Πώς ξεκινάει;
Η υπερκατανάλωση φαγητού πυροδοτείται από παράγοντες μεταξύ των οποίων περιλαμβάνουν:
- τη βιοχημεία του σώματος: Πολύωρη νηστεία ακολουθούμενη με τρόφιμα πλούσια σε επεξεργασμένους υδατάνθρακες, λίπος, ζάχαρη και αλάτι αυξάνει τις πιθανότητες για υπερφαγικά επεισόδια.
- συμπεριφοριστικές παραμέτρους όπως οι συνήθειες, η διαχείριση δυσλειτουργικών σκέψεων και αρνητικών συναισθημάτων, ο κοινωνικός περίγυρος και η εικόνα σώματος, συχνά οδηγούν σε υποτροπές.
- τη ντοπαμίνη. Πρόκειται για νευροδιαβιβαστή που υπόσχεται ευχαρίστηση στο άμεσο μέλλον. Με άλλα λόγια η ντοπαμίνη είναι η χαρά και η ικανοποίηση που αισθάνεται κάποιος καθώς παίρνει την απόφαση ότι θα ενδώσει στον διατροφικό πειρασμό.
Υπάρχει εθισμός στο φαγητό;
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το μακροσκελές άρθρο των New York Times με τίτλο “ The Extraordinary Science of Addictive Junk Food” όπου περιγράφεται ο τρόπος με τον οποίο οι κολοσσοί της βιομηχανίας τροφίμων και οι CEO αυτών σχεδιάζουν τρόφιμα που είναι εξαιρετικά δύσκολο να τους αντισταθείς.
Με σύμμαχό τους τεχνολογία υψηλών προδιαγραφών και επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων όπως χημικούς, τεχνικούς και ψυχολόγους, παρασκευάζουν προϊόντα που κάνουν τον ανθρώπινο εγκέφαλο να αναζητεί όλο και περισσότερο από αυτά. Η ανταπόκριση στις προτιμήσεις των εθελοντών που δοκιμάζουν τα τρόφιμα αυτά, δίνει την κατεύθυνση για τον σχεδιασμό προϊόντων όπου περιέχουν τόσο, όσο. Δηλαδή τόσο αλάτι, τόση ζάχαρη, τόσο λίπος ώστε να μην μπορείς να σταματήσεις να τρως. Ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο. Όταν το προϊόν αποκτήσει την κατάλληλη υφή, το άρωμα, τη γεύση και την ένταση που προτιμάται περισσότερο, είναι έτοιμο για να βγει στην αγορά. Εξάλλου, η γνωστή διαφήμιση «κανείς δεν μπορεί να φάει μόνο ένα» κάθε άλλο παρά μύθος είναι! Το πόσο υγιεινό ή κατάλληλο είναι για την υγεία μας, πραγματικά έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Αυτό που προέχει, είναι να σου δημιουργεί την αίσθηση της απόλαυσης όταν το γεύεσαι.
Πώς θα καταλάβετε αν έχετε χάσει το μέτρο;
Το μέτρο είναι άμεσα συνδεδεμένο με το αίσθημα του ελέγχου και όχι με τα γραμμάρια της μερίδας.
Μπορεί κάποιος να αισθάνεται ότι έχει το μέτρο, όσο διατηρεί τον έλεγχο της συμπεριφοράς του. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ακόμα και αν αποφασίσετε ότι θα φάτε πίτσα, έχει σημασία για τη θεραπεία σας να σταματήσετε πχ στα 5 κομμάτια και να απορρίψετε το έκτο. Τα 5 κομμάτια δεν θα σας προκαλέσουν απώλεια βάρους, αντιθέτως ίσως να το αυξήσουν, όμως το γεγονός ότι αντισταθήκατε στο έκτο, στο έβδομο κοκ, σας μετατρέπει σε εκείνο το άτομο που μπορεί να διατηρεί τον έλεγχο. Εν ολίγοις, εάν καταφέρετε να διατηρείτε τον έλεγχο ακόμα και τις στιγμές που το χάνετε, τότε να είστε σίγουροι ότι έχετε θέσει τα πιο γερά θεμέλια για να θέσετε όρια και μέτρο στο φαγητό.
