαστεί ουδεμία κυτταροτοξικότητα. Ωστόσο, οι ακριβείς μοριακοί μηχανισμοί, ικανοί να εξηγήσουν τους τρόπους της ευεργετικής δράσης αυτών των συστατικών ενάντια στους παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων δεν είναι ακόμα επαρκώς γνωστοί.
Πρόσφατη επιστημονική, κλινική μελέτη, που διεξάχθηκε σε 90 υγιείς εθελοντές, έδειξε για πρώτη φορά, ότι τα φαινολικά συστατικά του ελαιόλαδου είναι ικανά να μειώσουν, in vivo, την έκφραση γονιδίων, που ευνοούν την αρτηριοσκλήρωση (14). Οι εθελοντές αυτής της μελέτης χωρίστηκαν τυχαία σε τρεις ελεγχόμενες ομάδες και ακολούθησαν για 3 μήνες παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή. Επιπλέον, τους χορηγήθηκαν δύο τύποι ελαιόλαδου, ένα πλούσιο σε φαινολικά συστατικά και ένα φτωχό σε φαινολικά συστατικά, προκειμένου να εξετασθεί ο ειδικός ρόλος τους, στο πλαίσιο της Μεσογειακής διατροφής. Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής έδειξαν μείωση στην έκφραση γονιδίων, που σχετίζονται με την αρτηριοσκλήρωση, στους εθελοντές που κατανάλωσαν το υψηλό σε φαινολικά συστατικά ελαιόλαδο. Επιπλέον, οι συγκεκριμένες γονιδιακές αλλαγές έκφρασης συνοδεύτηκαν από μειώσεις σε αιματικούς δείκτες λιπιδικού οξειδωτικού στρες και φλεγμονών. Τα συγκεκριμένα επιστημονικά αποτελέσματα υποστηρίζουν την ιδέα ότι αλλαγές στη έκφραση γονιδίων, που σχετίζονται με την αρτηριοσκλήρωση, πραγματοποιούνται και είναι ικανές να μεσολαβήσουν και να εξηγήσουν τα οφέλη από την κατανάλωση Μεσογειακής διατροφής και ελαιόλαδου ενάντια στους παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων, όπως η αρτηριοσκλήρωση.
Η αρτηριοσκλήρωση θεωρείται υποκείμενη αιτία καρδιοαγγειακών παθήσεων (15) και επιπλέον φλεγμονώδης ασθένεια (16). Συναντάται, συνήθως, σε προχωρημένα στάδια κατά την εκδήλωση των πρώτων καρδιακών επεισοδίων. Συνεπώς, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην πρόληψη της αρτηριοσκλήρωσης μέσω περιβαλλοντολογικών παράγοντων κινδύνου, όπως η διατροφή.
Τελευταίες διατροφικές μελέτες στον άνθρωπο, αναφέρουν επίσης, μεταγευματική (postprandial) διαφοροποίηση της έκφρασης γονιδίων, που σχετίζονται με την εξέλιξη της αρτηριοσκλήρωσης καθώς και με φλεγμονώδεις καταστάσεις, κατόπιν κατανάλωσης ελαιόλαδου (17-18). Αυτές οι μελέτες, παρουσιάζουν αποτελέσματα «ευνοϊκής» συμπεριφοράς γονιδίων σε υγιείς εθελοντές, και παράλληλα σχετίζονται θετικά με αιματικούς βιοδείκτες. Επιπρόσθετα, μελέτες σε εθελοντές με υψηλό κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων, που ακολούθησαν Μεσογειακή διατροφή για 3 μήνες, καταλήγουν, ομοίως, σε μείωση στην έκφραση γονιδίων, που σχετίζονται με την αρτηριοσκλήρωση (19).
Συνοψίζοντας, η Μεσογειακή διατροφή και το ελαιόλαδο είναι ικανά να επηρεάσουν την έκφραση των γονιδίων μας και μάλιστα με προστατευτικό τρόπο. Το σύνολο των παραπάνω πρόσφατων ερευνών ανήκουν στον τομέα της διατροφογενομικής και παρέχουν πρώτου βαθμού επιστημονικές αποδείξεις για τη χρήση του παρθένου ελαιόλαδου, πλούσιου σε φαινολικά συστατικά, και πάντα στα πλαίσια της Μεσογειακής διατροφής, στην πρόληψη και στην προστασία από παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις. Επιπλέον, υποστηρίζουν την υπόθεση ότι τα φαινολικά συστατικά του παρθένου ελαιόλαδου ευθύνονται σε μεγαλύτερο βαθμό για τις ευεργετικές ιδιότητες του στην υγεία, σε σύγκριση με το ποσοστό των μονοακόρεστων λιπαρών οξέων.
