Το αλάτι έχει παίξει σημαντικό ρόλο εδώ και αιώνες ως συντηρητικό των τροφίμων μέχρι και την ανακάλυψη των ψυγείων και αποτελούσε ένα πολύτιμο προϊόν στο εμπόριο καθόλη την ιστορία του πολιτισμού μας. Με τα χρόνια, η ημερήσια κατανάλωση αλατιού αυξήθηκε κατακόρυφα, με αποτέλεσμα στις ευρωπαϊκές χώρες το 2012 να φτάνει τα 9–10 γραμμάρια την ημέρα. Σημαντικός παράγοντας στην αυξημένη κατανάλωσή του είναι πλέον η διατροφική συνήθεια να τρώμε αλμυρά φαγητά και όχι η ανάγκη συντήρησης των τροφίμων.
Τί είναι το Αλάτι και ποιά η Λειτουργία του;
Το αλάτι, επίσης γνωστό ως χλωριούχο νάτριο, είναι περίπου 40% νάτριο και 60% χλώριο. Το νάτριο είναι ένα ζωτικό στοιχείο της χημείας του σώματός μας, διαδραματίζοντας βασικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες. Το νάτριο συμβάλει στη σωστή λειτουργία του μυϊκού και του νευρικού συστήματος, ενώ βοηθά στη ρύθμιση των υγρών και των μετάλλων του σώματος αλλά και στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Ωστόσο, η ποσότητα που χρειαζόμαστε για την υγιή λειτουργία του οργανισμού μας είναι πραγματικά πολύ μικρή, περίπου 500mg νατρίου/ημέρα, δηλάδη σχεδόν ¼ από ένα κουταλάκι του γλυκού αλάτι. Σχεδόν όλοι μας καταναλώνουμε περισσότερο από αυτήν την ποσότητα και η συνεχής αυξημένη πρόσληψη νατρίου μεγαλώνει τον κίνδυνο υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Επίσης, σχεδόν κάθε μη επεξεργασμένο τρόφιμο όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής αλέσεως, οι ξηροί καρποί, τα κρέατα και τα γαλακτοκομικά έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο. Το μεγαλύτερο μέρος του αλατιού στη διατροφή μας προέρχεται από τυποποιημένα τρόφιμα, όχι από το αλάτι που προστίθεται στο μαγείρεμα στο σπίτι ή ακόμα και από αλάτι που προστίθεται στο τραπέζι πριν το φαγητό.
Διαβάστε επίσης: Αλάτι και Υγεία: Όσα χρειάζεται να γνωρίζεις
Τί είναι η ευαισθησία στο αλάτι;
Μήπως γνωρίζετε κάποιον που μπορεί να τρώει πολλά αλμυρά τρόφιμα όπως για παράδειγμα πίτσα, πατατάκια, τουρσί και άλλα αντίστοιχα τρόφιμα και έχει φυσικά χαμηλή αρτηριακή πίεση; Αυτό το άτομο μπορεί να είναι πιο ανθεκτικό στο αλάτι, πράγμα που σημαίνει ότι η αρτηριακή του πίεση δεν αυξάνεται πολύ ως απόκριση σε μια δίαιτα πλούσια σε αλάτι Αντίθετα, άλλοι άνθρωποι είναι ευαίσθητοι στο αλάτι, και αυτό σημαίνει ότι η αρτηριακή τους πίεση αυξάνεται κατά 5 μόναδες ή και περισσότερο εάν αλλάξουν τις διατροφικές τους συνήθειες και από χαμηλή πρόσληψη νατρίου έχουν υψήλη πρόσληψη νατρίου.
