Μπορεί η λήψη τροφής να επηρεάσει την απορρόφηση των φαρμάκων;
Αναμφισβήτητα, η αλληλεπίδραση φαρμάκων και διατροφής, αποτελεί ένα πεδίο που μελετάται εδώ και δεκαετίες. Εντούτοις, τα τελευταία χρόνια ,το έδαφος που η συζήτηση γύρω από αυτό το θέμα κερδίζει , είναι ολοένα και μεγαλύτερο. Ως εκ τούτου προκύπτει νέα επιστημονική πληροφορία που αξιοποιείται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο από την επιστημονική κοινότητα. Είναι σαφές πως τρόφιμο και φάρμακο αποτελούν "συγκοινωνούντα δοχεία" με τη δράση του ενός πολλές φορές είτε να συνεπικουρεί είτε να επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τη δράση του άλλου.
Αναλυτικότερα, αλληλεπίδραση μεταξύ φαρμάκου και διατροφής ορίζεται όταν:
- παρατηρείται οποιαδήποτε διαφοροποίηση στη δράση ενός φαρμάκου εξαιτίας της άμεσης ή έμμεσης επίδρασης ενός τροφίμου
- η λήψη ενός φαρμάκου μεταβάλλει τις ιδιότητες ενός τροφίμου ή γενικότερα επιφέρει αρνητικές συνέπειες στη διατροφική κατάσταση του ατόμου
Συνεπώς, με βάση τον παραπάνω ορισμό μπορεί σαφώς η τροφή να επηρεάσει την απορρόφηση ενός φαρμάκου. Με βάση αυτό το δεδομένο ανακύπτει το ερώτημα << με ποιον τρόπο μπορεί αυτό να συμβεί; >> . Η αλήθεια είναι πως αυτό συντελείται με πέραν του ενός τρόπους και πιο συγκεκριμένα:
Μείωση της απορρόφησης
Η οποία οφείλεται στη μείωση του ρυθμού της γαστρικής κένωσης ή/και αύξηση στο pH του γαστρεντερικού
Καθυστέρηση της απορρόφησης
Η θεραπευτική δράση του φαρμάκου ξεκινά αργότερα από το αναμενόμενο
Αναφορικά με τις 2 πρώτες κατηγορίες φαρμάκων αξίζει να σημειωθεί πως φάρμακα που δεν έχουν σταθερή συμπεριφορά στα υγρά του γαστρεντερικού, εκδηλώνουν μειωμένη απορρόφηση.
Αύξηση της απορρόφησης
Σε τέτοια περίπτωση η λήψη της τροφής συμβάλλει στην απορρόφηση του φαρμάκου μέσω παραγωγής χολικών αλάτων και με παράταση της γαστρικής κένωσης
Επιτάχυνση της απορρόφησης
Καμία μεταβολή στην απορρόφησης
Πρόσληψη πριν ή μετά το γεύμα;
Με βάση τις διαφορετικές επιδράσεις έχει η λήψη τροφής στην απορρόφηση του φαρμάκου, είναι εύλογο το ερώτημα σε ποιες περιπτώσεις να τρώμε πριν την πρόσληψη του φαρμάκου και σε ποιες να το αποφεύγουμε. Με βάση το NHS, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως φάρμακα τα οποία , μπορούν να προκαλέσουν ναυτία ή εμετό πρέπει να προσλαμβάνονται μαζί με κάποιο γεύμα ή σνακ.
Μαζί με το γεύμα
- Τέτοια φάρμακα είναι η αλλοπουρινόλη η οποία μειώνει τα επίπεδα ουρικού οξέος και χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ουρικής αρθρίτιδας και η βρωμοκρυπτίνη που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία όγκων της υπόφυσης, σε ασθενείς με Parkinson και κατά της υπερπρολακτιναιμίας.
- Επίσης έχουν καταγραφεί στομαχικά έλκη και φλεγμονές αλλά και διαταραχές στην πέψη από πρόσληψη φαρμάκων με άδειο στομάχι όπως η ασπιρίνη, τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα και στεροειδή όπως η πρεδνιζολόνη και η δεξαμεθαζόνη.
- Μια πρόσθετη κατηγορία φαρμάκων που πρέπει να λαμβάνονται μαζί με το γεύμα, είναι τα αντιόξινα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση του οπισθοστερνικού καύσου (καούρας) .
- Φάρμακα όπως η ριτοναβίρη, που χρησιμοποιείται σε ασθενείς με HIV, θα πρέπει να λαμβάνονται με κάποιο γεύμα ή σνακ, για να επιτευχθεί η βέλτιστη απορρόφησή τους.
- Τα φάρμακα για το διαβήτη που χορηγούνται per os πρέπει συνήθως να λαμβάνονται τις ώρες των γευμάτων ούτως ώστε να επιτυγχάνεται μείωση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα μεταγευματικά και να αποφεύγεται η υπογλυκαιμία.
- Τα συμπληρώματα ενζύμων, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν άτομα με χρόνια παγκρεατίτιδα, θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται με τα τρόφιμα για να βοηθήσουν το σώμα να επεξεργαστεί το γεύμα.