Θα ήταν πολύ πιο εύκολη η διαχείριση της υπερφαγίας εάν δεν επιλέγατε τρόφιμα που είναι σχεδιασμένα για να σας κάνουν να τρώτε όλο και πιο πολύ. Όμως, παράλληλα ξέρουμε ότι σε μια κοινωνία που κατακλύζεται από τέτοιου είδους ερεθίσματα, είναι δύσκολο να προσποιούμαστε πως δεν υπάρχουν. Εξάλλου, όπως περιγράφεται πιο πάνω, είναι σχεδιασμένα για να σας κάνουν να τα επιθυμείτε όλο και περισσότερο.
Τί μπορείτε να κάνετε;
Σε διατροφικό επίπεδο, ένας καλός και έξυπνος τρόπος ελαχιστοποίησης της κατανάλωσης «εθιστικών» φαγητών θα ήταν η κατανάλωση μιας μικρής ποσότητας ποιοτικού φαγητού πριν από αυτό. Φαγητά που περιέχουν ανεπεξέργαστους υδατάνθρακες, καλό λίπος, φυτικές ίνες και πρωτεΐνη είναι κατάλληλα γι’ αυτό τον σκοπό.
Σε συμπεριφοριστικό επίπεδο, συμπεριφερθείτε στον εαυτό σας με καλοσύνη. Αυτό με μια λέξη λέγεται, αυτό – συμπόνοια. Συμπεριφερθείτε στον εαυτό σας όπως ακριβώς θα το κάνατε για κάποιο δικό σας άτομο, το οποίο αγαπάτε χωρίς όρους. Η αυτό-συμπόνια είναι η δυνατότητά μας να ακούμε, να κατανοούμε, να σεβόμαστε και να συγχωρούμε τον ίδιο μας τον εαυτό. Μια τέτοια προσέγγιση βοηθά να αναλαμβάνουμε την ευθύνη των σκέψεων και της συναισθηματικής μας κατάστασης χωρίς κριτική. Σε εκείνη τη στιγμή με το παραπανίσιο κομμάτι της πίτσας είναι το σημείο που χρειάζεται με μια καλώς εννοούμενη περιέργεια να αναρωτηθείτε: Ποια ακριβώς είναι η ανταμοιβή μου; Η αυτό κριτική, όχι μόνο δεν μας βοηθά να κάνουμε ψύχραιμες διατροφικές επιλογές αλλά αντιθέτως παρασύρει σε ακόμα χειρότερες.
Πώς μπορεί να βοηθήσει ο διαιτολόγος
Μία μακροχρόνια κακή διατροφική συμπεριφορά οδηγεί σε θρεπτικές ελλείψεις. Ακόμα και στα παχύσαρκα άτομα συχνά παρατηρείται υποθρεψία σε βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Η ποσότητα που καταναλώνουν τα άτομα αυτά, μπορεί να είναι μεγάλη, όμως η ποιότητα και το είδος των τροφών που επιλέγουν είναι πολύ φτωχά σε θρεπτικά συστατικά. Για παράδειγμα, σε μια μη ποιοτική διατροφή μπορεί να περιλαμβάνονται αρτοσκευάσματα με επεξεργασμένο αλεύρι, ζάχαρη και λιπαρά, άσπρα μακαρόνια με κρέμα γάλακτος και μπέικον, γλυκά, πατάτες τηγανητές και πίτα με γύρο. Αυτού του είδους η διατροφή εξασφαλίζει θερμιδική κάλυψη και με το παραπάνω όμως δεν εξασφαλίζει θρεπτική κάλυψη. Αντίστοιχα, μια ποιοτική διατροφή που περιλαμβάνει, γιαούρτι, ξηρούς καρπούς, μέλι, βρώμη, μακαρόνια ολικής με κόκκινη σάλτσα και ελαιόλαδο, τυρί, φρούτα, λαχανικά, αβγά και ψωμί ολικής άλεσης προσφέρει τόσο θερμιδική όσο και θρεπτική κάλυψη στο σώμα.