Επομένως, η ευαισθησία στο αλάτι αναφέρεται στο φυσιολογικό χαρακτηριστικό που υπάρχει στους ανθρώπους, με το οποίο η αρτηριακή πίεση ορισμένων ατόμων του πληθυσμού παρουσιάζει αλλαγές παράλληλα με τις αλλαγές στην διαιτητική πρόσληψη αλατιού. Σύμφωνα με την Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία, είναι συχνότερο σε ηλικιωμένους, γυναίκες, Αφροαμερικανούς, ασθενείς με χρόνια νεφρική νόσο και αντίσταση στην ινσουλίνη. Αν και είναι δύσκολη με βάση τα υπάρχοντα διαγνωστικά τεστ η διχοτόμηση του πληθυσμού σε δύο ομάδες, η μία με ευαισθησία στο αλάτι και η άλλη με ανθεκτικότητα στο αλάτι, αναφέρεται ότι η ευαισθησία στο αλάτι αφορά 30–50% των υπερτασικών και 25% των νορμοτασικών (δηλαδή με φυσιολογική αρτηριακή πίεση) ατόμων. Ωστόσο, οι τελευταίοι μπορεί να παρουσιάσουν υπέρταση αργότερα στη ζωή τους, διότι η ευαισθησία στο αλάτι αυξάνεται με την ηλικία και την αύξηση του σωματικού βάρους
Η διάγνωση της ευαισθήσιας στο αλάτι είναι μια σύνθετη διαδικασία που μπορεί να γίνει είτε σε εξωτερικά ιατρεία με διατροφικά πρωτόκολλα πολλαπλών ημερών είτε με ενδονοσοκομειακό πρωτόκολλο όπου γίνεται χορήγηση 0,9% NaCl και διουρητικών. Στην πρώτη περίπτωση, τα πρωτόκολλα πολυήμερης διατροφής περιλαμβάνουν αυστηρά την εφαρμογή μίας δίαιτας χαμηλής σε αλάτι για μία εβδομάδα και εναλλάξ την εφαρμογή μίας δίαιτας υψηλής σε αλάτι για ακόμα μία εβδομάδα. Παράλληλα γίνονται τακτικές μετρήσεις της αρτηριακής πίεσης και εξέταση της ποσότητας του νατρίου που απομακρύνεται με τα ούρα. Για θετική διάγνωση της ευαισθησίας στο αλάτι, χρειάζεται 10% αύξηση της συστολικής αρτηριακής πίεσης.
Με ποιά Γονίδια σχετίζεται;
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η υψηλή κατανάλωση αλατιού συνήθως αυξάνει την αρτηριακή πίεση, αλλά όχι σε όλους τους ανθρώπους. Η κατανόηση της γενετικής βάσης αυτών των διαφορών μπορεί να βελτιώσει τη θεραπεία της υψηλής αρτηριακής πίεσης. Μελέτες σε μονοζυγωτικά και διζυγωτικά δίδυμα έχουν δείξει ότι η γενετική προδιάθεση που επηρεάζει την αρτηριακή πίεση υπολογίζεται περίπου στο 50%. Το ύπολοιπο 50% της αιτιολόγιας της νόσου μπορεί να αποδοθεί στην επίδραση του περιβάλλοντος και στη συμπεριφορά των ατόμων. Η αναζήτηση γονιδίων που σχετίζονται με την διαφοροποίηση της αρτηριακής πίεσης μεταξύ ατόμων στο γενικό πληθυσμό έχει χρησιμοποιήσει μια ποικιλία γενετικών προσεγγίσεων.
