Η πρακτική του βελονισμού ξεκίνησε περίπου 3000 χρόνια πριν, στην αρχαία Κίνα. Παρόλο που στην ανατολή θεωρούνταν ως αποτελεσματική θεραπεία για ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων, στη Δύση χρησιμοποιήθηκε κυρίως για την ανακούφιση από τον πόνο. Η μετάδοση της στον Δυτικό κόσμο αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό, καθώς η επιτυχία της θεραπείας δεν μπορούσε να διαπιστωθεί με επιστημονικό τρόπο και για πολλά χρόνια θεωρούνταν απάτη.
Τι είναι και πώς λειτουργεί ο βελονισμός;
Ο βελονισμός συνίσταται στην ένθεση βελονών, πάχους τρίχας, σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος, γνωστά ως σημεία βελονισμού. Η θεραπεία στηρίζεται στην Κινέζικη θεωρία του Τσι (Qi), της ζωτικής ενέργειας που ρέει αρμονικά μέσα στο σώμα μας και είναι η βάση για την καλή υγεία. Η κυκλοφορία του τσι μέσα στο σώμα θεωρείται ότι γίνεται μέσω συγκεκριμένων μονοπατιών, καλούμενων «μεσημβρινών». Οι μεσημβρινοί αλληλοσυνδέονται σε διάφορα σημεία του σώματος και στα σημεία αυτά βρίσκονται οι θέσεις στις οποίες εφαρμόζονται οι βελόνες. Η ροή του τσι μέσα στο σώμα θεωρείται ότι είναι αρμονική, όταν το yin και το yang, δηλαδή τα στοιχεία που αντιπροσωπεύουν το καλό και το κακό, βρίσκονται σε ισορροπία και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την καλή υγεία. Αντίθετα, όταν η ισορροπία των yin και yang διαταράσσεται, η ροή του τσι παρεμποδίζεται και ο οργανισμός βρίσκεται σε κατάσταση ασθενείας.
Εξηγείται ο μηχανισμός δράσης του βελονισμού από τη Δυτική Ιατρική;
Όπως είναι λογικό, οι θεωρίες των yin και yang και της ζωτικής ενέργειας που ρέει στο σώμα μας έρχονται σε σύγκρουση με όσα γνωρίζουμε στη δύση για την ανατομία και την παραδοσιακή ιατρική. Ο βελονισμός ανήκει στις τεχνικές Συμπληρωματικής και Εναλλακτικής Ιατρικής, όπου γίνεται μία προσπάθεια ενσωμάτωσης των τεχνικών του βελονισμού σε συνδυασμό πάντα με την επιστημονική προσέγγιση. Έτσι, έχουν προκύψει διάφορες τεχνικές βελονισμού πέραν του παραδοσιακού, όπως ο ιατρικός βελονισμός, ο ωτο-βελονισμός, ο ηλεκτροβελονισμός, ο βελνισμός με laser, ο κρανιοβελονισμός κ.ά.
Στη Δυτική ιατρική, πιστεύεται ότι ο βελονισμός λειτουργεί επηρεάζοντας τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών του κεντρικού νευρικού συστήματος και διεγείροντας τα περιφερικά νεύρα στο σημεία αναφοράς. Αυτά τα διεγερμένα νεύρα μεταφέρουν στη συνέχεια τα σήματα κεντρικά, προκαλώντας την απελευθέρωση νευροχημικών ουσιών, όπως οι ενδορφίνες και η κορτιζόλη. Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι η θετική επίδραση του βελονισμού (κυρίως σε καταστάσεις χρόνιου πόνου) είναι αποτέλεσμα του φαινόμενου placebo και της προσδοκίας που το άτομο έχει για τη θεραπεία. Γενικά, οι κλινικές δοκιμές αποτυγχάνουν να αποδώσουν στο βελονισμό ένα ξεκάθαρο και αξιόπιστο όφελος στην αντιμετώπιση χρόνιων καταστάσεων, παρόλα αυτά πολλοί ασθενείς επιλέγουν τον βελονισμό όταν η παραδοσιακή ιατρική αποτυγχάνει να δώσει λύση σε χρόνια προβλήματα.