Με άδειο στομάχι
Από την άλλη χαρακτηριστικό παράδειγμα φαρμάκου που καλό είναι να λαμβάνεται με άδειο στομάχι είναι η λεβοθυροξίνη, της οποίας η λήψη προτείνεται 30 λεπτά πριν την πρόσληψη γεύματος ή άλλου συμπληρώματος.
Επίσης η λήψη συμπληρωμάτων σιδήρου καλό είναι να πραγματοποιείται 1 ώρα πριν το γεύμα μαζί με κάποιο υγρό που περιέχει βιταμίνη C, με σκοπό την καλύτερη απορρόφησή του.
Πού πρέπει να δώσετε προσοχή;
Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω στοιχεία, είναι σημαντικό να καταγραφούν κάποια σημαντικά στοιχεία στα οποία οφείλουμε να δώσουμε τη δέουσα προσοχή.
Το κυτόχρωμα P450 αποτελεί ενζυμικό σύμπλοκο με τα ένζυμα CYP2D6 και CYP3A4, να είναι τα κύρια ένζυμα που διαθέτει που είναι επιφορτισμένα με το μεταβολισμό των περισσότερων φαρμάκων.
Ένα από τα τρόφιμα που περιορίζει τη δράση του κυτοχρώματος και συγκεκριμένα το CYP3A4, είναι το γκρέιπφρουτ. Επηρεάζοντας ένα ευρύ φάσμα φαρμάκων ως προς τη δραστικότητα τους, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε συγκεκριμένα ποιες κατηγορίες, προκειμένου να το αποφύγουμε.
Αναλυτικότερα, ο χυμός του γκρέιπφρουτ μειώνει τη δραστικότητα του CYP3A4 , λόγω των φουρανοκουμαρινών που περιέχει ,το οποίο ευθύνεται για τη διάσπαση πληθώρας φαρμάκων. Φυσικό επακόλουθο είναι η αύξηση της ποσότητας τους στο αίμα με διαφαινόμενο κίνδυνο την εκδήλωση παρενεργειών.
Φάρμακα που επηρεάζει ο χυμός του γκρέιπφρουτ είναι:
- οι στατίνες, που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της χοληστερόλης,
- οι αναστολείς διαύλων ασβεστίου
- τα αντιικά, π.χ. τα αντιρετροϊκά που χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με HIV
- τα αντιμυκητιασικά
- οι βενζοδιαζεπίνες, που συνιστούν τα πλέον χρησιμοποιημένα αγχολυτικά
- η βουσπιρόνη, που επίσης χρησιμοποιείται για τη θεραπεία διαταραχής άγχους
- η κυκλοσπορίνη, που είναι αντιβιοτικό
- η τερφεναδίνη, που είναι αντισταμινικό, που συμβάλλει στη θεραπεία της αλλεργικής ρινίτιδας μειώνοντας το φτέρνισμα, τον κνησμό και την επιφορά
Εκτενέστερη λίστα επίδρασης του γκρέιπφρουτ σε μεταβολισμό φαρμάκων είναι η ακόλουθη:
- αλπραζολάμη
- αμιωδαρόνη
- ατορβαστατίνη
- καρβαμαζεπίνη
- κιλοσταζόλη
- κλαριθρομυκίνη
- κολχικίνη
- δρονεδαρόνη
- ερυθρομυκίνη
- φελοδιπίνη
- φαιντανύλης
- φεξοφεναδίνη
- ινδιναβίρη
- λοραταδίνη
- λοσαρτάνη
- λοβαστατίνη
- nilotinib
- pazopanib
- πιμοζίδη
- ρανολαζίνης
- σακουιναβίρη
- sildenafil
- σιμβαστατίνη
- ταδαλαφίλη
- vardenafil
- βεραπαμίλη
Ειδική μνεία για τα φάρμκα φαινυτοϊνη, βαρβιτάλη αλλά και πριμιδόνη (βαρβιτουρικό με αντισπασμωδικές ιδιότητες) που επάγουν το κυτόχρωμα P450, με επακόλουθο την επιτάχυνση του μεταβολισμου της Vit D. Αυτό μπορεί να οδηγήσει ελάττωση της απορρόφησης της Vit D.
Παραδείγματα επικίνδυνων συνδυασμών
- Παρόμοια δράση επιτελεί και ο χυμός πορτοκαλιού επηρεάζοντας το CYP3A4, αλλά σε σαφώς μικρότερη έκταση λόγω της έλλειψης ναρινγίνης και 6’,7’-διϋδροξυμπεργαμοτίνης που αφθονούν στο γκρεϊπφρουτ.
- Αναφορικά με τα συμπληρώματα που το άτομο μπορεί να λαμβάνει, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως το ασβέστιο αλληλεπιδρά με φάρμακα όπως τα διφωσφονικά και η τετρακυκλίνη, αλλά και με τη λεβοθυροξίνη που χρησιμοποιείται ενάντια στον υποθυρεοειδισμό.
- Η μελατονίνη αλληλεπιδρά με τα ηρεμιστικά (όπως οι βενζοδιαζεπίνες) αλλά και τα αντικαταθλιπτικά, επιτείνοντας το αίσθημα υπνηλίας.