Σε αυτό το πλαίσιο, έχουν αναφερθεί σπάνιες μονογονιδιακές διαταραχές υπέρτασης, ως αποτέλεσμα μεταβολών σε ένα μόνο γονίδιο. Για αυτές τις διαταραχές έχουν τεκμηριωθεί πιθανοί μηχανισμοί που τις εξηγούν και όλοι τους περιλαμβάνουν την αυξημένη επαναρρόφηση νατρίου άμεσα ή έμμεσα. Παράλληλα, από μελέτες σάρωσης όλου του γονιδιώματος έχει τεκμηριωθεί μια μέτρια κληρονομικότητα της ευαισθησίας στο αλάτι. Η μελέτη Genetic Epidemiology Network of Salt Sensitivity (GenSalt), η μεγαλύτερη οικογενής μελέτη που διεξήχθη στην Κίνα έδειξε ότι το ~30% των Κινέζων ενηλίκων ήταν ευαίσθητοι στο αλάτι. Ακόμα, όπως αναφέρθηκε παραπάνω η ευαισθησία στο αλάτι είναι πιο συχνή μεταξύ των Αφροαμερικανών, καθώς υπολογίζεται πως το 75% των Αφροαμερικανών, εμφανίζουν αυτή την ευαισθησία. Μια πιθανή ερμηνεία των ερευνητών είναι πως πιθανόν η ευαισθησία στο αλάτι ήταν ωφέλιμη για αυτούς τους ανθρώπους για την επιβίωση τους στα ζεστά και ξηρά κλίματα που ζούσαν και με το πέρασμα των ετών αναπτύχθηκε αυτή η γενετική προδιάθεση. Πλέον, έχουν εντοπιστεί πολυμορφισμοί γονιδίων που έχουν συσχετιστεί με την ευαισθησία στο αλάτι και αυτοί οι πολυμορφισμοί φαίνεται να είναι πιο συχνοί στους Αφροαμερικανούς.
Πως να την αντιμετωπίσετε;
Καθώς η διατροφική συμπεριφορά μπορεί να εξασθενίσει ως ένα βαθμό τη γενετική προδιάθεση σε διάφορες περιπτώσεις όπως και στην ευαισθησία στο αλάτι, συστήνεται η κατανάλωση αλατιού εντός των συστάσεων. Πιο συγκεκριμένα, οι κατευθυντήριες γραμμές των καρδιολογικών εταιρειών τόσο της Αμερικής όσο και της Ευρώπης (American Heart Association & European Society of Hypertension) συνιστούν η πρόσληψη νατρίου να είναι λιγότερη των 2 g την ημέρα για υγιείς ενήλικες. Το ίδιο συστήνει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η συνιστώμενη ημερήσια δόση, δηλάδη τα 2 g νατρίου ισοδυναμούν περίπου με 5,1 g αλατιού, δηλαδή ένα κουταλάκι του γλυκού/ημέρα.
Αντί για αλάτι στα φαγητά, μπορούν να χρησιμοποιηθουν διάφορα μυρωδικά ή/και μπαχαρικά για την ενίσχυση της γεύσης τους, όπως ρίγανη, δύοσμος, θυμάρι κ.α. Επίσης είναι χρήσιμες οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τις ετικέτες τροφίμων για την περιεκτικότητα αυτών σε αλάτι.
Ακόμη, σε πρόσφατη ανασκόπηση βρέθηκε ότι τα άτομα με ευαισθησία στο αλάτι επωφελούνται περισσότερο με υψηλότερες προσλήψεις καλίου, ασβεστίου, βιταμίνης D, αντιοξειδωτικών βιταμινών και πρωτεϊνών πλούσιων στο αμινοξύ L-αργινίνη, καθώς και με συμμόρφωση σε διατροφικά πρότυπα παρόμοια με τη δίαιτα DASH. H δίαιτα DASH είναι πλούσια σε λαχανικά, φρούτα και δημητριακά ολικής αλέσεως.
Περιλαμβάνει γαλακτοκομικά προϊόντα χωρίς ή με χαμηλά λιπαρά, ψάρια, πουλερικά, όσπρια και ξηρούς καρπούς ενώ περιορίζει τα τρόφιμα που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά, όπως τα λιπαρά κρέατα και τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα.Αντίθετα, δίαιτες παρόμοιες με την δυτική τύπου δίαιτα, η οποία είναι πλούσια σε κορεσμένα λίπη και απλά σάκχαρα, μαζί με την αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, μπορεί να επιδεινώσει την ευαισθησία στο αλάτι, επιφέροντας μεγαλύτερες αλλαγές στην αρτηριακή πίεση σε αυτούς τους πληθυσμούς και οδηγώντας σε ταχύτερη εμφάνιση υπέρτασης ή/και καρδιαγγειακής νόσου.