Σε ποιες περιπτώσεις χρησιμοποιείται;
Ο βελονισμός έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία μίας πληθώρας παθολογικών καταστάσεων όπως ο πονοκέφαλος, ο πόνος στη μέση και τον αυχένα, η δυσεντερία, ο αγκώνας του τενίστα, o μετεγχειρητικός πόνος, η οδονταλγία, η ρευματοειδής αρθρίτιδα, ο κολικός νεφρού, η ναυτία και ο εμετός και άλλες.
Τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι ο βελονισμός μπορεί να χρησιμοποιείται ασφαλώς σε καταστάσεις χρόνιου πόνου. Έρευνες έχουν δείξει ότι έχει θετικά αποτελέσματα κυρίως στις περιπτώσεις ημικρανίας, αρθρίτιδας και ινομυαλγίας. Θετικά αποτελέσματα, σε μικρότερη κλίμακα, φαίνεται να έχει επίσης σε πόνους στη μέση και στον αυχένα. Η έρευνα αναμένεται να συνεχιστεί καθώς οι υπάρχουσες μελέτες έχουν γίνει σε μικρό δείγμα ανθρώπων και δεν υπάρχουν πολλές τυφλές μελέτες, συνεπώς αυξάνεται η πιθανότητα μεροληψίας (bias).
Βελονισμός και απώλεια βάρους – υπάρχουν αποτελέσματα ερευνών;
Η εφαρμογή του βελονισμού με στόχο την απώλεια βάρους δεν είναι τόσο διαδεδομένη, όσο για άλλες χρόνιες καταστάσεις και αυτό πιθανόν συμβαίνει εξαιτίας της έλλειψης επαρκών επιστημονικών στοιχείων, που να υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Επιπλέον, ο σχεδιασμός τέτοιων μελετών είναι αρκετά πολύπλοκος και οι πρακτικές δυσκολίες έχουν να κάνουν με τον τύπο του βελονισμού που θα εφαρμοστεί κάθε φορά αλλά και με τον ίδιο τον βελονιστή (γνώσεις/ εμπειρία/ αποτελεσματικότητα).
Σε ανασκόπηση των πιο πρόσφατων κλινικών δοκιμών ο στόχος των παρεμβάσεων είναι η ενίσχυση του μεταβολικού ρυθμού, η μείωση της όρεξης (μέσω επίδρασης σε συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές και η αποκατάσταση της μη-ισορροπίας στον οργανισμό). Από τις έρευνες φαίνεται ότι συγκεκριμένες τεχνικές βελονισμού είναι πιθανό να παίξουν επικουρικό ρόλο σε μία συνολική προσπάθεια απώλειας βάρους. Χρειάζονται όμως περισσότερες έρευνες για να εξάγουμε ασφαλή και στέρεα συμπεράσματα. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη ότι μία παρέμβαση όπως ο βελονισμός, με σκοπό την απώλεια βάρους, συμπεριλαμβάνει και άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής όπως διατροφή και άσκηση. Συνεπώς, είναι άσκοπο να περιμένει κανείς να μειώσει το βάρος του «παθητικά» με την εφαρμογή και μόνο μιας τέτοιας μεθόδου. Τέλος, οι έρευνες που έχουν γίνει ως τώρα είναι κατά κανόνα μικρής διάρκειας συνεπώς είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί μελλοντικά. Η θεραπεία της παχυσαρκίας είναι μακροχρόνια και ανάλογα θα πρέπει να σχεδιαστούν και οι μελλοντικές μελέτες.