Ο διαιτολόγος είναι αυτός που είναι σε θέση να συντάξει αυτό το διατροφικό πλάνο συνυπολογίζοντας πάντοτε τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του ατόμου και παράλληλα, ως καλός σύμβουλος και άξιος συμπαραστάτης να στηρίζει τις επιλογές, να αναδεικνύει τις αξίες, να ενισχύει το κίνητρο, να βοηθά στη διαχείριση των υποτροπών και να αποτελεί τον πιο έμπιστο συνοδοιπόρο στην προσπάθεια αυτή.
Πότε πρέπει να απευθυνθείτε σε γιατρό;
Εάν στην συμπεριφορά του ατόμου που υπερκαταναλώνει φαγητό παρατηρούνται καταστάσεις όπως:
- Κατάθλιψη που συμπεριλαμβάνει απελπισία, απογοήτευση και αυτοκτονική τάση
- Έντονο άγχος, φόβος και ανησυχία για καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι από εμάς
- Μανία που χαρακτηρίζεται από υπερδραστηριότητα στις κινήσεις και στον λόγο με πολύ λίγο ύπνο
- Ψύχωση που χαρακτηρίζεται από παρανοϊκές ιδέες, ψευδαισθήσεις και ανοργάνωτο λόγο
- Ουσίες όπως ναρκωτικά ή μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ
τότε, η άμεση παραπομπή σε ψυχίατρο κρίνεται αναγκαία καθώς επίσης και η συνεργασία με ψυχολόγο και γιατρό.
Τα πράγματα γίνονται πιο περίπλοκα όταν δεν υπάρχουν οι πιο πάνω ξεκάθαρες περιπτώσεις και είναι πραγματικά δύσκολο να οριστεί εάν το άτομο που δυσκολεύεται να ελέγξει την ποσότητα της τροφής που καταναλώνει χρήζει άλλης ειδικότητας πέραν του διαιτολόγου και ποιας;.
Το κυριότερο σημάδι παραπομπής σε άλλη ειδικότητα, όταν απουσιάζουν οι πιο πάνω καταστάσεις, είναι η στασιμότητα στη θεραπεία ή ο εκτροχιασμός. Ο προσδιορισμός της προόδου δεν λαμβάνει ως μοναδικό κριτήριο την απώλεια βάρους αλλά τη διατροφική συμπεριφορά, τη διαχείριση της υποτροπής, τον εντοπισμό των δυσλειτουργικών σκέψεων που σχετίζονται με τη διατροφή και το σώμα, την ταυτοποίηση συναισθημάτων και ανικανοποίητων αναγκών, τη διαχείριση της εικόνας σώματος, την οργάνωση, τη φυσική δραστηριότητα, την ικανότητα καθορισμού στόχων στο μέτρο του δυνατού κ.α.
Βεβαίως όλα τα πιο πάνω επιτυγχάνονται με τρόπους, τεχνικές και εργαλεία που διαθέτει ο κάθε επαγγελματίας διαιτολόγος στην «εργαλειοθήκη» του και σχετίζονται με διάφορα μοντέλα αλλαγής συμπεριφοράς. Τέτοια μοντέλα περιλαμβάνουν το Διαθεωρητικό μοντέλο αλλαγής συμπεριφοράς (Transtheoretical Model), την Κινητοποιητική Συνέντευξη (Motivation Interviewing), τη Μη βίαιη Επικοινωνία (Non Violent Communication), την Αυτό – συμπόνοια (Self – Compassion) τις ερωτήσεις ευγνωμοσύνης (Appreciative Inquire) και την Aυτό - αποτελεσματικότητα (Sefl - Efficacy). Η εξάντληση των προσεγγίσεων αυτών σε συνδυασμό με τη στασιμότητα στη θεραπεία ή τον εκτροχιασμό από τις επιθυμητές συμπεριφορές, υποδηλώνει την ανάγκη αναζήτησης περαιτέρω βοήθειας από ψυχολόγο που κατά προτίμηση εξειδικεύεται στις διατροφικές διαταραχές.