- Το συμπλήρωμα βιταμίνης D επηρεάζει την απορρόφηση της ατορβαστατίνης που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της υψηλής χοληστερόλης.
- Το συμπλήρωμα ψευδαργύρου μπορεί να αλληλεπιδράσει με αντιβιοτικά που περιέχουν τετρακυκλίνη ή κινολόνη, με τελικό αποτέλεσμα τη μειωμένη απορρόφηση τόσο του φαρμάκου όσο και του μετάλλου.
Πέραν όμως των γενικότερων σημείων που θα πρέπει να αποδοθεί η δέουσα προσοχή, υπάρχουν και πιο συγκεκριμένοι συνδυασμοί φαρμάκων με μακρο ή μικροθρεπτικά συστατικά. Εμβαθύνοντας, ασθενείς με νόσο Parkinson θα πρέπει να προσέξουν την πρόσληψη βιταμίνης B6 που λαμβάνουν, καθώς αυτή φέρεται να αυξάνει την περιφερική διάσπαση του φαρμάκου λεβοντόπα που χρησιμοποιείται σε όσους νοσούν με αποτέλεσμα να μειώνει τη δραστικότητα της. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποφεύγεται η λήψη συμπληρωμάτων Β6, ή μεγάλων ποσοτήτων τροφίμων που περιέχουν πυριδοξίνη (όπως συκώτι, σολομός, μοσχαρίσιο κρέας, μπανάνες, καρύδια, κοτόπουλο).
Επιπρόσθετα, αναφορικά με τα αμινοξέα που περιέχονται στη τροφή και ειδικά τη ισολευκίνη και τη λευκίνη ανταγωνίζονται με το φάρμακο, αφενός στο επίπεδο της απορρόφησης από το γαστρεντερικό, αλλά και αφετέρου στη μεταφορά της λεβοντόπα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ) διαμέσου του αιματοεγκεφαλικού φραγμού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την επιβραδυνόμενη και ελαττωμένη απορρόφηση του φαρμάκου καθώς και διακυμάνσεις στη δράση του από δόση σε δόση που οδηγούν σε σημαντικές μεταβολές στην κλινική εικόνα του ασθενούς ("on-off" φαινόμενο).
Ειδικής αναφοράς χρήζει και η βιταμίνη Κ καθώς και εκείνη αλληλεπιδρά με αρκετά φάρμακα.
Πιο συγκεριμένα, αντιπηκτικά που ονομάζονται ανταγωνιστές της βιταμίνης Κ με κύριο εκπρόσωπο τη βαρφαρίνη, ανταγωνίζονται τη δραστηριότητα της βιταμίνης Κ και της προθρομβίνης. Για το λόγο αυτό, τα άτομα που ακολουθούν τη συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να διατηρούν σταθερή πρόσληψη της βιταμίνης Κ και όχι να προβαίνουν σε αυξομειώσεις καθώς αυτό μπορεί να τροποποιήσει τη δραστικότητα του φαρμάκου.
Η ορλιστάτη που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, απενεργοποιεί τις γαστρικές και τις παγκρεατικές λιπάσες με αποτέλεσμα να προκληθεί πιθανόν δυσαπορρόφηση στις λιποδιαλυτές βιταμίνες, μεταξύ των οποίων και η βιταμίνη Κ.
Αλκοόλ
Από τη λίστα δε θα μπορούσε να εκλείψει και το αλκοόλ το οποίο επίσης αλληλεπιδρά με πληθώρα φαρμάκων όπως ηρεμιστικά π.χ. βενζοδιαζεπίνες, που όταν λαμβάνονται μαζί με αλκοόλ είναι ορατός ο κίνδυνος δηλητηρίασης, ηπατικής βλάβης ακόμα και θανάτου, και αντικαταθλιπτικά μειώνοντας τη δραστικότητά τους.
Ο συνδυασμός αλκοόλ και μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, μπορεί επίσης να καταστεί επιβλαβής, αφού μπορεί να οδηγήσει σε πολυοργανική ανεπάρκεια.
Τα οπιοειδή αναλγητικά, όπως είναι η οξυκοδώνη, η μορφίνη και η κωδεΐνη, είναι επικίνδυνα από μόνα τους, εντούτοις η ανάμειξη τους με αλκοόλ εντείνει τη χαλαρωτική επίδραση που έχουν και αυξάνει τον κίνδυνο υπερβολικής δόσης.
Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας και η σημασία των οδηγιών
Κλείνοντας, θα πρέπει να δοθεί έμφαση στο ρόλο των επαγγελματιών υγείας (γιατροί, οδοντίατροι, φαρμακοποιοί, διαιτολόγοι-διατροφολόγοι, νοσηλευτές) οι οποίοι θα πρέπει να γνωρίζουν άριστα τις αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και διατροφής. Επιπλέον, είναι αναπόδραστη ανάγκη λήψης σωστού ιστορικού, από κάθε σκοπιά της θεραπευτικής ομάδας με γνώμονα την απόκτηση της πλήρους εικόνας του ασθενούς και τη βέλτιστη θεραπεία.