Μια συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση που δημοσιεύτηκε το 2018 στο αξιολογημένο από ομότιμους (peer-reviewed) περιοδικό Obesity Reviews συμπέρανε ότι ο συνδυασμός βελονισμού με συγκεκριμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής (διατροφή/άσκηση) ήταν περισσότερο αποτελεσματικός από ότι ο ψεύτικος βελονισμός, αλλά και από τις αλλαγές στον τρόπος ζωής χωρίς την εφαρμογή βελονισμού. Επιπλέον, ο βελονισμός (χωρίς αλλαγές στον τρόπο ζωής) δεν ήταν περισσότερο αποτελεσματικός από ότι ο ψεύτικος βελονισμός, ούτε περισσότερο αποτελεσματικός από την έλλειψη παρέμβασης. Όπως φαίνεται ο βελονισμός από μόνος του δεν μπορεί να φέρει αποτελέσματα στην απώλεια βάρους, παρά μόνο αν συνοδεύεται από διατροφή και άσκηση. Στην ίδια μετα-ανάλυση φάνηκε ότι η εφαρμογή βελονισμού μαζί με αλλαγές στον τρόπο ζωής είχε αποτέλεσμα στην απώλεια βάρους μόνο υπέρβαρων υποκειμένων (Δείκτης μάζας σώματος >25 και <30) και όχι παχύσαρκων (Δείκτης μάζας σώματος >30).
Στον αντίποδα, έρευνες δείχνουν ότι ο βελονισμός δεν έχει καμία θετική επίδραση στην απώλεια βάρους. Αυτό έχει να κάνει πιθανόν με το σχεδιασμό της παρέμβασης, καθώς και με το ποια τεχνική βελονισμού χρησιμοποιείται κάθε φορά. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στην επιλογή ενός έμπειρου ιατρού με πιστοποιημένη εξειδίκευση στην εφαρμογή του βελονισμού και με σημαντική εμπειρία. Επιπλέον, δε θα πρέπει να παραλείπεται η ταυτόχρονη εφαρμογή της κατάλληλης διατροφής, καθώς είναι αυτή που θα λειτουργήσει σε συνδυασμό με το βελονισμό για το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Είναι ο Βελονισμός μια ασφαλής μέθοδος;
Σύμφωνα με τον Κώδικα Εφαρμογής Ιατρικού Βελονισμού που εξέδωσε η Ελληνική Κυβέρνηση προς αποφυγή σφαλμάτων και πλάνης: «Ο βελονισμός έχει αποδειχθεί ασφαλής όταν εφαρμόζεται από άρτια εκπαιδευμένους επαγγελματίες μετά από πλήρη εξέταση και διάγνωση καθώς και τήρηση των κανόνων ασφαλείας και δεοντολογίας».
Πιθανοί κίνδυνοι που μπορεί να προκύψουν από την εφαρμογή του βελονισμού από μη εξειδικευμένους ιατρούς είναι η εκμετάλλευση της αδυναμίας των ασθενών και τελικώς η εξαπάτηση τους, λάθος χρήση και πεποίθηση ότι ο βελονισμός αποτελεί πανάκεια, πιθανές παρενέργειες όπως αιμάτωμα και αιμορραγία, επιμόλυνση από μη αποστειρωμένες (μίας χρήσης) βελόνες, αποτροπή από την εφαρμογή ιατρικών θεραπειών που αποδεδειγμένα έχουν αποτέλεσμα, ψυχολογικό τραύμα και άλλα.
Συμπέρασμα
Ο βελονισμός είναι μία συμπληρωματική τεχνική και δεν αντικαθιστά ούτε την δίαιτα, ούτε την άσκηση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί συνεργιστικά σε μία συντονισμένη προσπάθεια απώλειας βάρους και θα πρέπει να γίνει από εξειδικευμένο ιατρό σε συνεργασία με τον Διαιτολόγο-Διατροφολόγο και άλλους ειδικούς εφόσον χρειάζεται (γυμναστή, ψυχολόγο κλπ.).
